Vận hành đúng hồ chứa, thủy điện không ảnh hưởng hạ lưu

Lũ lụt miền Trung 2020 được xem là một đợt lũ lụt lịch sử mới, được đặt mức báo động IV cấp nguy hiểm. Hiện tại, bão số 9 cùng với cơn bão Xangsane (2006) dự báo là một trong hai cơn bão có cường độ mạnh nhất trong 20 năm gần đây có khả năng gây ảnh hưởng trực tiếp đến Trung bộ và Tây nguyên nước ta.

Bão số 9 cùng với cơn bão Xangsane (2006) dự báo là một trong hai cơn bão có cường độ mạnh nhất trong 20 năm gần đây có khả năng gây ảnh hưởng trực tiếp đến Trung bộ và Tây nguyên nước ta. Bão hiện đang di chuyển nhanh với sức gió cường độ cấp 13-14, giật cấp 17, sóng có nơi lên cao tới 6-8m, phạm vi ảnh hưởng rộng, đổ bộ vào thời điểm triều cường, vô cùng nguy hiểm. Sau bão là mưa to, rất to, Nam Nghệ An, Hà Tĩnh có thể lên tới 500-700mm.

Trước sức mạnh của cơn bão ập đến nhiều người băn khoăn, liệu cùng với bão, thủy điện có là nguyên nhân gây ra lũ lụt; đặc biệt tại các tỉnh miền Trung?

Theo đánh giá của TS. Đào Trọng Tứ, Trưởng ban Điều hành Mạng lưới sông ngòi Việt Nam trên báo chí; đặc điểm của sông suối ở Miền Trung, Tây Nguyên và nhiều địa phương khác trên nước ta địa hình có độ dốc lớn, là điểm thuận lợi để tạo thế năng phát điện.

Thủy điện, tùy theo quy mô, là loại công trình có tác động căn bản thay đổi điều kiện dòng chảy tự nhiên của sông ngòi, tác động đến hệ sinh thái của dòng sông.

Thủy điện phục vụ an ninh năng lượng, điều tiết dòng chảy (với các thủy điện có hồ chứa)… Nhưng nếu quy hoạch phát triển thủy điện không hợp lý, vận hành không tuân thủ, thủy điện sẽ tạo ra những tác động tiêu cực đến thiên nhiên, con người và có thể gây nên thảm họa khi có sự cố.

Cũng theo TS. Đào Trọng Tứ, thủy điện không phải là nguyên nhân tạo nên lũ. Vấn đề ở đây là câu chuyện vận hành hồ chứa. Nếu vận hành đúng, hợp lý, hồ chứa thủy điện cũng không tăng thêm quá nhiều tác động.

Vị chuyên gia này cho biết, nhiều năm qua các hồ chứa thủy điện có sự vận hành không hợp lý. Nếu chứa nước quá sớm thì khi mùa lũ đến không còn chỗ chứa buộc phải xả. Mà xả lượng nước quá lớn, quá gấp làm lũ trên sông lên rất nhanh khiến người dân khốn khổ.

Hạn chế áp lực hồ chứa thuỷ điện lên các dòng sông ở miền Trung

Mới đây, trao đổi bên hành lang Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà nhấn mạnh: " Về thuỷ điện, bao giờ cũng có 2 mặt. Quan điểm chúng ta là không khuyến khích phát triển bằng mọi giá thủy điện nhỏ. Bộ Tài nguyên và Môi trường nhận định là đối với các nhà máy thủy điện phụ thuộc vào thiết kế mới đáp ứng được đầy đủ các yêu cầu. Như các nhà máy thủy điện lớn hiện nay đã giải quyết rất tốt bài toán về cắt lũ, điều tiết để cung cấp nước cho mùa hạn. Còn những thủy điện nhỏ thì không đáp ứng được yêu cầu đó. Như vậy, phát triển thuỷ điện phải tuân thủ quy chế về điều tiết, đảm bảo an toàn. Tại các phiên họp của Quốc hội khóa XIII, Bộ Tài nguyên và Môi trường và các bộ, ngành đã tham mưu cắt giảm hơn 400 hồ thủy điện nhỏ rồi. Trong thời gian sắp tới, chúng ta hết sức thận trọng khi xây các thủy điện nhỏ".

Phó Cục trưởng Cục Kỹ thuật an toàn và Môi trường Công nghiệp cho biết, việc xả điều tiết lũ các nhà máy thủy điện là điều bắt buộc phải làm, nếu không điều tiết nước, khi có lũ sẽ gây mất an toàn cho công trình và hạ du.

Tùy theo thiết kế công trình và nhiệm vụ của hồ chứa mà việc vận hành điều tiết xả lũ phải tuân thủ mực nước giới hạn an toàn của công trình. Việc điều tiết xả lũ có thể tiến hành ngay khi lũ về, không thể để lũ lớn về mới xả, sẽ ảnh hưởng đến an toàn của công trình và hạ du.

Để hạn chế tối đa tác động xấu từ thiên tai ảnh hưởng khắp các tỉnh miền Trung, các chuyên gia khuyến cáo cần kiểm tra và đánh giá mức an toàn của tất cả các đập thủy điện trên toàn vùng, từ đó đề ra các biện pháp phù hợp bảo đảm an toàn cho từng hồ - đập và hệ thống bậc thang.

Các biện pháp đề ra phải được thực hiện và phải có chế tài và cơ chế giám sát việc thực hiện như: Cần loại bỏ những dự án thuỷ điện đang trong quy hoạch ở miền Trung và nhiều địa phương khác. Chúng ta có thể cân bằng an ninh nguồn điện bằng các dự án điện gió, điện mặt trời.

Việc kiểm tra đánh giá an toàn hồ đập thủy điện cần xem xét ở tất cả các khâu từ quy hoạch, thiết kế, thi công, hiện trạng công trình và quy trình vận hành của công trình nhất là với hệ thống thủy điện bậc thang.

Một giải pháp mang tính chất bền vững để chống lại biến đổi khí hậu khi thời tiết cực đoan ngày một xảy ra với tần suất dày đặc đó là phục hồi, nâng cấp chất lượng rừng đầu nguồn. Tăng cường công tác bảo vệ rừng, hạn chế phá rừng chuyển đổi cây nông nghiệp, công nghiệp và khôi phục rừng. Đây vừa là nguồn sinh thủy mùa khô, đồng thời là giải pháp giảm tốc độ tập trung dòng chảy lũ, an toàn hơn cho đập.

Dương Lâm