Cuộc trở về đầy những dấu hỏi

Khi Nga mở chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine vào tháng 2 năm 2022, các phóng viên từ khắp nơi trên thế giới đã đổ xô đến biên giới Ba Lan - Ukraine để đưa tin về cuộc di cư của những người tị nạn Ukraine.

Trong số đó có Pablo González, một nhà báo tự do đến từ Tây Ban Nha, đã sống tại Ba Lan từ năm 2019, làm việc cho hãng thông tấn Tây Ban Nha (EFE), Đài Tiếng nói Hoa Kỳ (VOA) và các hãng thông tấn khác. Các phóng viên ở Warsaw biết anh là một đồng nghiệp hướng ngoại, thích uống bia và hát karaoke đến tận sáng.

Hai năm rưỡi sau, Pablo González được đưa trở về Nga theo một chương trình trao đổi tù nhân, để lại nhiều bí ẩn về con người thực sự của anh cũng như mối lo ngại về cách Ba Lan xử lý một vụ án mà anh bị cáo buộc là điệp viên Nga.

Trong những ngày đầu của cuộc chiến, Pablo González đã tường thuật trực tiếp cho khán giả truyền hình ở Tây Ban Nha với bối cảnh là cảnh những người tị nạn đến ga tàu ở thị trấn biên giới Przemysl của Ba Lan.

Nhưng chưa đầy một tuần sau khi chiến sự nổ ra, các nhân viên an ninh Ba Lan đã vào căn phòng mà Pablo González đang ở và bắt giữ anh. Họ cáo buộc anh "tham gia vào các hoạt động tình báo nước ngoài chống lại Ba Lan" và nói rằng anh là một điệp viên của GRU, tình báo quân sự Nga.

Bạn bè đã rất ngạc nhiên - và khi Ba Lan giam giữ Pablo González mà không xét xử trong nhiều tháng rồi chuyển thành nhiều năm, một số người đã trở nên hoài nghi và tổ chức các cuộc biểu tình ở Tây Ban Nha đòi thả anh. Nhà chức trách Ba Lan thì chưa bao giờ nêu chi tiết các cáo buộc.

Nhưng vào một tối đầu tháng 8, người đàn ông 42 tuổi lực lưỡng với đầu cạo nhẵn đã được Tổng thống Vladimir Putin chào đón trở về quê nhà sau khi được trả tự do trong cuộc trao đổi tù nhân lớn nhất kể từ thời Liên Xô.

Việc Pablo González được đưa vào thỏa thuận này có thể nói đã xác nhận nghi ngờ của phương Tây rằng anh là một điệp viên người Nga sử dụng vỏ bọc là một nhà báo.

Pablo González là ai?

Sinh ra với tên Pavel Rubtsov vào năm 1982 tại Moscow khi đó thuộc Liên Xô, González đã đến Tây Ban Nha cùng mẹ người Tây Ban Nha của mình khi mới 9 tuổi, nơi anh trở thành công dân và nhận được tên tiếng Tây Ban Nha là Pablo González Yagüe.

Anh tốt nghiệp đại học khoa Ngữ văn Slavơ và bằng thạc sĩ về Nghiên cứu Chiến lược và An ninh quốc tế rồi đi làm báo, trở thành phóng viên của các tờ báo Público, La Sexta và Gara, một tờ báo dân tộc chủ nghĩa xứ Basque.

Không rõ lý do gì khiến Ba Lan bắt giữ anh. Cuộc điều tra vẫn đóng dấu mật và người phát ngôn của cơ quan mật vụ nói với hãng tin AP rằng Pablo González không thể nói gì ngoài những gì có trong một tuyên bố ngắn gọn.

Ba Lan đang trong tình trạng báo động cao sau một loạt vụ bắt giữ nghi phạm gián điệp và phá hoại, một phần trong những gì mà chính quyền Warsaw coi là chiến tranh hỗn hợp của Nga và Belarus chống lại phương Tây.

Các cơ quan an ninh Ba Lan cho biết Warsaw đưa Gonzalez vào thỏa thuận này vì liên minh chặt chẽ giữa Ba Lan và Mỹ và vì “lợi ích an ninh chung”. Trong tuyên bố của mình, họ cho biết rằng “Pavel Rubtsov, một sĩ quan GRU bị bắt tại Ba Lan năm 2022, (đã) thực hiện các nhiệm vụ tình báo ở châu Âu”.

Người đứng đầu cơ quan tình báo nước ngoài MI6 của Anh, Richard Moore, phát biểu tại Diễn đàn An ninh Aspen năm 2022 rằng Gonzalez là một "người nhập cư bất hợp pháp" bị bắt ở Ba Lan sau khi "giả dạng thành một nhà báo Tây Ban Nha". Thuật ngữ “bất hợp pháp” ám chỉ những điệp viên hoạt động dưới vỏ bọc không chính thức, nghĩa là họ không được hưởng quyền miễn trừ ngoại giao. 

Một gợi ý khác về hoạt động của điệp viên này đến từ kênh truyền thông độc lập Agentstvo của Nga, nơi đưa tin rằng vào năm 2016, Rubtsov (tức Pablo González) đã kết bạn và theo dõi Zhanna Nemtsova, con gái của nhà lãnh đạo phe đối lập Nga Boris Nemtsov, người đã bị sát hại tại Moscow vào năm 2015.

Các nhà báo có trụ sở tại Ba Lan biết Pablo González nói rằng anh đã sử dụng Ba Lan làm căn cứ để đi đến các nước thuộc Liên Xô cũ bao gồm Ukraine và Georgia. Anh có giấy phép vận hành máy bay không người lái (drone) và đã sử dụng nó để quay phim Auschwitz-Birkenau từ trên không để đưa tin về lễ kỷ niệm 75 năm ngày giải phóng “trại tử thần” vào năm 2020.

VOA  xác nhận rằng Pablo González từng làm việc cho họ trong một thời gian ngắn, nhưng hiện họ đã xóa các bài viết của ông khỏi trang web của mình.

“Pablo González đã đóng góp cho một số bài viết của VOA với tư cách là một phóng viên tự do trong một khoảng thời gian tương đối ngắn bắt đầu từ cuối năm 2020,” người phát ngôn Emily Webb trả lời một câu hỏi của AP qua email. "Ngay khi VOA biết về các cáo buộc, chúng tôi đã xóa tài liệu của anh ấy".

Một bí mật có thể mãi không “bật mí”

Sau khi Pablo González bị chính quyền Ba Lan bắt giữ, một số nhà hoạt động lo ngại về việc liệu các quyền của nhà báo này có được tôn trọng hay không. Tổ chức Phóng viên Không biên giới (RSF) là một trong những nhóm kêu gọi đưa ông ra xét xử hoặc trả tự do.

Nhóm này vẫn giữ nguyên lập trường rằng anh không nên bị giam giữ lâu như vậy mà không được xét xử. "Pablo González vô tội cho đến khi phiên tòa chứng minh anh có tội", Alfonso Bauluz, người đứng đầu văn phòng của RSF tại Tây Ban Nha, nói với hãng tin AP.

Jaap Arriens, một nhà báo kiêm Vlogger người Hà Lan có trụ sở tại Warsaw, kể lại rằng anh từng đi chơi với một đồng nghiệp có tên Pablo González ở Warsaw và Kive, cũng như ở Przemysl ngay trước khi người này bị bắt.

Arriens mô tả Pablo González là một người thân thiện, vui tính với phong thái nam tính và bộ ngực đầy hình xăm mà anh ta từng khoe trong một quán bar.

Pablo González sống hòa đồng, nhưng có vẻ khá giả hơn so với các nhà báo tự do trung bình. Anh luôn có điện thoại mới nhất và đắt nhất, làm việc tại biên giới Ba Lan - Ukraine với chiếc MacBook Pro 14 inch mới nhất, và có rất nhiều tiền để tiêu trong các quán bar.

Arriens nhớ lại Pablo González đã từng nhiều lần hào hứng nói: “Cuộc sống thật tốt đẹp, cuộc sống thậm chí còn quá tốt đẹp”.

“Và tôi nghĩ: 'Trời ạ, cuộc sống của phóng viên tự do không bao giờ là quá tốt. Anh ta đang nói gì thế?' Tôi không biết bất kỳ phóng viên tự do nào nói như thế này”, Arriens kể lại.

Sau khi Pablo González được trả về Moscow, những người theo dõi vụ án hiện đang chờ đợi những động thái tiếp theo của anh. Nhưng có thể, sẽ chẳng có động thái gì nữa và câu chuyện về nhà báo này mãi là một bí ẩn.

Cần biết rằng, trong những năm qua, những người ủng hộ Pablo González đã lập một tài khoản trên Twitter, hiện là X, để vận động trả tự do cho Gonzalez.

Và khi chính quyền Nga thông báo rằng Pavel Rubtsov đã đến Moscow vào thứ năm, tài khoản @FreePabloGonzález đã tweet: "Đây là tweet cuối cùng của chúng tôi: Pablo cuối cùng đã được tự do. Cảm ơn tất cả mọi người vô cùng”.

Thông điệp ấy có thể là kết cho một bí mật không bao giờ được “bật mí”. Và người vui mừng nhất lúc này hẳn à vợ của Pablo González, hiện đang sống ở Tây Ban Nha.

Cô đã nhiều lần lên truyền thông tuyên bố chồng mình vô tội và kêu gọi trả tự do cho Pablo trong thời gian anh bị giam giữ ở Ba Lan. Bây giờ, nhiều khả năng họ sẽ đoàn tụ, tại Tây Ban Nha vì Pablo González có quốc tịch Tây Ban Nha, hoặc tại Nga.

Nguyễn Khánh