(CLO) Ở đình thôn Giang, xã Viên Nội, huyện Ứng Hòa, TP. Hà Nội xưa nay vẫn lan truyền câu chuyện “mối  tình cọ - si” chung thủy, quấn quýt mấy trăm năm bên ngôi đình thiêng thờ vua Lý Nam Đế. Đã từ lâu "mối tình cọ - si" trở thành biểu tượng, nét văn hóa cho sự thủy chung, sắt son và mến khách...

Thực hư “mối tình” 5 thế kỷ

Nằm phía tả đê sông Đáy, thôn Giang cách trung tâm thành phố Hà Nội hơn 30 km, nơi đây vẫn giữ được những nét độc đáo riêng của một làng quê Việt. Người dân kể cho chúng tôi nghe câu chuyện khó tin về cây cọ mọc trên đỉnh cây si suốt mấy trăm năm qua (không ai biết chính xác từ bao giờ) và ngôi đình thiêng thờ vua Lý Nam Đế, không bao giờ bị ngập lụt ngay cả khi mùa nước lũ về.

Cây cọ và cây si được trồng từ thuở lập làng, mang theo ký ức và tình yêu, nét văn hóa đặc trưng của làng quê đồng bằng Bắc Bộ. Trải qua hàng trăm năm tuổi, chứng kiến thời cuộc thăng trầm trong chiến tranh loạn lạc, cây vẫn xanh tươi như biểu tượng kiên trung mãnh liệt của người dân vùng chiêm trũng xã Viên Nội

Giúp chúng tôi tìm hiểu thực hư về "mối tình si - cọ", người dân giới thiệu chúng tôi gặp ông Kim Bùi Soạn, một người rất am hiểu về văn hóa của xã Viên Nội. Ông Soạn cho biết: “Ngày còn nhỏ, ra sân đình chơi tôi đã thấy cây si và cây cọ quấn quýt bên nhau và không thay đổi nhiều so với trước đây. Xung quanh việc cọ mọc trước hay si mọc trước vẫn có nhiều ý kiến tranh cãi. Thoạt nhìn, người ta sẽ bảo cây cọ mọc trên đỉnh cây si nhưng thực ra, cây si mọc nhờ vào cây cọ rồi dần dần thân và rễ cây si quấn quanh cây cọ lên đến gần ngọn. Nhiều bậc cao niên xác nhận điều này. Hiện, thân cây si và rễ đã chiếm hết thân cây cọ nên giờ chỉ thấy cây cọ như mọc trên đỉnh cây si".

Từ bao đời nay, cặp đôi cây si và cây cọ đã trở thành niềm tự hào của người dân xã Viên Nội nói riêng và người dân huyện Ứng Hòa nói chung. Các cụ cao niên trong làng cho biết, khi sinh ra đã thấy hai cây này "ngự trị" trong khuôn viên đình. Lớn lên hỏi ông bà, bố mẹ cũng chỉ được câu trả lời “bao đời nay đã thế”.

Cụ Lộ Khắc Lập (sinh năm 1936) – thủ từ đình thôn Giang cho biết: “Anh trai tôi 97 tuổi từng nói, từ khi sinh ra đã thấy cây si mọc bên cây cọ tự bao giờ. Hai cây song song cùng phát triển và trải qua biết bao thăng trầm, biến cố của lịch sử dân tộc. Bao đời nay, từ thời phong kiến, các cụ đã coi hình ảnh cây si và cây cọ như biểu tượng của sự thủy chung, son sắt, tình yêu con người, thiên nhiên để giáo dục con cháu”.

Người thôn Giang bảo cây si và cây cọ mọc được bên nhau và lạ kỳ như vậy là bởi ngôi đình thiêng. Trầm mình qua hai cuộc kháng chiến ác liệt, quanh khu vực ngôi đình không bao giờ dính bom đạn và luôn là nơi che chở bình an cho dân làng

Ngôi đình thôn Giang đã là nơi sinh hoạt văn hóa cộng đồng từ đầu thế kỷ 16. Trong kháng chiến chống Pháp, ngôi đình từng được sử dụng làm cơ sở cách mạng. Giai đoạn 1946 – 1954, ngôi đình được trưng dụng để tổ chức các lớp bình dân học vụ, bổ túc văn hóa để đánh đuổi “giặc dốt”. Sang kháng chiến chống Mỹ, du kích địa phương thường chọn đình thôn Giang làm nơi ẩn náu, chọn cây cọ và cây si là nơi cờ mặt trận tung bay. Bên trong đình có đền thờ vua Lý Nam Đế… Hàng năm, dân làng còn tổ chức lễ Tế xuân, lễ thanh minh, dâng lễ vật cúng tiến cầu mong cho quốc thái dân an. Các nghi lễ được tổ chức rất nghiêm trang. Những trò chơi dân gian cổ truyền như đánh cờ tướng, thi nấu cơm, bịt mắt bắt dê…. đều diễn ra dưới gốc cây si như một nếp văn hóa từ ngàn xưa

Theo các cụ cao niên trong thôn Giang kể lại và thần phả có ghi ngôi đình ngày trước được lợp hoàn toàn bằng lá cọ. Sau này được làm lại bằng gỗ, chắc chắn và rộng rãi hơn. Đến năm 1938, trong làng có ông Chánh tổng Bát giàu có nhất vùng đã công đức tiền của xây dựng lại ngôi đình vững chãi mà vẫn giữ nguyên đường nét tinh xảo trước đó

Ông Bùi Văn Quý – trưởng thôn Giang chia sẻ: “Cây cọ và cây si quấn quýt vào nhau như thể hiện tình yêu chung thủy, son sắt. Chính vì vậy, thỉnh thoảng có các cặp đôi yêu nhau, đặc biệt có những đôi đã thành vợ thành chồng vẫn đến đây cầu nguyện được bên nhau bền chặt như “hai cụ”. Chúng tôi cũng có khuyến cáo bà con cũng như khách thập phương không nên thêu dệt những câu chuyện không hay về ngôi đình cũng như cây si và cây cọ”

Kỵ những con vật lông trắng ?

Theo cụ thủ từ Lộ Khắc Lập, đình thôn Giang được vua ban 10 đạo sắc, nhưng vẫn có một đạo sắc được thờ chung với đình thôn Trung - làng kế bên. Điển tích ngày xưa truyền rằng, vào một ngày trời yên biển lặng, có một đạo sắc trôi theo dòng sông Đáy. Đạo sắc trôi đến đoạn sông giữa thôn Giang và thôn Trung. Hai làng tranh nhau muốn nhận đạo sắc về thờ. Hai làng kiện nhau lên quan trên rồi đến tai nhà vua. Nhà vua mới phân xử “nhị thôn đồng phụng sự” nghĩa là mỗi làng lần lượt thờ đạo sắc một năm. Ngôi đình thôn Giang thờ vua Lý Nam Đế cũng bởi nơi đây ghi dấu bước chân ngựa của đức vua qua làng. Ngày đó, Lý Bí đại vương dẫn quân về tập trận ở xã bên. Bởi vậy xuất phát ở đây có câu hát: “Nhong nhong ngựa ông đã về /Cắt cỏ bồ đề cho ngựa ông ăn".

Ông Lập Khắc Tư thủ thỉ: “Ngôi đình thôn Giang linh thiêng lắm. Năm tôi 12 tuổi, trong lúc đang hái rau muống gần đình thì máy bay giặc Mỹ thả bom ác liệt ở vùng quanh đó. Thế nhưng không hiểu sao khi bay qua ngôi đình thì tuyệt nhiên không thấy thả bom. Lần đó, giặc làm tôi một phen hú vía. Có lẽ các Ngài phù hộ nên làng tôi chưa lần nào bị giặc đánh bom cả. Thế là từ ngày đó cứ ngày Rằm, ngày Tết là gia đình tôi lại sắm sửa lễ vật ra đình thắp hương khấn các ngài phù hộ”.

Ngày trước, khu đất này hoang vắng, cây cối um tùm, nằm ngay chân đê nên ít người qua lại. Người dân cho rằng nơi đây là chốn rất linh thiêng ứng nghiệm. Ông Kim Bùi Soạn kể: “Ngày còn hợp tác xã, chuyện xảy ra với gia đình ông Thi, có người con trai tên là Đỗ. Trong lúc gia đình ông phơi thóc tại sân đình, cậu con trai nghịch ngợm đưa thóc vào miệng pho tượng ông hộ pháp và bảo “ông cắn chắt đi”. Cả ngày hôm đó anh này vẫn bình thường không có điều gì xảy ra, nhưng sau một đêm ngủ dậy thì bị câm. Gia đình đưa đi chạy chữa khắp nơi đều không cứu vãn được tình hình. Ông Thi mới nhớ ra trước ngày con trai bị câm cả nhà phơi thóc ở sân đình, liệu con trai mình có mạo phạm đến Ngài hay không. Anh con trai không nói được nhưng vẫn diễn tả bằng hành động rằng đã nhét thóc vào miệng tượng hộ pháp. Khi đã nghe rõ ngọn ngành, ông Thi làm lễ tạ mong Ngài tha tội cho con trẻ. Quả nhiên lời nguyện cầu của ông được chấp. Sáng hôm sau ngủ dậy, con trai ông nói được như bình thường".

Cũng theo lời ông Lộ Khắc Lập cho hay, cách đây mấy năm do bờ tường của đình xuống cấp nên dân làng tiến hành tu tạo. Trong lúc đào móng đặt gạch, bất ngờ dưới nền đất xuất hiện con rắn nặng hơn 1kg lù lù trườn lên. Ai nấy đều lo sợ nhưng con rắn tỏ ra ngoan ngoãn nhìn xung quanh hồi lâu rồi bò tiếp vào gốc cây si – cọ. Người dân cho rằng bậc thần linh hiển linh và tạm lánh đi để con cháu xây tường mới.

Đặc biệt ở trong thôn Giang tuyệt đối không ai nuôi những con vật, gia súc, gia cầm có lông màu trắng như trâu, ngựa, lợn, gà, chó mèo trắng. Trong thôn có thờ một vị thần rất linh thiêng có tên húy là Bạch Lang. Theo các cụ cao niên trong làng kể lại, ngày trước có một viên quan lớn đi ngựa trắng qua đền Bạch Lang, con ngựa trắng hí lên mấy tiếng rồi tự nhiên lăn đùng ra chết. Bởi vậy, không ai nuôi con vật lông trắng để tránh xúc phạm đến tên húy của Ngài. Một điều lạ là riêng ở nơi đây người ta không được gọi là khoai lang mà phải gọi là khoai dây. Với tất cả các loại quả bí xanh, bí đỏ, dây hoa thiên lý đều gọi chung là quả bầu vì vua Lý Nam Đế tên húy là Lý Bí nên phải tránh

“Dù chưa có ai bị trừng phạt vì gọi tên húy của Ngài, nhưng người dân vì tôn kính nên bao đời vẫn tránh gọi những tên phạm huý đó” – ông Kim Bùi Soạn nói

 Vĩ thanh

“Người dân thôn Giang từ lâu đã coi ngôi đình thiêng thờ vua Lý Nam Đế của làng như một báu vật gắn liền với lịch sử, tín ngưỡng, đời sống và phong tục tập quán ở đây. Đặc biệt trong khuôn viên của ngôi đình có cây cọ và cây si quấn quýt vào nhau hàng trăm năm tuổi. Hình ảnh cây si, cọ như một biểu tương cho sự thủy chung, tình yêu và mến khách của người dân nơi đây. Không những thế, ngôi đình thiêng và hình ảnh cây si, cọ là trung tâm văn hóa của thôn Giang, hội họp trong những dịp lễ tết quan trọng. Thực hư những câu chuyện tâm linh rất khó giải thích, cũng chưa có căn cứ khoa học, nhưng người dân nơi đây rất tin vào sự linh thiêng của ngôi đình” – Ông Kim Văn Vân, Trưởng Ban văn hóa xã Viên Nội nói.

Trần Toản – Đặng Thanh Thảo