Theo thống kê của chính phủ, tỷ lệ người 16 - 24 tuổi thất nghiệp ở Trung Quốc đại lục đạt mức 14,9% vào tháng 12/2023. Trong bối cảnh đó, livestream dường như trở thành "cứu cánh" cho những người trẻ thất nghiệp với mức thu nhập "khủng" mà không cần làm việc theo phong cách 996 (từ 9h sáng đến 9h tối, 6 ngày/tuần).

Li Jiaqi là một trong số đó. Từng là nhân viên bán hàng của L'Oréal, Li đã trở nên nổi tiếng với biệt danh "Vua son môi" thông qua hoạt động livestream bán hàng. Anh từng bán được 15.000 thỏi son trong 5 phút và thu hút được gần 45 triệu người hâm mộ trên Douyin - phiên bản TikTok ở Trung Quốc.

Liu Mama, một nông dân nuôi lợn ở phía đông bắc Trung Quốc, cũng đã đạt được thành công nhất định khi chia sẻ cuộc sống của mình trên nền tảng xã hội Kuaishou, thu hút hàng triệu người theo dõi và kiếm được 1 triệu nhân dân tệ mỗi tháng (khoảng 3,5 tỷ VNĐ).

Trong khi đó, một thể loại livestream có nguồn gốc từ Hàn Quốc được gọi là mukbang, cũng trở nên phổ biến. Những người livestream mukbang thường quay lại cảnh họ ăn quá nhiều đến mức khó tin. Tất cả đều diễn ra trong khi tương tác với khán giả. 

"So với các phương tiện truyền thông chính thống được sản xuất chuyên nghiệp và thuộc nhà nước, các buổi phát trực tiếp có nội dung đa dạng hơn và có vẻ chân thực hơn", trợ lý giáo sư Lin Jian tại Đại học Trung văn Hồng Kông cho biết. "Đối với sinh viên hoặc nhân viên làm việc theo phong cách 996, phát trực tiếp giúp cuộc sống của họ trở nên sôi động hơn".

Livestream và những đóng góp cho nền kinh tế

Những người có sức ảnh hưởng (KOL), hay wanghong - một từ thông dụng của Trung Quốc dành cho những người nổi tiếng trên internet, đã trở thành một bộ phận quan trọng của nền kinh tế Trung Quốc. Bằng cách tạo ra lưu lượng truy cập trên mạng xã hội và tiếp thị tới lượng người hâm mộ khổng lồ, những người có ảnh hưởng tạo ra doanh thu đáng kể cho nền tảng.

Đối với hàng triệu thanh niên thất nghiệp, việc tham gia các buổi livestream đã trở thành giải pháp thay thế cho công việc truyền thống. Trong một cuộc khảo sát năm 2023 với hơn 10.000 thanh niên trên Weibo, hơn 60% số người được hỏi cho biết họ quan tâm đến việc trở thành người có ảnh hưởng trên internet hoặc người dẫn chương trình livestream.

Theo Cục Thống kê Quốc gia Trung Quốc, ngành kinh tế có ảnh hưởng của Trung Quốc này đã tăng từ 241,9 tỷ nhân dân tệ năm 2018 lên 1,3 nghìn tỷ nhân dân tệ vào năm 2020 và dự kiến ​​sẽ đạt 6,7 nghìn tỷ nhân dân tệ vào năm 2025.

Từ tháng 9/2021 đến tháng 10/2022, đã có hơn 10 triệu KOL với hơn 10.000 người theo dõi trên các nền tảng mạng xã hội Trung Quốc đăng trung bình 38,3 triệu bài đăng mỗi ngày.

Làn sóng livestream bùng nổ một cách tự nhiên trong đại dịch COVID-19. Vào năm 2022, ước tính khoảng 500 tỷ USD hàng hóa được bán qua các buổi phát trực tiếp ở Trung Quốc, tăng gấp 8 lần so với năm 2019.

Tính đến tháng 6/2023, theo Trung tâm Thông tin mạng internet Trung Quốc, hơn 765 triệu người dùng internet Trung Quốc – khoảng 70% người dùng internet của cả nước – đã theo dõi các buổi phát trực tiếp.

Thu nhập khủng, không gò bó thời gian

Sau khi bị sa thải khỏi vị trí nhà thiết kế nội thất vào đầu năm 2023, Xu Shihan lấn sân sang lĩnh vực livestream và chẳng bao lâu, công việc này mang lại cho cô nguồn thu nhập chính. 

Sau 6 tháng, bước đột phá của cô vào lĩnh vực livestream đã thu hút được 5.627 người theo dõi. Một trong những buổi phát trực tiếp của cô đã đạt vị trí thứ 3 trong danh sách xu hướng ở Thượng Hải. "Chỉ cần bạn nỗ lực phát trực tiếp, bạn sẽ kiếm được tiền", cô nói.

"Công việc cũ ở công ty của tôi thật nhàm chán và đơn điệu. Việc tổ chức các buổi phát trực tiếp là một thách thức nhưng nó mang lại kết quả. Sự tiến bộ và thành công của tôi được đo bằng lưu lượng truy cập mà tôi có thể theo dõi", Xu chia sẻ.

Trên máy quay, Xu hay gọi tên những người xem cụ thể và phản hồi họ ngay sau khi họ bình luận. Tắt camera, cô tạo một nhóm trò chuyện cho những người theo dõi mình và thường xuyên tương tác với họ.

"Khán giả coi bạn như một người nổi tiếng. Việc gọi tên họ trước mặt tất cả những người xem khác khiến họ cảm thấy đặc biệt và hạnh phúc", Xu cho biết.

Phương pháp này đã có hiệu quả, giúp cô có được một nhóm nhỏ người hâm mộ trung thành và tổng cộng 5.627 người theo dõi. Thu nhập hiện tại của cô là hơn 30.000 nhân dân tệ mỗi tháng (hơn 100 triệu VNĐ), cao gấp 3 lần mức lương cũ.

Về lý thuyết, livestream là hình thức phát trực tiếp linh hoạt cho phép người dùng theo dõi bất cứ lúc nào, nhưng thuật toán của Douyin ưu tiên những người phát trực tiếp bắt đầu lúc 6h sáng và những người phát trực tiếp liên tục trong tối thiểu 4 giờ.

Không phải người dậy sớm, Xu chọn livestream từ 4h chiều đến 8h tối, khoảng thời gian cô cảm thấy tỉnh táo nhất, thay vì phải dậy sớm đi làm tại công ty như công việc trước đây của cô.

Mặt trái và những góc khuất đáng sợ

Tuy nhiên, việc cố gắng thu hút lượt xem và sự chú ý quá mức cũng mang lại những hậu quả khôn lường.

Tháng 3/2021, cộng đồng mạng không khỏi bàng hoàng trước cái chết đột ngột của Paopaolong, 29 tuổi, một KOL về trào lưu mukbang. Paopaolong, tên thật là Yu Hailong, có hơn 10 triệu người theo dõi trên Douyin và nổi tiếng với việc livestream các bữa tiệc buffet tại nhà hàng.

Mặc dù nhóm của Yu cho biết anh qua đời vì kiệt sức khi đang quay một quảng cáo phục vụ cộng đồng, nhưng người hâm mộ vẫn suy đoán nguyên nhân là do việc ăn uống vô độ trong thời gian dài của Yu. Năm 2020, những người theo dõi Yu bày tỏ lo lắng khi anh bị rụng tóc rõ rệt và cân nặng của anh tăng vọt lên 160 kg.

Ngày 27/5/2023, một người có ảnh hưởng 21 tuổi tên là Cuihua, người có cuộc chiến chống béo phì với hơn 9.000 người theo dõi trên Douyin, đã qua đời khi đang cố gắng giảm 100 kg tại một trung tâm giảm cân.

Những video cuối cùng cho thấy Cuihoa, 156 kg, đang trải qua các bài tập luyện cường độ cao và cô phàn nàn về việc cảm thấy không khỏe trước khi qua đời.

Vài tuần trước đó, một người có ảnh hưởng 26 tuổi tên là Zhongyuanhuangge đã qua đời trong một cuộc thi uống rượu được phát trực tiếp. Anh đã uống hai chai rượu baijiu (Bạch Cửu), một loại rượu có nồng độ cồn từ 35 đến 60%.

Hai tuần sau khi anh qua đời, xu hướng này tiếp tục cướp đi mạng sống của một người có ảnh hưởng khác tên là Sanqiange. Người đàn ông 34 tuổi được phát hiện tử vong vài giờ sau khi phát trực tiếp cảnh mình uống rượu baijiu theo thử thách PK trên Douyin.

PK là tính năng live đôi với người dùng khác trên Douyin và xem ai được nhiều like hơn để giành chiến thắng. Người thắng có quyền đưa ra các hình phạt mà người thua phải nhận.

Tiến sĩ Jian Xu, chuyên gia về văn hóa truyền thông kỹ thuật số Trung Quốc và nghiên cứu về người nổi tiếng tại Đại học Deakin, Úc, cho biết khi mọi người đều muốn nổi tiếng và thu hút người xem bằng mọi gia, thì rất có thể một "khung cảnh hỗn loạn" sẽ được hình thành.

Những trường hợp cực đoan này là lý do chính đáng để Bắc Kinh tiến hành các chiến dịch kiểm soát gần đây đối với nền kinh tế kỹ thuật số.

Ngày 16/1, Douyin cho biết đã đóng cửa hơn 290.000 tài khoản vi phạm các vấn đề như ngôn ngữ thô tục ở nơi công cộng và quấy rối khi livestream.

Năm 2020, khi thử thách "dạ dày vương" càn quét Douyin, Cục Quản lý Không gian mạng Trung Quốc đã đóng cửa 13.600 tài khoản mukbang vì tuyên truyền lãng phí thực phẩm.

Tuy nhiên các quy định không phải lúc nào cũng được thực thi nghiêm ngặt. Một khi sự chú ý của chính quyền giảm bớt, các hành vi bị cấm trước đây xuất hiện trở lại dưới một hình thức được điều chỉnh và tinh vi hơn.

Những người không tuân thủ các quy tắc có thể kết thúc sự nghiệp livestream của mình. Theo quy định mới, việc vi phạm sẽ dẫn đến lệnh cấm 3 ngày hoặc xóa tài khoản vĩnh viễn.

Hoài Phương (theo SCMP)