Làng văn hóa Lũng Cẩm thuộc xã Sủng Là, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang. Làng có 61 hộ dân sinh sống, chủ yếu người dân tộc Mông cùng một số ít người Hoa, người Lô Lô...

Từ trung tâm thành phố Hà Giang đến Lũng Cẩm khoảng 120 km. Làng Lũng Cẩm được ví như một ốc đảo bình yên, tươi đẹp.

Kiến trúc nhà cửa, thôn bản, hay truyền thống canh tác và phong tục tập quán của cộng đồng người Mông ở thôn Lũng Cẩm tiêu biểu cho văn hoá truyền thống của người Mông ở vùng cao nguyên đá Đồng Văn.

Vào thời Pháp thuộc, người dân nơi đây chỉ canh tác một vụ duy nhất trong năm, cây trồng chủ yếu là cây thuốc phiện và cây ngô. Vào thời đó, Lũng Cẩm còn được biết đến với cái tên “thung lũng thuốc phiện” với nhà thu mua và kho chứa thuốc phiện của ông Mua Súa Páo. Ngày nay Lũng Cẩm không còn trồng thuốc phiện nữa mà thay vào đó là canh tác lúa, ngô, hoa tam giác mạch, các loại hoa, cây ăn trái, các loại rau…

Tuy nhiên, điều để lại ấn tượng nhất đối với mỗi du khách khi đặt chân đến đây là những ngôi nhà trình tường cổ, có những ngôi nhà được làm cách đây gần một thế kỷ. Những ngôi nhà tồn tại qua bao biến cố lịch sử cùng những nét văn hóa đặc sắc trong văn hóa vẫn được bảo tồn, gìn giữ gần như nguyên vẹn.

Đặc biệt, những mái nhà tại Lũng Cẩm được lợp bằng ngói âm dương. Nguyên liệu làm nên những ngôi nhà cổ kính này đều được lấy và sản xuất tại chỗ, từ đất để trình tường nhà, ngói, gỗ, kể cả hàng rào đá xung quanh nhà.

Theo năm tháng, những lớp rêu xanh bám đầy trên mái ngói của những ngôi nhà, những bức tường đá phủ rêu phong, bờ rào đá hao mòn nhưng lại tạo nên một vẻ đẹp mộc mạc, ấm áp.

Đặt chân tới Lũng Cẩm, quý khách không thể bỏ qua cơ hội tham quan ngôi nhà cổ nổi tiếng có kiến trúc truyền thống đặc trưng của dân tộc Mông. Ngôi nhà này được ông Mua Súa Páo xây dựng năm 1947, nay thuộc quyền sở hữu của ông Mua Sính Già - cháu nội của ông Mua Súa Páo.

Toàn bộ khu nhà này được thiết kế theo một tổ hợp kiến trúc khép kín theo bốn hướng, chính giữa là sân trời. Nhà có tường trình bằng đất, mái lợp máng âm dương, cửa gỗ thấp, cột, kèo, ván bưng và sàn đều làm bằng gỗ, móng nhà, hiên nhà, chân cột và sân đều làm bằng đá vôi xanh.

Phía dưới gian nhà chính là hầm khi xưa ông Mua Súa Páo dùng để chứa thuốc phiện, chuồng trại chăn nuôi được đặt đối diện với gian chính qua khoảng sân trời. Ngay gian cổng được đặt cối xay thóc bằng gỗ, đối diện là gian phụ gồm nhà kho và bếp. Bao quanh toàn bộ khuôn viên nhà là tường đá, tất cả đều trên 100 năm tuổi.

Ngôi nhà của ông Mua Súa Páo được chọn làm bối cảnh trong bộ phim nổi tiếng "Nhà của Pao" - bộ phim đoạt giải Cánh diều vàng của Hội điện ảnh Việt Nam. Bây giờ, ngôi nhà truyền thống này thu hút rất nhiều du khách trong và ngoài nước ghé tham quan và chiêm ngưỡng, chụp ảnh kỷ niệm.

Những ngôi nhà truyền thống của người Mông ở Lũng Cẩm

Theo kinh nghiệm của nhiều du khách thì thời điểm lý tưởng để ghé làng văn hóa du lịch Lũng Cẩm là mùa Xuân từ tháng 12 đến tháng 4 và mùa Thu từ tháng 9 đến tháng 11. Mùa Thu là mùa hoa tam giác mạch nở rộ khoe sắc hồng rực rỡ cả một thung lũng. Còn mùa xuân là mùa hoa mơ, hoa mận điểm xuyết thêm nét đẹp dịu dàng của hoa cải vàng.

Trải nghiệm tuyệt vời tại Lũng Cẩm khiến khó ai có thể quên màu ngói xám, những bức tường đá cũng màu xám hòa lẫn trong màu xám của núi đá. Sắc màu thổ cẩm với những bộ váy áo sặc sỡ của những người phụ nữ Mông, Lô Lô, Hán... hoà cùng những bông hoa của núi rừng tạo nên bức tranh Lũng Cẩm tuyệt đẹp, làm mê đắm lòng người...

T.Toàn