Khi lá cờ được hạ xuống

Ngày 25 tháng 12 năm 1991, Mikhail Gorbachev phát biểu trước người dân Liên Xô và tuyên bố từ chức tổng thống. Một lúc sau, vào lúc 7 giờ 30 tối cùng ngày, lá cờ Liên Xô được hạ từ cột cờ phía trên Điện Kremlin. Trong năm phút, cột cờ đứng trơ trọi, như để tượng trưng cho sự chuyển giao quyền lực. Đến 7 giờ 45 tối, lá cờ 3 màu của Nga đã được treo thay lên đó. Ngày hôm sau, Liên Xô chính thức bị giải thể.

Thực ra, Liên Xô đã không còn tồn tại sau cuộc binh biến tháng 8/1991. Lúc đó, Gorbachev tin rằng ông vẫn có thể điều hành và nắm quyền kiểm soát đất nước, nhưng mọi sự liên kết trong Liên bang Xô Viết đã tan rã. Các bộ trưởng và các nhà lãnh đạo trong khu vực đã viết thư báo động cho nhau. Rồi sau đó, nguồn cung cấp lương thực dần cạn kiệt và đất nước đối mặt với nạn đói.

Những năm sau đó, giữa những khó khăn trong quá trình chuyển đổi, niềm nhiệt huyết của người Nga đã sớm phai nhạt. Phần lớn dân chúng phát hiện ra rằng chủ nghĩa tư bản không mang lại hạnh phúc ngay lập tức.

Mặc dù vậy, vào mùa xuân năm 1993, người dân Nga đã bỏ phiếu trong một cuộc trưng cầu dân ý để tiếp tục cải cách, rồi đến vào mùa thu năm đó đảng cải cách Vybor Rossii được thành lập, tạo thành một trong những phe phái lớn nhất trong quốc hội. Song có lẽ, đó chính là lần cuối cùng những người theo chủ nghĩa tự do cảm nhận được hương vị chiến thắng tại nước Nga.

Năm 1994, chưa đầy 3 năm sau khi Liên Xô sụp đổ, các nhà xã hội học đã ghi nhận một sự thay đổi trong thái độ của người Nga. Mọi người bắt đầu nói rằng họ thích những công việc yên bình trong các nhà máy, xí nghiệp, trên cánh đồng…hơn là tự do kinh doanh vốn quá nhiều bộn bề, lo toan và rủi ro.

Khi thời gian trôi đi, một số lượng lớn người Nga bắt đầu cảm thấy... nhớ Liên Xô! Các bài hát của Liên Xô thường xuyên được phát trong các chương trình năm mới trên truyền hình, thực đơn thời Xô Viết trở nên phổ biến trong các nhà hàng.

Nhưng, cũng không ai nghiêm túc nghĩ đến việc quay trở lại cho đến năm 2000 khi Tổng thống Vladimir Putin lên nhậm chức. Một trong những việc đầu tiên mà ông làm là lấy lại bài quốc ca của Liên Xô để sử dụng cho nước Nga thời hiện đại, chỉ thay lời và giữ nguyên nhạc.

Hình bóng Liên Xô cũ hồi sinh trên nước Nga không dừng lại đó. Putin từng có phát biểu nổi tiếng khi gọi sự tan rã của Liên bang Xô Viết là "thảm họa chính trị lớn nhất thế kỷ 20” trong một bài phát biểu vào năm 2005. Hai năm sau, ông có một bài phát biểu khác tại Munich khi đề cập tới sự khinh thường của phương Tây đối với Nga.

Có nghĩa, ông Putin từ lúc này đã mang trong mình khát vọng sẽ "làm cho nước Nga vĩ đại trở lại".

Thực ra, người dân Nga vào thời điểm đó cũng không quá coi trọng vấn đề này. Họ không nghĩ nhiều về chính trị lúc đó một phần vì đang tận hưởng sự phục hồi của nền kinh tế sau khi giá dầu mỏ tăng cao vào những năm 2000.

Sự nổi tiếng, hình ảnh của ông Putin giảm dần trên các diễn đàn thế giới, nhường chỗ cho những công cuộc phát triển kinh tế và hiện đại hóa nước Nga. Mặc dù rằng cuộc chiến chớp nhoáng với Gruzia vào năm 2008 đã khiến thế giới nói nhiều về Putin hơn, cũng như tầm ảnh hưởng của ông trong nước đậm nét trở lại.

Nỗi nhớ về một thời oai hùng

Vào năm 2012, ông Putin phải đối mặt với những cuộc phản đối chưa từng có từ các tầng lớp thành thị. Đây có thể là bước ngoặt dẫn ông đến một sự thay đổi lớn về tư tưởng, kết quả sau đó là các chính sách nặng về tính bảo thủ đã được ông đưa ra.

Việc Nga sáp nhập Crimea vào năm 2014 được xem là một hành động "khôi phục lại đế chế". Cảm xúc cường quốc đã lắng đọng trở lại trong trái tim của hầu hết người Nga. Chính ông Putin đã làm sống lại niềm tự hào đó.

Theo một nghiên cứu được công bố vào tháng 9 năm nay của tổ chức tư vấn chính trị Carnegie Moscow Center, gần một nửa (49%) người Nga được hỏi thích hệ thống của Liên Xô trước đây. Cuộc khảo sát này bao gồm 1603 người lớn từ 50 khu vực của Nga. Đây là tỷ lệ kỷ lục về sự ủng hộ của người Nga đối với Liên Xô cũ trong thế kỷ này.

Đáng ngạc nhiên, nghiên cứu này còn không cho thấy thái độ trái ngược nào về thời kỳ Xô Viết qua các thế hệ. Các nhóm người lớn tuổi hoài niệm về Liên Xô, còn những người trẻ tuổi đang dần hình thành hình ảnh Liên Xô như một đất nước trong truyện cổ tích, nơi mọi người đều bình đẳng, mọi người đều tự do; như một người cha nghiêm khắc nhưng công bằng.

Mọi người đang mơ về một xã hội công bằng hơn, và điểm mấu chốt là người Nga không có mô hình nào khác ngoài Liên Xô để hướng tới. Liên Xô trong tưởng tượng của phần lớn người Nga  đang mang lại cho ông Putin rất nhiều sức mạnh.

Tại giải đấu khúc côn cầu truyền thống vào tháng 12 ở Moscow mới đây, đội tuyển Nga thậm chí đã thi đấu trong đồng phục của đội Liên Xô cũ và khán giả đã vẫy cờ Liên Xô trên khán đài.

Như vậy, cho đến nay, sau 3 thập kỷ từ khi lá cờ Liên Xô được hạ xuống trên Điện Kremlin, thì giờ nó đã trở lại sừng sững trong cuộc sống của người Nga. Hay cũng có thể nói, chưa bao giờ người Nga lại nhớ về Liên Xô cũ như lúc này!

Hoàng Hải