Cách đây 1 năm, Hội nghị Văn hóa toàn quốc 2021 triển khai Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng về lĩnh vực văn hóa được tổ chức. Hội nghị được coi là dấu mốc quan trọng, kỳ vọng tạo ra “cú hích” nhằm nâng cao nhận thức, năng lực lãnh đạo của các cấp ủy Đảng, công tác quản lý nhà nước về lĩnh vực văn hóa, văn nghệ, cũng như tầm quan trọng của việc chấn hưng, phát triển văn hóa.

Sau một năm thực hiện chỉ đạo của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị, toàn ngành văn hóa, các địa phương đã có những bước tiến mới trong việc tạo ra động lực nhằm phát triển “sức mạnh mềm” của văn hoá Việt Nam, góp phần nâng cao sức mạnh tổng hợp quốc gia trong thời gian tới. Nhân dịp này, Báo Nhà báo & Công luận xin ghi lại quan điểm của một số chuyên gia, đại biểu Quốc hội xung quanh vấn đề này.

Đại biểu Quốc hội - PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội:

Tạo đà cho các ngành công nghiệp văn hoá Việt Nam “cất cánh”

Vai trò của công nghiệp văn hóa đối với nền kinh tế quốc dân và sự phát triển của nền văn hóa Việt Nam trong giai đoạn hiện nay rất quan trọng. Bởi vì, phát triển các ngành công nghiệp văn hóa sẽ giúp Việt Nam tái cơ cấu mô hình tăng trưởng, tạo ra những sản phẩm, dịch vụ văn hóa có tính cạnh tranh cao, tạo thêm công ăn việc làm ổn định, đóng góp tích cực cho nền kinh tế quốc dân.

Đây cũng là chiến lược để xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc trong bối cảnh chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Sự dồi dào của hàng hóa – dịch vụ văn hóa Việt Nam trên thị trường nội địa và quốc tế chính là sức mạnh mềm văn hóa quan trọng của quốc gia, làm cho văn hóa thấm sâu vào đời sống người dân, cũng như mang văn hóa Việt Nam ra với thế giới, phát huy nội lực, quảng bá hình ảnh đất nước Việt Nam với bạn bè quốc tế.

Tôi cho rằng, trong thời đại của kinh tế tri thức và công nghệ thông tin, công nghiệp văn hóa có khả năng biến văn hóa trở thành bộ phận quan trọng của thương mại và cạnh tranh quốc tế, giúp Việt Nam xây dựng được một nền kinh tế sáng tạo, thịnh vượng, tự tin và độc đáo. Chính vì vậy, đã đến lúc Việt Nam cần nhập cuộc với xu thế thời đại, vươn lên nắm lấy vị trí của một quốc gia có các ngành công nghiệp văn hóa phát triển.

Đối với tiềm năng văn hoá, chúng ta tự hào là mảnh đất giàu truyền thống và đa dạng văn hoá. 54 dân tộc anh em cùng lịch sử hàng ngàn năm để tạo ra một kho tàng vô giá về di tích, nghi lễ, lễ hội, trò chơi dân gian, thủ công truyền thống, dân ca, dân vũ, ẩm thực, phong tục tập quán, truyền thuyết, hình tượng anh hùng... Tất cả đều có thể trở thành chất liệu tuyệt vời cho sáng tạo, tạo ra những sản phẩm văn hoá nghệ thuật vừa tôn vinh văn hoá dân tộc, vừa tạo ra sự khác biệt, giá trị riêng cho các sản phẩm văn hoá nghệ thuật.

Tuy vậy, thực tế cho thấy rằng, dù chúng ta có những nỗ lực và thành công nhất định (năm 2019 đóng góp của các ngành công nghiệp văn hóa chiếm 3,61% GDP so với mục tiêu 3% đến năm 2020) nhưng vẫn chưa đáp ứng được với kỳ vọng của những người yêu mến văn hoá nghệ thuật, cũng như khát khao khai thác giá trị văn hoá cho sự phát triển bền vững. Hiện nay, chúng ta có khá nhiều điểm nghẽn trong khai thác công nghiệp văn hoá. Đầu tiên chính là nhận thức của chúng ta về các ngành công nghiệp văn hoá chưa đầy đủ. Chúng ta ít coi các lĩnh vực như điện ảnh, mỹ thuật, sân khấu, âm nhạc...  là một yếu tố quan trọng của nền kinh tế. Trong khi nền kinh tế thị trường đã thấm sâu vào rất nhiều lĩnh vực trong đời sống xã hội, thì văn hoá nghệ thuật vẫn còn khá rụt rè trong việc khẳng định giá trị hàng hoá của mình.

Bên cạnh đó, ví dụ, điện ảnh có thể tạo ra sự hấp dẫn cho du lịch văn hoá, tạo điều kiện phát triển thời trang, ẩm thực. Du lịch văn hoá lại giúp phát triển các lĩnh vực khác trong xã hội. Thế nhưng, việc thiếu đầu mối đủ tầm và phối hợp giữa các ngành với nhau khiến việc phát triển công nghiệp văn hoá gặp nhiều khó khăn.

Ngoài ra, những điểm nghẽn về chính sách hỗ trợ phát triển các ngành công nghiệp văn hoá như địa vị pháp lý cho các doanh nghiệp sáng tạo, sử dụng đất, thuế, luật về bảo trợ và hiến tặng,... cũng là những rào cản khác khiến các ngành công nghiệp văn hoá Việt Nam chưa thể “cất cánh” được.

Để tạo đà cho các ngành công nghiệp văn hoá Việt Nam phát triển xứng tầm với những lợi thế và tiềm năng vốn có, tôi cho rằng, cần có sự tiếp sức, hỗ trợ từ phía Nhà nước. Đầu tiên là tạo điều kiện tuyên truyền, nâng cao nhận thức của toàn xã hội, đặc biệt là các cơ quan quản lý nhà nước đối với vị trí, vai trò của các ngành công nghiệp văn hóa trong phát triển bền vững đất nước. Các ngành công nghiệp văn hóa là lĩnh vực tạo ra sự đột phá trong tư duy về quản lý văn hóa, khai thác tiềm năng kinh tế của văn hóa, hình thành nên sức mạnh mềm của dân tộc, tạo lợi thế cho quá trình hội nhập quốc tế. Khi có nhận thức đúng, các bộ, ngành và địa phương sẽ có những hành động cụ thể, phù hợp để phát triển các ngành công nghiệp văn hóa.

Quan trọng hơn cả, chúng ta cần có hệ thống chính sách pháp luật phù hợp, tạo hành lang pháp lý tháo gỡ những điểm nghẽn hiện có và môi trường hỗ trợ phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, đó có thể là luật về hiến tặng và tài trợ để huy động nguồn lực xã hội cho văn hóa nghệ thuật, các cơ chế về đất, thuế và địa vị pháp lý cho các tổ chức văn hóa nghệ thuật...

Bên cạnh đó, nâng cao chất lượng giáo dục sáng tạo ở các cấp học, tạo ra mạng lưới liên kết giữa các tổ chức văn hóa nghệ thuật, không gian sáng tạo, tổ chức các sự kiện tầm cỡ khu vực và quốc tế cho các ngành công nghiệp văn hoá chủ chốt như điện ảnh, âm nhạc, thời trang, ẩm thực để tạo điều kiện quảng bá, xây dựng thương hiệu cho các ngành công nghiệp văn hóa là những giải pháp phù hợp hiện nay.

Nhà văn Lê Hoài Nam:

Tăng nguồn lực đầu tư cho văn hóa, nhưng phải có cơ chế giám sát tốt

Văn hoá vừa là trụ cột, vừa là nền tảng tinh thần của xã hội, có vai trò quan trọng đối với sự phát triển bền vững đất nước. Trong thời gian qua, văn hoá đã được quan tâm nhiều hơn, đặc biệt là sau Hội nghị Văn hoá toàn quốc năm 2021 đã có tác động lớn, tạo sự chuyển biến tích cực trong toàn ngành văn hoá. Tuy nhiên, việc đầu tư nguồn lực cho phát triển văn hoá vẫn còn khá khiêm tốn, chưa thật tương xứng và ngang tầm với phát triển kinh tế; chưa khai thác hết được những tiềm năng văn hóa mà chúng ta đang có.

Tôi đề nghị, tăng cường các nguồn lực đầu tư cho lĩnh vực văn hóa. Việc đầu tư lĩnh vực văn hoá phải được đặt ngang hàng với phát triển kinh tế, chính trị, xã hội.

Bên cạnh đó, cũng cần lưu ý, đầu tư phải đúng “địa chỉ”, đúng nơi, đúng chỗ, tránh đầu tư dàn trải và hình thức, để thực sự tạo ra “cú hích” phát triển và phát huy bản sắc văn hóa. Đồng thời, phải có cơ chế kiểm tra, giám sát đối với việc thực hiện kết quả sau khi “đầu tư”, kiểm soát việc sử dụng tài chính có đúng mục tiêu, quy định hay không. Như vậy sẽ hạn chế được những sai sót, tiêu cực, lãng phí trong việc đầu tư cho phát triển văn hóa.

N.Hường