Thiếu hụt những tác phẩm cổ trang đúng nghĩa

Nếu như Hàn, Trung, Nhật hay Ấn Độ là những nước có nền văn hóa Á Đông tương đồng với Việt Nam, mỗi năm đều có những tác phẩm cổ trang. Nhưng để trở thành đề tài xuyên suốt thì trong nước dòng phim này luôn trong tình trạng “mỏi mắt chờ đợi”. Những phim được ra rạp lại không thỏa mãn khán giả lẫn giới chuyên môn vì nhiều yếu tố.

"Đại thủy chiến" (The Admiral: Roaring Currents) do đạo diễn Kim Han-min thực hiện từng gây sốt phòng vé Hàn Quốc năm 2014, nhờ ca ngợi tinh thần dân tộc trong cuộc chiến chống quân Nhật của đô đốc Yi Sun-sin vào thế kỷ XVI. Kỷ lục doanh thu của phim đã đứng vững suốt bảy năm, bất chấp điện ảnh Hàn có nhiều tác phẩm xuất sắc.

Tại Trung Quốc, một số phim lịch sử đang nằm trong top 10 phim ăn khách nhất mọi thời đại. Hồi 2008, phim Red Cliff (Đại chiến Xích Bích) ghi dấu ấn khi có doanh thu vượt qua Titanic (1997). Phim cổ trang Hoa ngữ còn được xem là chuẩn mực ở nhiều nơi. Còn điện ảnh Ấn Độ và Nhật Bản cũng có rất nhiều phim cổ trang nổi bật.

Ở Việt Nam, trong 30 phim doanh thu cao nhất mọi thời, chỉ hai phim thuộc dòng cổ trang. Trong đó, "Trạng Quỳnh" bị chê về chất lượng, hút khách chủ yếu nhờ chiếu Tết và có Trấn Thành, còn "Tấm Cám: Chuyện chưa kể" mang yếu tố kỳ ảo, cổ tích và cũng chưa thuyết phục về chất lượng.

Các nhà sản xuất phim có thể lựa chọn những cách khác nhau để làm một bộ phim cổ trang như: bám sát lịch sử, phỏng dựng lại các câu chuyện trong sử sách (có thêm thắt những tình tiết, hoặc nhân vật không được nhắc trong chính sử) hay còn gọi là dã sử hoặc hư cấu hoàn toàn. Cả ba dạng này Việt Nam đều có một số phim nổi bật từ năm 2010.

Trong đó, hai bộ phim thuộc dạng ăn khách nhất là "Trạng Quỳnh" và "Tấm Cám: Chuyện chưa kể". Tuy nhiên "Trạng Quỳnh" bị chê về chất lượng, hút khách chủ yếu nhờ chiếu Tết và có Trấn Thành, còn "Tấm Cám: Chuyện chưa kể" mang yếu tố kỳ ảo, cổ tích và cũng chưa thuyết phục về chất lượng.

Một phim đáng chú ý nữa là "Thiên mệnh anh hùng" của đạo diễn Victor Vũ. Tác phẩm mang yếu tố võ hiệp, lấy bối cảnh thời Lê và thu hơn 16 tỷ đồng cùng nhiều giải thưởng điện ảnh danh giá. Hai phim "Khát vọng Thăng Long" và "Long thành cầm giả ca" được khen, nhưng không có khán giả. "Mỹ nhân kế" cũng từng gây được hiệu ứng khích lệ một thời.

Nhiều tác phẩm khác thất bại cả về chất lượng lẫn hiệu ứng phòng vé, như "Tây Sơn hào kiệt" (2010) với lối làm phim quá cũ, "Lửa Phật " (2013) xa lạ với văn hóa Việt, “thảm họa” 3D "Cung tâm kế" (2019). Hay gần nhất là "Cậu Vàng" và "Kiều" đều được quảng bá quá đà, PR rầm rộ nhưng hoàn toàn gây thất vọng vì bóp méo nguyên tác cũng như lộ kỹ thuật yếu kém.

Cuộc chơi cần sự “cao tay”

Làm phim cổ trang đồng nghĩa với việc ekip phải dấn thân vào một cuộc chơi, mà ở đó những sai sót dù là nhỏ nhất cũng có thể làm thất bại cả một tác phẩm. Từ khâu biên kịch đến thiết kế, phục dựng bối cảnh đều cần được chăm chút để làm toát lên không khí thời đại mà nhân vật hoạt động. Còn diễn viên cũng phải điều chỉnh lời thoại, lối diễn cho hợp.

Những “hạt sạn” về đạo cụ, nội dung, lời thoại đã “giết chết” không ít phim cổ trang trước khi kịp bàn đến thông điệp hay diễn xuất. Trong "Tây Sơn hào kiệt", nhiều nhân vật triều Lê lại nói giọng Sài Gòn. Trailer phim "Mỹ nhân" (2015) từng gây sửng sốt với hình ảnh Lion King (Vua sư tử) trên bổ tử của các quan.

Mới đây, phim "Kiều" bị chỉ trích khi để kỹ nữ mặc áo màu vàng vốn dành cho vua chúa. Một poster của dự án bị soi lỗi phục trang khi Thúc Sinh mặc áo cài ngược vạt - kiểu cài vốn chỉ dành cho khâm liệm người chết. Còn "Cậu Vàng" bị tẩy chay từ lúc công bố chú chó Shiba đóng vai chính.

Loạt phim "Phượng Khấu" của đạo diễn Huỳnh Tuấn Anh từng được kỳ vọng sẽ là điểm sáng cho dòng phim cổ trang, nhờ những lời quảng bá về sự dày công nghiên cứu và phục dựng của ekip. Nhưng cuối cùng vẫn bị chỉ trích về khâu chỉ đạo diễn xuất, lỗi kỹ xảo và chỉ để lại những nỗi tiếc nuối cùng tiếng thở dài.

Vì vậy “cuộc chơi” cổ trang cần những người cao tay hơn, trong khi đó Mai Thu Huyền của Kiều từng lúng túng với "Giấc mơ Mỹ" thì khó lòng đủ sức chuyển thể "Truyện Kiều". Hay đạo diễn Trần Vũ Thủy chưa nhiều kinh nghiệm điện ảnh nên chắc chắn khó lòng đưa trang sách của Nam Cao lên màn bạc.

Số nhà làm phim từng tâm huyết và thử sức với dòng phim này vốn đã ít nay lại càng khó kiếm. Charlie Nguyễn từng rất thành công với "Dòng máu anh hùng", nhưng giờ tập trung vào dòng hài - lãng mạn. Victor Vũ cũng chưa có ý định trở lại. Còn Ngô Thanh Vân và Phan Gia Nhật Linh vẫn đang gặp khó với dự án "Trạng Tí phiêu lưu ký" bởi sự tẩy chay trên mạng.

Áp lực doanh thu và văn hóa trong khi chi phí sản xuất lớn

Nhiều phim dù được đánh giá tốt nhưng vẫn lỗ nặng, doanh thu không đủ bù vào nguồn vốn đầu tư quá lớn. Có thể kể đến như "Dòng máu anh hùng", "Thiên mệnh anh hùng" hay "Người bất tử" (làm về thời Pháp thuộc) đều không quá hút khách. Nếu "Trạng Tí" sắp tới cũng thất bại phòng vé thì những phần tiếp theo sẽ rất khó thực hiện.

Ở các hội thảo hay cuộc phỏng vấn, không ít nhà làm phim chia sẻ nhận định e ngại phim cổ trang vì kinh phí lớn. Trước hành trình quá chông gai để làm phim hay, mà phim dẫu hay cũng khó hòa vốn, dễ hiểu khi nhiều hãng chọn con đường khác. Điều đó đòi hỏi nỗ lực rất lớn cùng sự tâm huyết, chịu chơi của nhà làm phim.

Những yếu tố về văn hóa cũng là vấn đề đau đầu cho không ít ekip. Ở phim "Trạng Quỳnh", ê-kíp lúng túng khi đưa các câu đối, chơi chữ lên màn bạc. Đạo diễn Nguyễn Phương Anh với phim "Vợ ba" từng có giải thưởng tại liên hoan phim quốc tế. Nhưng khi về Việt Nam lại gây tranh cãi vì để diễn viên 13 tuổi đóng cảnh nhạy cảm.

Hơn nữa, với một đất nước có bề dày lịch sử hơn 4.000 năm dựng nước và giữ nước như Việt Nam, chuyện tìm đề tài vốn không quá khó. Hàng trăm trận đánh, hàng ngàn câu chuyện dân gian luôn là nguồn tư liệu dồi dào cho các nhà làm phim. Nhưng vấn đề ở đây là ai sẽ đủ sức đưa chúng lên màn ảnh mà vẫn khéo léo, tránh sự động chạm, nhạy cảm.

Có thể thấy, phim cổ trang Việt vẫn chưa thể cất cánh là do yếu và thiếu về số lượng cũng như chất lượng. Tuy nhiên, với phong trào tìm hiểu lịch sử ngày càng nở rộ của giới trẻ cùng những hướng tiếp cận mới như hiện nay, thì bức tranh này không hẳn chỉ toàn màu xám. Chỉ cần những người đủ tay nghề, thực sự đầu tư và tâm huyết thì chuyện kéo khán giả đến rạp thưởng thức văn hóa cổ phong sẽ không quá xa vời.