Định danh thuốc lá làm nóng cần sớm được thống nhất tại Việt Nam

Tại kỳ họp Quốc hội khóa XV, Bộ Công Thương đã khẳng định, theo Luật Đầu tư, thuốc lá là ngành hàng hợp pháp, và thuộc phạm vi quản lý của Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá (PCTHTL). Theo đó, cơ quan này đã có kế hoạch đề xuất việc quản lý sản phẩm TLLN theo Nghị định 67 sửa đổi, trước khi tạm dừng để chờ Bộ Y tế bổ sung đánh giá khoa học.

Khác biệt giữa Việt Nam và quốc tế khi định danh thuốc lá làm nóng là thuốc lá

Tại phiên giải trình do Ủy ban Xã hội và Ủy ban Văn hóa, Giáo dục (VHGD) của Quốc hội tổ chức đầu tháng 5, ông Tạ Văn Hạ - Phó chủ nhiệm Ủy ban VHGD khuyến nghị: Căn cứ quy định của Luật PCTHTL, cơ quan quản lý phải định nghĩa, khẳng định rõ đây là thuốc lá.

Trên thế giới, vào năm 2014, Liên minh châu Âu đã quy định quản lý TLLN như thuốc lá và phân biệt với TLĐT, theo Chỉ thị về các sản phẩm thuốc lá (EU TPD).

Năm 2018, kết luận từ kỳ họp COP8, TLLN đã được WHO công nhận là thuốc lá và khuyến nghị quản lý theo luật quốc gia. Khuyến nghị này được giữ nguyên cho đến kỳ họp COP10 đầu tháng 2/2024.

Gần đây nhất, Tiêu chuẩn ISO quốc tế cho danh mục TLLN ghi rõ: TLLN là “sản phẩm có chứa nguyên liệu là thuốc lá được làm nóng (không đốt cháy) để tạo ra khí hơi có chứa nicotine”.

Tại Việt Nam, trong phiên giải trình đầu tháng 5, Thứ trưởng Bộ Công Thương Phan Thị Thắng xác nhận: “TLLN chỉ thay đổi cách “đốt” thuốc lá (khác với thuốc lá điếu), nhưng vẫn có tính chất là sợi thuốc lá và các chất của thuốc lá, nên vẫn là thuộc khái niệm thuốc lá”.

Về phía Bộ Y tế, Bộ trưởng Đào Hồng Lan lại cho rằng TLLN không phải là thuốc lá do phải dùng kèm với thiết bị làm nóng, cho dù bản chất nguyên liệu của sản phẩm cũng là thuốc lá giống như thuốc lá điếu. Đồng thời, sản phẩm này cũng chưa được quy định rõ ràng trong Luật PCTHTL.

Song, ở góc độ pháp lý, tại một hội thảo năm 2023 ông Lê Đại Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật dân sự - kinh tế, Bộ Tư pháp bày tỏ quan điểm: “Chúng tôi khẳng định TLLN là thuốc lá vì được chế tạo từ nguyên liệu thuốc lá dưới dạng mẩu thuốc, sau đó lắp vào thiết bị để hút. Thay vì đốt cháy điếu thuốc thì thiết bị này sẽ làm nóng nguyên liệu thuốc lá”.

TLLN được chứng minh giảm hàm lượng độc chất

Theo kết quả nghiên cứu của nhiều tổ chức y tế quốc tế cũng như các cơ quan y tế cấp chính phủ, dù cũng là sản phẩm thuốc lá nhưng TLLN giảm phần lớn nồng độ các độc chất so với thuốc lá điếu.

Theo đó, Bộ Y tế và Trung tâm Ung thư Quốc gia Nhật Bản (NCCJ) đã tiến hành hai nghiên cứu để đánh giá tác động của TLLN đối với chất lượng không khí trong nhà. Kết quả cho thấy “mức độ phơi nhiễm với TLLN trong một phòng kín được đánh giá là ‘chấp nhận được’, vì nguy cơ gây ung thư trọn đời của TLLN là dưới 1/100.000 (mức độ an toàn), nên không gây tình trạng hút thuốc thụ động. Kết quả này góp phần thúc đẩy chính phủ Nhật Bản áp dụng thuế TLLN chỉ bằng một nửa so với thuốc lá điếu.

Tại Hàn Quốc, cũng là quốc gia cho lưu hành hợp pháp TLLN, nghiên cứu công bố trên tạp chí Kinh tế Ứng dụng tháng 3/2024 chỉ ra: Không có bằng chứng cho thấy việc sử dụng TLLN sẽ dẫn tới hút thuốc lá điếu, đồng thời chính sách quản lý sản phẩm này có vai trò thúc đẩy đối với tỷ lệ cai thuốc thành công.

Tại Mỹ, từ năm 2019 khi quyết định cấp phép cho một loại TLLN, FDA đã khẳng định hàm lượng chất gây hại của sản phẩm này thấp hơn trung bình 90% so với thuốc lá điếu, dựa trên quy trình kiểm nghiệm, đối soát chặt chẽ.

Liên quan đến các công bố từ FDA, PGS.TS.BS Trần Khánh Toàn, Giảng viên cấp cao Bộ môn Y học Gia đình, Đại học Y Hà Nội cho biết: Các thành phần độc hại như formaldehyde, CO, nitrosamine… (các chất gây ung thư, các bệnh do hút thuốc lá) đều giảm mạnh ở TLLN. Nghiên cứu của FDA cho thấy có sự giảm thiểu các chỉ điểm sinh học về tác hại của thuốc lá trong cơ thể người khi chuyển đổi từ thuốc lá điếu sang TLLN. Điều này dẫn đến khả năng giảm tỷ lệ mắc các bệnh thường gặp do thuốc lá.

Ngoài ra, nhiều tổ chức y tế cấp chính phủ từ các quốc gia khác như Anh, Đức, Bỉ, Hà Lan, Thụy Sĩ, Hy Lạp, Nga… cũng công bố các nghiên cứu khoa học có kết quả tương đồng về mức độ giảm hàm lượng chất gây hại của TLLN.

Để tìm tiếng được nói chung, Bộ Công Thương đã đề nghị Bộ Y tế cần sớm cung cấp báo cáo khoa học toàn diện về TLLN. Đây cũng là cơ sở để hoàn thiện Nghị định 67 sửa đổi để làm khung pháp lý cho TLLN.

Thái Vũ