Sử dụng tổng hợp các biện pháp để hạn chế tiêu dùng thuốc lá

Tọa đàm “Cân nhắc lộ trình khi sửa thuế tiêu thụ đặc biệt” mới đây với sự tham gia của ông Hoàng Văn Cường - Ủy viên Ủy ban Tài chính Ngân sách của Quốc hội, bà Nguyễn Thị Cúc - Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam và bà Đinh Thị Quỳnh Vân - Chủ tịch Công ty PwC Việt Nam, đã thảo luận các góc nhìn đa chiều về việc tăng thuế cũng như lộ trình tăng thuế TTĐB đối với sản phẩm thuốc lá sao cho hợp lý. Các khách mời đồng tình rằng sửa Luật TTĐB cần đảm bảo hài hòa các yếu tố: sức khỏe cộng đồng, thu ngân sách Nhà nước, sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, an sinh xã hội cho người lao động và nông dân, kiểm soát sản phẩm nhập lậu. Vì vậy, cần có mức tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá một cách phù hợp, có lộ trình tăng vừa phải để tránh gây sốc dẫn đến những hậu quả tiêu cực.

Những tác động đa chiều

Chia sẻ cụ thể về một trong những tác động của việc tăng thuế (người nông dân và các bên liên quan tại vùng nguyên liệu), ông Cường cho hay: “Rõ ràng trồng lá thuốc lá là một trong những sinh kế căn bản, bền vững của người dân ở những vùng có ít lựa chọn các sản phẩm cây trồng. Và khi chúng ta đánh thuế TTĐB đối với thuốc lá thì đương nhiên là nhu cầu sản xuất sẽ giảm đi, dẫn đến nguyên liệu đầu vào phải giảm, từ đó ảnh hưởng trực tiếp ngay những nhóm đối tượng này”.

Do đó, theo ông Cường, khi tính đến các phương án đánh thuế phải xem xét luôn các phương án chuyển dịch hoạt động sản xuất làm sao để người dân vẫn có được sinh kế tốt và không ảnh hưởng tiêu cực đến bình ổn chung của đời sống kinh tế - xã hội. “Khi đó cải cách thuế của chúng ta mới đạt được mục tiêu”, ông nói.

Có cùng quan điểm, bà Vân đến từ PwC Việt Nam cho hay bất kỳ một chính sách nào cũng phải xem xét sự ảnh hưởng đến tất cả các bên có liên quan.

“Thực tế những năm gần đây Việt Nam tự đáp ứng được một phần lớn nguồn nguyên liệu của mình. Đây là một nỗ lực lớn của ngành thuốc lá vì trước đây chúng ta phải đi nhập sợi thuốc lá từ nước ngoài về để sản xuất”, bà Vân phân tích.

Bà nói thêm, để đảm bảo nguồn liệu trong nước thì xây dựng vùng trồng bền vững là điều cốt lõi. Vì vậy, nếu như sản xuất giảm do tăng thuế đột ngột thì chắc chắn vùng trồng nguyên liệu sẽ bị thu hẹp.

“Người nông dân trồng lá thuốc lá đã ký hợp đồng với các nhà máy thuốc lá, ổn định đầu ra từ nhiều năm nay. Bây giờ nếu đột ngột chuyển sang một sản phẩm mới mà không có đầu ra sẽ là một thách thức lớn”, bà Cúc từ Hội Tư vấn thuế Việt Nam thông tin chi tiết hơn. Nói một cách khác, tìm được một loại cây giống hoặc cây trồng phù hợp với vùng đang trồng thuốc lá rất khó. Vì vậy, theo bà Cúc, rõ ràng cần có một kế hoạch lâu dài để ổn định đời sống của người dân ở những vùng khó khăn, nơi thu nhập cả gia đình đang phụ thuộc phần lớn vào cây thuốc lá, trong khi việc chuyển đổi cây trồng không hề dễ dàng.

Một tác động khác mà các khách mời cũng nhắc đến là thu ngân sách. Ông Cường chia sẻ thuế TTĐB là thuế để điều tiết hành vi tiêu dùng, nhưng về nguyên lý, điều chỉnh thuế thì phải hướng đến việc tăng thu. “Tất nhiên tăng thu ngân sách không phải là mục tiêu chính nhưng khi tăng thuế phải đạt được nguyên lý đó”. Ông Cường nhấn mạnh nếu điều chỉnh thuế làm giảm thu ngân sách do việc tăng thuế khiến sản lượng tiêu dùng hợp pháp giảm mạnh thì vấn đề này phải cân nhắc lại, bởi khi đó mục tiêu tăng thu ngân sách không đạt được trong khi không kiểm soát được tình hình thuốc lá lậu.

Phương án tăng thuế cần có lộ trình phù hợp

Được biết, việc điều chỉnh thuế trong dự thảo Luật Thuế Tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) mà Bộ Tài chính đề xuất có hai phương án, bao gồm có mức thuế tuyệt đối đang áp dụng 75% sẽ được giữ nguyên và bổ sung thuế tuyệt đối hướng đến mục tiêu tăng 10.000 đồng trên một bao thuốc lá vào năm 2030.

Dẫn báo cáo đánh giá tác động của Bộ Tài chính, ông Cường cho hay mức tăng thuế như hai phương án đưa ra có thể sẽ làm cho tỷ trọng thuế trong giá bán thuốc lá tăng lên. Chẳng hạn, hiện tại tỷ trọng thuế khoảng 36% thì đến năm 2030 sẽ lên đến 59,4%, tức tăng lên khoảng 23%. Trong khi người tiêu dùng có thể giảm từ 42,7% như hiện nay xuống còn 38% vào năm 2030 (giảm 4%). Như vậy, thuế tăng 23% nhưng tiêu dùng chỉ giảm 4%. Trong khi đó theo dự báo, đến năm 2030, ngân sách thu được 39.000 tỷ đồng, so với mức 23.000 tỷ tiền thuế TTĐB như hiện nay.Tốc độ tăng thuế này còn lớn hơn cả tốc độ tăng của tỷ suất thuế. Nếu đạt được con số này thu ngân sách thực sự đạt được thành công lớn.

“Tất nhiên là tôi vẫn chưa kiểm chứng được con số này. Tôi cho rằng con số này có thể chưa đủ tin cậy bởi vì tiêu dùng giảm 4%, tỷ trọng thuế trong giá chỉ tăng 23% thôi thì làm thế nào mà tổng thuế lại tăng lên đến gấp rưỡi”, ông Cường nêu quan điểm.

Trong khi đó, từ góc độ của chuyên gia về tư vấn thuế, bà Cúc cho hay hai phương án giống nhau ở chỗ là đến năm 2030 đều tăng lên là 10.000 đồng khi áp dụng phương pháp tính thuế hỗn hợp. Vấn đề là tăng như vậy là tương đối cao so với lộ trình trước đây khi chúng ta điều chỉnh thuế từ năm 2019.

Tôi cho rằng phương án 1 hợp lý hơn so với phương án 2 vì phương án 1 (75%+ 2.000 đồng/bao) có ưu điểm là tăng đều hàng năm thay vì tăng đột ngột như ở phương án 2 (75%+ 5.000 đồng/bao). Tuy nhiên, cả hai phương án có mức thuế tuyệt đối cộng với 75% theo thuế tương đối thì tính ra tổng mức thuế hỗn hợp vẫn cao, cho nên cân nhắc lại mức điều chỉnh thấp hơn 2.000 thì sẽ phù hợp hơn. Bài toán đặt ra cho ban soạn thảo cũng như các Đại biểu Quốc hội là cần tính toán để việc điều chỉnh thuế hợp lý, có lộ trình từ từ để có thể hài hòa hoặc hạn chế những tác động tiêu cực cho tất cả các bên liên quan.

Từ những phân tích trên, các khách mời tại tọa đàm cho hay Chính phủ cần cân nhắc kỹ cần có mức tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá một cách phù hợp, có lộ trình tăng vừa phải để tránh gây sốc dẫn đến những hậu quả tiêu cực đến thu ngân sách, hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, an sinh xã hội của người lao động và người nông dân tại vùng trồng nguyên liệu…

“Có lẽ chúng ta phải thấy rằng nếu chúng ta chỉ đơn thuần dựa vào công cụ kinh tế là tăng thuế dẫn đến tăng giá để hạn chế tiêu dùng đối với thuốc lá thì tôi cho rằng sẽ không thành công”, ông Cường nhấn mạnh. Theo ông, tăng thuế phải đề ra lộ trình để Việt Nam có thể tận dụng công cụ thuế song song với việc gia tăng các hoạt động tuyên truyền, giáo dục và sử dụng các biện pháp hành chính khác đi kèm để giảm thiểu các tác động tiêu cực do quá trình tăng thuế.

Đầu tiên, Việt Nam cần phải quản lý chặt chẽ các kênh bán thuốc lá. Nếu chúng ta quản lý chặt chẽ các kênh thuốc lá, không được bán thuốc lá lậu một cách dễ dàng. Nếu người tiêu dùng không thể tiếp cận thuốc lá lậu dễ dàng thì đã hạn chế hành vi tiêu dùng thuốc lá.

Kết thúc tọa đàm, các khách mời kiến nghị, không nên tăng thuế quá đột ngột như đề xuất hiện nay và nên có lộ trình phù hợp để người tiêu dùng và các doanh nghiệp có thời gian chuyển đổi, tránh ảnh hưởng đến nguồn thu ngân sách dài hạn.

PV