Cơ hội cuối cùng để Pakistan cứu nền kinh tế đang bên bờ vực
(CLO) IMF xét gói 3 tỷ USD khi dự trữ ngoại hối Pakistan còn 3 tuần nhập khẩu, lạm phát vọt 40%
Trong bối cảnh căng thẳng quân sự giữa Pakistan và Ấn Độ không ngừng gia tăng, nền kinh tế Pakistan đang đứng trước nguy cơ chịu ảnh hưởng nặng nề từ cuộc đối đầu này.
Khủng hoảng kéo dài đã làm dấy lên lo ngại rằng Ấn Độ có thể tìm cách ngăn dòng chảy của sông Indus vào Pakistan. Đây là một thách thức lớn mà nền kinh tế đang chật vật của Pakistan khó lòng vượt qua.
Cách đây nửa thế kỷ, Pakistan từng tự hào sở hữu nền kinh tế mạnh nhất Nam Á, vượt xa Ấn Độ, Bangladesh và thậm chí cả Sri Lanka về thu nhập bình quân đầu người. Thế nhưng, giờ đây tình thế đã hoàn toàn đảo ngược.
Thu nhập bình quân đầu người của Pakistan chỉ còn bằng một nửa so với các nước láng giềng. Không chỉ vậy, quốc gia này còn tụt hậu trong các lĩnh vực quan trọng như giáo dục, y tế và nhiều chỉ số phát triển khác.
Dù quản lý kinh tế vĩ mô yếu kém là một phần nguyên nhân, yếu tố ít được chú ý hơn lại chính là tốc độ tăng trưởng dân số quá nhanh.
Khi dân số tăng nhanh hơn thu nhập, thu nhập bình quân đầu người sẽ giảm. Hệ quả lâu dài của tình trạng này không hề nhỏ. Một dân số đông đúc, đặc biệt với tỷ lệ người phụ thuộc cao, khiến các hộ gia đình khó tích lũy tiết kiệm.
Điều này dẫn đến đầu tư giảm và tăng trưởng kinh tế chậm lại. Trong hơn 50 năm qua, dân số Pakistan đã tăng gấp hơn bốn lần. Hiện nay, 36% dân số nước này dưới 15 tuổi.
Sự mất cân đối về nhân khẩu học tạo ra áp lực lớn lên khả năng tiết kiệm của các gia đình. Khi số người kiếm thu nhập ít hơn số người phụ thuộc, xã hội khó có thể dành dụm nhiều.
Điều này lý giải tại sao tỷ lệ tiết kiệm trong nước của Pakistan chỉ dưới 7%, thấp hơn khoảng 20 điểm phần trăm so với các nền kinh tế láng giềng.
Kinh nghiệm chuyển đổi nhân khẩu học của Đông Nam Á trong thập niên 1970 và 1980 cho thấy nếu Pakistan có tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động tương đương các nước Nam Á khác, tỷ lệ tiết kiệm của nước này có thể cao hơn 10 điểm phần trăm.
Nhờ đó, Pakistan sẽ có thêm nguồn lực để đầu tư vào cơ sở hạ tầng, giáo dục và phát triển công nghiệp. Điều này có thể thúc đẩy tăng trưởng GDP thêm 1-1,5 điểm phần trăm mỗi năm.
Nếu duy trì trong 25 năm, những lợi ích ấy đủ để nâng mức thu nhập lên 30-45%, giúp thu hẹp khoảng cách với Ấn Độ và Bangladesh.
Suốt nhiều thập kỷ, tỷ lệ đầu tư của Pakistan chỉ dao động quanh mức 15%, thấp hơn đáng kể so với các nền kinh tế Nam Á khác. Dù viện trợ và đầu tư nước ngoài mang lại một số hỗ trợ, chúng không đủ để bù đắp sự thiếu hụt tiết kiệm trong nước và hình thành vốn.
Hậu quả là một nền kinh tế trì trệ, dễ rơi vào khủng hoảng mỗi khi nguồn tài chính bên ngoài cạn kiệt. Những bất ổn tài khóa càng làm tình hình thêm trầm trọng.
Hiện tại, gần hai phần ba thu nhập của chính phủ được dùng để trả lãi nợ, khiến nguồn lực dành cho đầu tư công và chi tiêu xã hội ngày càng eo hẹp.
Pakistan giờ đây đang đứng trước ngã rẽ quan trọng. Chương trình ổn định kinh tế do Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) hỗ trợ, dự kiến được hội đồng quản trị xem xét trong tuần này, đã mang lại một số cứu trợ kinh tế vĩ mô.
Điều này đến sau khi lạm phát tăng vọt lên gần 40% vào năm 2023 và dự trữ ngoại hối giảm xuống mức chỉ đủ chi trả cho ba tuần nhập khẩu. Việc các chủ nợ chính thức gia hạn nợ cùng giá dầu giảm cũng tạo ra một khoảng thời gian tạm lắng.
Tuy nhiên, tính bền vững về mặt xã hội và chính trị của các biện pháp thắt lưng buộc bụng do IMF đề xuất vẫn là một câu hỏi lớn. Các đợt tăng thuế được đẩy nhanh, trong khi chi tiêu xã hội và đầu tư bị cắt giảm mạnh.
Nếu không có nguồn tài chính ưu đãi mới, Pakistan sẽ khó tìm ra khoảng trống tài khóa để thực hiện bất kỳ thay đổi kinh tế đáng kể nào.
Bangladesh là một hình mẫu đáng học hỏi. Tốc độ tăng trưởng dân số của nước này đã giảm rõ rệt nhờ cải thiện giáo dục và việc làm cho phụ nữ.
Các khoản vay vi mô dành riêng cho phụ nữ cũng đóng vai trò quan trọng. Nếu Pakistan có thể noi theo các nước láng giềng, nâng tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động lên chỉ 5 điểm phần trăm trong thập kỷ tới, tỷ lệ tiết kiệm sẽ tăng đáng kể. Điều này mở ra cơ hội cho đầu tư và phát triển kinh tế dài hạn.
Bên cạnh đó, việc cải cách hệ thống thuế và tăng cường tuân thủ thuế cũng trở nên tối quan trọng cho Pakistan thời điểm hiện tại.
Việc mở rộng cơ sở thuế, đặc biệt ở các lĩnh vực ít bị đánh thuế như bán lẻ và nông nghiệp, cùng với cải thiện thu thuế có thể tạo thêm 6% GDP trong sáu năm tới. Ít nhất một nửa số thu này nên được dùng cho chi tiêu xã hội và đầu tư công.
Cuối cùng, sự hỗ trợ mạnh mẽ hơn từ cộng đồng quốc tế là yếu tố không thể thiếu. Nguồn tài chính ưu đãi từ các chủ nợ đa phương và song phương có thể giúp lấp đầy những khoảng trống tài trợ quan trọng.
Số tiền này nên được ưu tiên cho các khoản đầu tư có tác động lớn vào giáo dục, y tế, phát triển lực lượng lao động và cơ sở hạ tầng chống chịu với biến đổi khí hậu.
Dĩ nhiên, một sự thay đổi về nhân khẩu học không thể diễn ra ngay lập tức. Tuy nhiên, nền tảng cho sự thay đổi đó hoàn toàn có thể được xây dựng từ bây giờ.
Với sự kết hợp đúng đắn giữa chính sách nội tại và hỗ trợ quốc tế, Pakistan có thể thu hẹp khoảng cách tiết kiệm với các nước láng giềng, đồng thời tạo điều kiện cho những khoản đầu tư cần thiết để vực dậy nền kinh tế đang gặp khó khăn.