Trao đổi tù binh Nga - Ukraine: Bước đột phá nhân đạo giữa khói lửa chiến tranh
(CLO) Các cuộc trao đổi tù binh quy mô lớn diễn ra gần đây giữa Nga và Ukraine không chỉ là hành động mang tính nhân đạo, mà còn là một nền tảng quan trọng giúp tái thiết lập lòng tin và tạo động lực cho quá trình đàm phán hòa bình bị đình trệ từ mùa xuân năm 2022.
Giai đoạn mới trong nỗ lực nhân đạo quy mô lớn
Theo Izvestia, ngày 23/5, Nga và Ukraine đã chính thức khởi động giai đoạn đầu tiên của cuộc trao đổi tù binh chiến tranh và dân thường theo công thức “1.000 đổi 1.000”, một trong những cuộc trao đổi nhân đạo lớn nhất kể từ khi xung đột bùng nổ. Đây được xem là kết quả trực tiếp từ các thỏa thuận đạt được tại vòng đàm phán Istanbul hồi tuần trước, với sự tham gia trung gian của nhiều bên quốc tế, bao gồm cả Ủy ban Chữ thập đỏ và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE).
Bộ Quốc phòng Nga cho biết, trong đợt trao đổi đầu tiên, 270 quân nhân và 120 thường dân, bao gồm nhiều cư dân bị bắt giữ tại khu vực biên giới Kursk, đã được đưa về Nga. Đổi lại, phía Moscow trao trả cho Ukraine một số lượng tương đương gồm 270 binh sĩ và 120 dân thường.
Hiện toàn bộ người Nga vừa được trả tự do đang tạm thời lưu trú tại Cộng hòa Belarus, nơi họ nhận được hỗ trợ y tế, tâm lý trước khi được chuyển tiếp về Nga để điều trị và phục hồi chức năng.
Đáng chú ý, theo thông tin từ tờ Izvestia, những cư dân vùng Kursk được hồi hương sẽ được Hội Chữ thập đỏ Nga đón tiếp tại trung tâm khu vực. Đây là lần thứ ba diễn ra hoạt động hồi hương các công dân Kursk bị giam giữ tại Ukraine, với sự hỗ trợ trung gian của Ủy ban Chữ thập đỏ quốc tế.
Ông Leonid Slutsky, Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại của Duma Quốc gia Nga, khẳng định đây là “một bước ngoặt quan trọng” trong việc thực thi các điều khoản của thỏa thuận Istanbul-2. Ông nhấn mạnh: “Việc trả tự do cho 390 công dân Nga là một tín hiệu rõ ràng rằng chính phủ sẵn sàng và có khả năng đưa công dân của mình trở về, bất kể trong hoàn cảnh nào”.
Trước đợt trao đổi ngày 23/5, hai bên đã nhiều lần tiến hành các cuộc trao đổi tù binh với quy mô nhỏ hơn. Đáng kể nhất là đợt “246 đổi 246” diễn ra vào ngày 19/4, thời điểm gần lễ Phục sinh, được xem là cuộc trao đổi lớn nhất tính đến thời điểm đó. Một đợt khác diễn ra ngày 6/5 theo tỷ lệ “205 đổi 205”.
Ngoài ra, Liên bang Nga từng đơn phương trao trả 31 tù binh bị thương cho Ukraine, đổi lại 15 binh sĩ Nga bị thương nặng, một cử chỉ mang tính nhân đạo được cộng đồng quốc tế ghi nhận.
Tờ Izvestia dẫn nhận định của chuyên gia quân sự Viktor Litovkin, nhấn mạnh vai trò tinh thần của các cuộc trao đổi: “Quân nhân và sĩ quan cần biết rằng Tổ quốc không bao giờ lãng quên họ. Sự hiện diện của họ ở tuyến đầu không phải là sự hy sinh vô nghĩa, mà là trách nhiệm mà đất nước sẽ luôn ghi nhớ và hành động”.
Ông cũng cảnh báo về tình trạng đối xử tàn tệ với tù binh Nga tại Ukraine, cho biết đã có nhiều bằng chứng về hành vi ngược đãi, đồng thời kêu gọi cộng đồng quốc tế giám sát chặt chẽ hơn vấn đề này trong khuôn khổ luật pháp quốc tế.
Bước đệm chiến lược cho tiến trình đàm phán Nga - Ukraine
Trong bối cảnh xung đột vũ trang giữa Nga và Ukraine vẫn tiếp diễn với cường độ cao, cuộc trao đổi tù binh quy mô lớn diễn ra vào ngày 23/5 được xem là dấu mốc mang tính nhân đạo, đồng thời mở ra triển vọng cho việc tái khởi động đàm phán song phương, một tiến trình đã bị gián đoạn từ mùa xuân năm 2022.
Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov xác nhận rằng Moscow và Kiev đã đồng ý nối lại các cuộc gặp trực tiếp trong khuôn khổ đàm phán hòa bình. Vòng đàm phán thứ hai đang được lên kế hoạch, mặc dù thời gian và địa điểm cụ thể chưa được công bố. Ông Lavrov nhấn mạnh, ngay sau khi hoàn tất trao đổi tù nhân, Nga sẽ chính thức chuyển đến Ukraine một dự thảo văn kiện về giải pháp cho cuộc khủng hoảng.
Trước đó, sau vòng đàm phán đầu tiên, các bên đã đạt được một số thống nhất sơ bộ, bao gồm việc tiếp tục thảo luận về lệnh ngừng bắn. Tổng thống Nga Vladimir Putin từng tuyên bố sẵn sàng phối hợp với Ukraine để xây dựng bản ghi nhớ hướng đến một thỏa thuận hòa bình toàn diện.
Theo các nhà phân tích, cuộc trao đổi tù binh lần này không đơn thuần là một hoạt động nhân đạo, mà còn đóng vai trò chiến lược trong việc duy trì kênh liên lạc giữa hai bên tham chiến. Chuyên gia Tigran Meloyan từ Trung tâm Nghiên cứu Địa Trung Hải (HSE) nhận định: “Việc trao đổi tù binh tạo ra động lực tích cực, làm giảm căng thẳng và tạo điều kiện thuận lợi cho các cuộc tiếp xúc ngoại giao tiếp theo”.
Ông cũng lưu ý rằng dù chưa thể giải quyết các bất đồng cốt lõi, như vấn đề kiểm soát lãnh thổ hay điều kiện ngừng bắn, việc duy trì trao đổi tù nhân ít nhất đã ngăn chặn nguy cơ sụp đổ hoàn toàn của tiến trình ngoại giao vốn mong manh.
Một chi tiết đáng chú ý là chính Tổng thống Mỹ Donald Trump, người đang nỗ lực tái khẳng định vai trò lãnh đạo toàn cầu, là người đầu tiên công bố thông tin về cuộc trao đổi tù binh lần này. Ông Trump đang cố gắng định vị bản thân như một “người hòa giải” giữa hai quốc gia, giữa lúc Washington vẫn duy trì vai trò then chốt trong việc cung cấp viện trợ quân sự cho Kiev.
Bản thân chính quyền Ukraine cũng đã thẳng thắn thừa nhận sự phụ thuộc vào hỗ trợ của Mỹ. Cố vấn Tổng thống Ukraine, ông Mykhailo Podolyak, tuyên bố: “Chúng tôi không thể để Mỹ rút khỏi cuộc chiến này, vì viện trợ của họ không chỉ cần thiết cho Ukraine, mà còn cho cả an ninh châu Âu”.
Mặc dù mang ý nghĩa tích cực, giới chuyên gia vẫn cảnh báo rằng trao đổi tù binh, kể cả ở quy mô lớn, không thể tự thân chấm dứt chiến sự. Chuyên gia quân sự Vladislav Shurygin lưu ý: “Các cuộc trao đổi đã diễn ra rải rác trong suốt ba năm qua, nhưng chiến tranh vẫn chưa dừng lại. Đây chỉ là một yếu tố hỗ trợ, chứ không phải là giải pháp căn bản”.
Theo thống kê không chính thức, hiện có từ 6.000 đến 8.000 quân nhân Ukraine đang bị giam giữ tại Nga. Trong số này, nhiều người bị Nga cáo buộc là có liên quan đến các tổ chức dân tộc chủ nghĩa hoặc đang bị điều tra về các hành vi tội ác chiến tranh, những đối tượng mà phía Nga khẳng định sẽ không nằm trong diện được trao đổi.
Trong một cuộc xung đột nơi vũ lực thường được sử dụng để áp đặt ý chí, việc Nga và Ukraine thực hiện một cuộc trao đổi tù binh quy mô lớn mang ý nghĩa vượt khỏi khía cạnh nhân đạo. Đó là tín hiệu rằng hai bên, dù đối đầu, vẫn công nhận giá trị của đối thoại có điều kiện.
Nếu được tiếp nối bằng những hành động cụ thể và cam kết chính trị rõ ràng, đây có thể là bước đầu tiên trong hành trình khó khăn nhưng cần thiết nhằm kết thúc chiến sự bằng giải pháp hòa bình.