Liệu Israel có thể phá hủy chương trình hạt nhân của Iran không?
(CLO) Rạng sáng 13/6, Israel bất ngờ không kích vào nhiều địa điểm hạt nhân của Iran. Chiến dịch tấn công này có giúp Israel loại bỏ nguy cơ hạt nhân từ Iran như tuyên bố từ Tel Aviv?
Việc Israel quyết định tấn công Iran vào rạng sáng ngày 12/6 có thể đi vào lịch sử như là sự khởi đầu của một cuộc chiến tranh khu vực khốc liệt, và là bước ngoặt khiến Iran cuối cùng cũng có được vũ khí hạt nhân. Nhưng ở một góc nhìn khác, sự kiện này cũng có thể được ghi nhớ như là khoảnh khắc đánh dấu thắng lợi của Israel trong nỗ lực xóa sổ năng lực hạt nhân của Iran.
Chưa biết nhận định nào sẽ đúng. Bởi lúc này, vẫn cần thêm thời gian để các chuyên gia quốc tế xác minh về được mức độ thiệt hại của Iran trước khi trả lời câu hỏi về việc liệu Tehran có thể phục hồi hay không và phục hồi như thế nào?
Thiệt hại vật chất của Iran có thể không lớn
Hiện tại, báo chí phương Tây và Trung Đông cũng đang cung cấp những thông tin mâu thuẫn về thiệt hại đối với các cơ sở hạt nhân của Iran. New York Times và một số hãng tin lớn của Mỹ, châu Âu cho biết, Israel đã làm hư hại nhà máy máy làm giàu uranium lớn nhất của đối phương tại Natanz nhưng đã giới hạn cuộc không kích ở bên ngoài kho chứa nhiên liệu hạt nhân gần đạt cấp độ bom ở cố đô Isfahan.
New York Times dẫn nguồn tin từ các thanh sát viên của Cơ quan năng lượng Nguyên tử quốc tế (IAEA) có nhiệm vụ đo lường và giám sát kho nhiên liệu ở Isfahan cho biết khu vực này vẫn an toàn. Trao đổi với New York Times, Tiến sĩ Jon Wolfsthal thuộc Liên đoàn các nhà khoa học Mỹ, đơn vị theo dõi chặt chẽ tiến trình hạt nhân của Iran, cũng nhận định: “Israel không ném bom vào một cơ sở sản xuất uranium đã biết ở Isfahan”.
Nguyên nhân, theo báo chí Mỹ là phía Israel lo ngại một vụ tấn công như vậy sẽ gây ra sự cố phát tán phóng xạ không thể kiểm soát. Lịch sử cho thấy Israel rất nhạy cảm với nguy cơ kích hoạt việc phát tán vật liệu phóng xạ. Khi ném bom lò phản ứng hạt nhân Osirak của Saddam Hussein năm 1981 trong một nỗ lực nhằm ngăn Iraq sở hữu vũ khí hạt nhân, họ đã tấn công trước khi nhiên liệu được đưa vào nhà máy nhằm tránh nguy cơ phát tán phóng xạ.
Tuy nhiên, các hãng thông tấn Anadolu Ajansı (Thổ Nhĩ Kỳ) và IRNA (Iran) cho biết, các cuộc tấn công của Israel đã vào Iran nhằm vào nhà máy điện hạt nhân Shahid Raisi ở Isfahan vào sáng sớm ngày 14/6, tức một ngày sau cuộc không kích đầu tiên. IRNA nói rằng, cùng với Isfahan thì các cơ sở hạt nhân của Iran ở Natanz và Fordo cũng bị oanh tạc.
Tựu trung lại, có thể tin rằng cuộc tấn công của Israel cho đến nay đã thành công trong việc phá hủy nhiều nhà máy điện và cơ sở hạ tầng mà Iran cần cho chương trình hạt nhân của mình. Nhưng cho đến nay, thiệt hại của Iran có vẻ không quá lớn.
Chẳng hạn, IAEA cho biết cơ sở làm giàu uranium đáng quan tâm nhất của Iran tại Fordow đã bị tấn công, nhưng không có xác nhận nào cho thấy hàng nghìn máy ly tâm của nơi nay đã bị phá hủy. Cũng không có dấu hiệu nào cho thấy Israel đã khiến kho dự trữ uranium làm giàu của Iran ở Isfahan không thể sử dụng được. Dường như các cuộc tấn công của Israel nhằm vào thành phố chỉ giới hạn ở nhà máy điện, còn kho nhiên liệu hạt nhân đã tạm thời được bỏ qua.
Iran vẫn có thể hồi phục
Các cuộc không kích của Israel đã gây ra cái chết cho Fereydoun Abbasi, cựu Giám đốc Tổ chức Năng lượng Nguyên tử Iran, và Mohammad Mehdi Tehranji - một nhà vật lý và là hiệu trưởng của Đại học Hồi giáo Azad ở Tehran, cũng như nhiều chỉ huy quân sự khác của Iran.
Những mất mát này là rất lớn. Song theo ông Richard Nephew - nhà nghiên cứu cao cấp tại Đại học Columbia (Mỹ) và cựu Phó Đặc phái viên về Iran trong chính quyền cựu Tổng thống Joe Biden, thiệt hại nhân sự kể trên sẽ không thể làm chệch hướng chương trình hạt nhân của Iran.
“Miễn là đất nước này vẫn giữ được một đội ngũ các nhà điều hành kỹ thuật có động lực, có kỹ năng và được đào tạo, thì họ vẫn có thể nhanh chóng đưa tất cả trở lại quỹ đạo”, ông Nephew viết trên tạp chí Foreign Affair.
Chuyên gia này nhận định, nếu kho dự trữ nhiên liệu hạt nhân vẫn còn, và nếu các máy ly tâm của Iran vẫn còn, Tehran có thể tái thiết chương trình vũ khí hạt nhân chỉ trong vài tuần. Ví dụ, Iran có thể vận chuyển kho dự trữ uranium làm giàu 60%của mình đến Fordow (hoặc một địa điểm bí mật) để làm giàu thêm, nhanh chóng cung cấp đủ uranium để chế tạo bom.
Nằm sâu 800 mét dưới ngọn núi tại một căn cứ của Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran, nhà máy tại Fordow rất khó bị vũ khí phá boong-ke của Israel phá hủy. Đến nay, Israel vẫn để ngỏ khả năng tấn công vào các cơ sở ngầm trong núi này, nhưng khả năng thành công của họ cũng không cao.
Các nhà phân tích quân sự cho biết chỉ Mỹ mới có máy bay ném bom và loại bom phá boong-ke có thể xuyên thủng các cơ sở hạt nhân sâu nhất của Iran, đặc biệt là Fordow. Nhưng cho đến nay, vẫn không có dấu hiệu nào cho thấy Mỹ sẽ tham gia vào các cuộc tấn công của Israel.
Kích hoạt “quả bom” trong tâm trí người Iran?
Mức độ thiệt hại có mà Israel gây ra cho chương trình hạt nhân của Iran vẫn là câu hỏi chưa rõ đáp án. Nhưng còn câu hỏi quan trọng hơn là liệu cuộc tấn công của Israel có phá hủy ý chí của Iran, có khiến nước này phải từ bỏ chương trình hạt nhân hay không.
Những đòn đáp trả của Iran nhằm vào lãnh thổ Israel mấy ngày qua cho thấy, nước này không chấp nhận một thỏa thuận trước họng súng. Dù năng lực tấn công của không quân Israel rất mạnh và có thể phá hủy nhiều cơ sở hạ tầng của Iran, chẳng hạn như năng lượng và dầu khí, thậm chí tiêu diệt nhiều nhân vật cấp cao nữa, Tehran cũng sẽ không lùi bước.
“Thay vào đó, kết quả có khả năng xảy ra nhất là Iran tiếp tục trả đũa trong khi cố gắng thuyết phục phần còn lại của thế giới rằng Israel là một thế lực bất hảo, đã sử dụng vũ lực chỉ vài ngày trước khi các cuộc đàm phán giữa Tehran và Washington được nối lại”, nhà phân tích Richard Nephew tại Đại học Columbia (Mỹ) cho biết.
Trong nhiều thập kỷ, Israel đã mô tả chương trình hạt nhân của Iran là mối đe dọa hiện hữu đối với sự tồn tại của nước này. Nhưng thế giới chưa bao giờ hoàn toàn nhận được tín hiệu rõ ràng rằng Iran muốn sở hữu vũ khí hạt nhân hay chỉ muốn có khả năng sở hữu vũ khí hạt nhân nhanh chóng nếu cảm thấy bị đe dọa.
Quan trọng hơn, về mặt kỹ thuật, không thể ngăn chặn vĩnh viễn một quốc gia chế tạo bom hạt nhân chỉ bằng một cuộc tấn công. Bất cứ thứ gì bị phá hủy cuối cùng cũng có thể được xây dựng lại nếu một quốc gia vẫn tồn tại và quyết tâm thực hiện điều đó.
Israel không thể, chỉ bằng vũ lực, loại bỏ ý chí chế tạo bom của Iran. Vì vậy, ngay cả khi Israel gây ra thiệt hại nghiêm trọng cho Natanz và Fordow thì họ cũng không thể ngăn cản người Iran sửa chữa các cơ sở hạt nhân. Trong khi đó, các cuộc tấn công của Israel sẽ củng cố quan điểm của chính phủ Iran cũng như công chúng nước này về việc cần có khả năng răn đe hạt nhân.
“Điều đó có nghĩa là Iran sẽ đầu tư một lượng lớn nguồn lực vào việc xây dựng lại vũ khí hạt nhân ngay khi bom ngừng rơi”, nhà báo Zack Beauchamp, người đã nhận được giải thưởng tài trợ từ Trung tâm Pulitzer về nỗ lực đưa tin tại Israel, cho biết. “Theo logic này, Israel phải tham gia vào một cuộc chiến tranh mãi mãi: ném bom Iran theo định kỳ để ngăn chặn nước này tái thiết chương trình hạt nhân của mình”.
Nhận định trên cho thấy, việc leo thang chiến sự giữa Israel và Iran chẳng những khó ngăn Tehran tiếp tục chương trình hạt nhân, mà còn thúc đẩy những quan điểm cứng rắn bên trong Iran về việc phải tăng tốc hơn nữa.
“Iran đã có đủ uranium làm giàu cao để chế tạo một số vũ khí hạt nhân. Số uranium này được đóng trong container và được cho là được lưu trữ tại ba địa điểm khác nhau, và không rõ liệu Israel có thể phá hủy được toàn bộ số uranium này trong các cuộc tấn công quân sự đang diễn ra hay không”, Ken Pollack, Pó chủ tịch phụ trách chính sách tại Viện Trung Đông, viết trên tờ Foreign Affairs .
“Israel và các cơ quan tình báo phương Tây khác có thể gặp rất nhiều khó khăn trong việc tìm ra các địa điểm hạt nhân bí mật mới của Iran. Họ cũng có thể gặp khó khăn trong việc phá hủy các địa điểm đó, vì Iran có khả năng sẽ gia cố chúng thậm chí còn vượt xa mức độ của các cơ sở hiện tại của họ”, ông Pollack nhấn mạnh.