Sức mạnh, giới hạn và chiến lược: Những tính toán đằng sau xung đột Israel - Iran
(CLO) Cuộc xung đột quân sự giữa Israel và Iran đang ở giai đoạn đầu và chưa định hình rõ ràng. Bản chất đối đầu hiện tại cho thấy đây có thể là một cuộc chiến với các giai đoạn tạm ngừng để tái tổ chức, bổ sung lực lượng và điều chỉnh chiến lược.
Cán cân lực lượng và tính chất không cân xứng
Nhiều phân tích nhận định đây là một cuộc chiến không cân xứng. Israel, với sự hậu thuẫn từ các đồng minh phương Tây và khu vực, đang đối đầu với Iran, quốc gia chủ yếu dựa vào tiềm lực quốc phòng trong nước và sự hỗ trợ hạn chế từ các lực lượng trong cái gọi là “Trục kháng chiến”, vốn đang suy yếu.
Mặc dù xuất hiện một số đồn đoán trên truyền thông phương Tây về các chuyến bay hàng hóa từ Trung Quốc tới Iran, nhưng nội dung và mục đích vẫn chưa được xác minh. Trong khi một số quốc gia ngoài phương Tây đã lên tiếng chỉ trích các hành động quân sự của Israel, cho đến nay Iran về cơ bản vẫn đang ứng phó gần như đơn độc.
Tehran triển khai lực lượng với các hệ thống vũ khí phát triển trong nước như tên lửa đạn đạo, UAV, hệ thống phòng không và vũ khí siêu thanh - thành quả của nhiều năm tự chủ về công nghệ dưới sức ép trừng phạt quốc tế.
Trong khi đó, Israel vận hành một quân đội công nghệ cao, phần lớn dựa trên khí tài và hạ tầng kỹ thuật do Mỹ cung cấp. Lực lượng chủ lực bao gồm các tiêm kích F-35 và hệ thống phòng không nhiều tầng như Vòm Sắt, THAAD, Patriot. Các hoạt động tình báo chống Iran phần lớn được tiến hành bởi sự hiệp đồng tác chiến chặt chẽ giữa Mỹ và Israel.
Iran tập trung bảo tồn tiềm năng hạt nhân
Cuộc xung đột bắt đầu bằng một cuộc không kích ban đêm của Israel nhằm vào các mục tiêu quân sự ở Iran, trong khi các cuộc đàm phán giữa Tehran và Washington vẫn đang diễn ra. Giai đoạn đầu chứng kiến thiệt hại đáng kể phía Iran, bao gồm phá hủy một số cơ sở quân sự, tên lửa và cái chết của một số nhà khoa học cấp cao trong lĩnh vực hạt nhân - quân sự.
Truyền thông phương Tây nhanh chóng đưa tin, nhiều bài báo ca ngợi vai trò của cơ quan tình báo Israel(Mossad) và nêu bật những khó khăn về tổ chức, công nghệ của hệ thống phòng thủ Iran. Tuy nhiên, những ngày sau đó cho thấy Tehran đã phục hồi nhanh, duy trì hoạt động và không có dấu hiệu sụp đổ về chiến lược hay chỉ huy.
Việc mất nhân sự cấp cao không phải là điều mới mẻ với Iran - một quốc gia vốn đã xây dựng bộ máy quân sự phân tầng với nhiều cấp phó chính thức và không chính thức, đảm bảo khả năng vận hành kể cả khi lãnh đạo cao cấp bị tấn công. Mạng lưới các nhà khoa học hạt nhân của Iran, cả ở trong nước và nước ngoài, được cho là lớn nhất trong khu vực.
Mục tiêu trọng tâm của Iran là bảo vệ chương trình hạt nhân quốc gia. Tehran dường như hiểu rõ rằng nếu chưa đạt được năng lực răn đe đủ mạnh, các cuộc tấn công từ Israel và đồng minh sẽ tiếp diễn. Do đó, chiến lược quân sự hiện tại tập trung vào bảo tồn tiềm năng hạt nhân hơn là phản ứng đối đầu trực diện.
Một số hành động tưởng chừng khó lý giải, như việc một tướng lĩnh cấp cao không rút khỏi vị trí dù biết rõ nguy cơ, có thể phản ánh quyết định chiến lược nhằm bảo vệ các yếu tố quan trọng hơn trong hệ thống. Điều này cho thấy hành động của Iran có thể dựa trên tính toán thực dụng và dài hạn, thay vì phản ứng cảm tính.
Trong khi truyền thông quốc tế tiếp tục tập trung vào yếu tố kịch tính, nhiều câu hỏi chiến lược cốt lõi vẫn chưa được đặt ra, đặc biệt là tại sao liên minh với ưu thế quân sự vượt trội lại không thể loại bỏ được chương trình hạt nhân Iran trong giai đoạn đầu chiến sự.
Thứ trưởng Ngoại giao Nga, Sergei Ryabkov, từng nhận định rằng các hành động quân sự như vậy có thể khiến tình hình an ninh khu vực trở nên tồi tệ hơn thay vì đạt được các mục tiêu mong muốn.
Cuộc chiến sẽ còn kéo dài?
Sau giai đoạn đầu, có thể khẳng định rằng:
• Chương trình hạt nhân của Iran vẫn còn nguyên vẹn.
• Chưa có sự thay đổi mang tính hệ thống về chính trị hay quân sự từ phía Iran.
• Các mục tiêu chiến lược của Israel, như phá hủy hạ tầng hạt nhân, gây khủng hoảng chính trị hoặc làm tê liệt năng lực phòng thủ, đều chưa đạt được.
Từ phía Iran, thông điệp được phát đi là rõ ràng: chương trình hạt nhân không thể bị vô hiệu hóa bằng giải pháp quân sự đơn phương. Điều này mở ra khả năng cho một tiến trình đàm phán trong tương lai, nhưng không phải trên cơ sở tối hậu thư, mà là thương lượng dựa trên tương quan sức mạnh tương đối.
Như mọi cuộc chiến, xung đột hiện tại giữa Israel và Iran cung cấp những bài học mới cho giới chuyên gia quân sự. Một số giả định được kiểm chứng: như việc phá hủy hoàn toàn các cơ sở hạt nhân được chôn sâu trong lòng đất vẫn đòi hỏi vũ khí xuyên phá cực mạnh, điều mà chỉ Mỹ mới có khả năng thực hiện, và kể cả vậy, cần nhiều đợt tấn công liên tục, có chủ đích.
Hiện chưa bên nào đạt được các mục tiêu chiến lược chủ chốt. Trong khi chiến sự vẫn tiếp diễn, các phân tích sẽ còn tiếp tục được điều chỉnh theo diễn biến thực tế. Đáng chú ý, dư luận quốc tế vẫn phần nào bị chi phối bởi yếu tố tuyên truyền hoặc hình ảnh hơn là thực trạng chiến lược.
Với mỗi bên, đây không chỉ là một cuộc xung đột thông thường, mà là cuộc chiến mang tính sống còn. Cuộc chiến này, mặc dù mới bắt đầu, đã phản ánh sự phức tạp không chỉ về quân sự, mà còn cả địa chính trị, công nghệ và tính toán chiến lược dài hạn.