Trung Quốc và Trung Á tăng cường hợp tác giữa khủng hoảng toàn cầu
(CLO) Trong tuần vừa rồi, Hội nghị thượng đỉnh Trung Á - Trung Quốc lần thứ hai diễn ra tại thủ đô Astana (Kazakhstan), với sự góp mặt của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cùng các lãnh đạo Kazakhstan, Kyrgyzstan, Uzbekistan, Tajikistan và Turkmenistan.
Hội nghị tập trung vào hợp tác kinh tế, thương mại, đầu tư và các vấn đề quốc tế nổi bật trong bối cảnh thế giới đang đối mặt với bất ổn địa chính trị và khủng hoảng chuỗi cung ứng kéo dài.
Mở rộng ảnh hưởng kinh tế - năng lượng
Trước hội nghị, ngày 16/6, Chủ tịch Tập Cận Bình đã hội đàm với Tổng thống Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev tại dinh tổng thống. Hai nhà lãnh đạo tái khẳng định sự phối hợp chặt chẽ trong các diễn đàn khu vực và quốc tế như Liên hợp quốc, Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO), Hội nghị về Phối hợp Hành động và Biện pháp Xây dựng Lòng tin ở châu Á (CICA), Nhóm các nền kinh tế mới nổi hàng đầu (BRICS) và khuôn khổ Trung Á - Trung Quốc. Tổng thống Tokayev cho biết thương mại song phương đã đạt kỷ lục 44 tỷ USD vào cuối năm 2023, tăng 30% so với năm 2022.
Đáng chú ý, Kazakhstan đang cân nhắc Tổng công ty Hạt nhân Quốc gia Trung Quốc (CNNC) làm đối tác trong dự án xây dựng nhà máy điện hạt nhân thứ hai. Trước đó, Rosatom của Nga đã được chọn là đối tác chính trong nhà máy đầu tiên, với chi phí ước tính 10-12 tỷ USD. Ngoài CNNC, danh sách ứng viên còn có Electricité de France (Pháp) và South Korea Hydro & Nuclear Power (Hàn Quốc). Theo thỏa thuận mới, Nga sẽ tài trợ xuất khẩu cho dự án theo điều kiện ưu đãi.
Theo Vedomosti, chuyên gia Elena Kuzmina (Trung tâm Nghiên cứu Hậu Xô Viết, thuộc Viện Kinh tế Thế giới và Quan hệ Quốc tế Primakov/IMEMO RAS) nhận định việc Kazakhstan đa dạng hóa đối tác năng lượng nhằm giảm rủi ro địa chính trị, nhất là trong bối cảnh Nga và Trung Quốc đang chịu sức ép trừng phạt từ phương Tây. Bà Elena Kuzmina cho rằng Tập đoàn Rosatom của Nga vẫn giữ ưu thế toàn cầu về năng lực và kinh nghiệm trong lĩnh vực hạt nhân.
An ninh và kết nối khu vực: Trung Quốc gia tăng chủ động
Tại hội nghị thượng đỉnh Trung Á - Trung Quốc, Chủ tịch Tập Cận Bình đề xuất hai trụ cột hợp tác: (1) Tăng cường an ninh thông qua hợp tác quốc phòng, chống khủng bố, ly khai và cực đoan; (2) Thúc đẩy kết nối kinh tế trong khuôn khổ Chiến lược “Một vành đai - Một con đường”. Trung Quốc đề xuất mở rộng hợp tác trong thương mại, công nghiệp, nông nghiệp, năng lượng, giao thông, du lịch và văn hóa.
Theo Vedomosti, sau hội đàm và hội nghị, các bên đã ký 24 văn kiện hợp tác cấp chính phủ và cấp bộ về năng lượng, hàng không vũ trụ, số hóa, hải quan, sở hữu trí tuệ, y tế, truyền thông, nông nghiệp, khoa học và thương mại điện tử.
Đồng thời, tại Diễn đàn Hợp tác Công nghiệp và Đầu tư Trung Á - Trung Quốc lần thứ hai, các doanh nghiệp và chính quyền địa phương đã ký 58 thỏa thuận thương mại - đầu tư trị giá hơn 24 tỷ USD. Nổi bật là dự án của TBEA (Trung Quốc) với vùng Almaty về nhà máy điện mặt trời 1.000 MW, trạm biến áp và nhà máy nhiệt điện than 1.320 MW, với tổng vốn đầu tư 3,7 tỷ USD.
Xu hướng cạnh tranh giữa các nước tại Trung Á
Hội nghị lần này tiếp nối thành công của hội nghị đầu tiên tại Tây An (Trung Quốc) vào tháng 5/2023, với cam kết tổ chức hai năm một lần. Theo chuyên gia Elena Kuzmina, hợp tác giữa Trung Quốc và các nước Trung Á hiện chủ yếu tập trung vào phát triển kinh tế và hậu cần, không xung đột với lợi ích của Nga, vốn vẫn là đối tác then chốt của khu vực.
Tuy nhiên, Giáo sư Rustam Burnashev (Đại học Đức-Kazakhstan) cho rằng Trung Quốc đang dần “bổ sung” vai trò của Nga, Mỹ và châu Âu trong lĩnh vực an ninh khu vực, đặc biệt sau khi ảnh hưởng của Moscow suy yếu do chiến sự tại Ukraine. Ông khẳng định các nước Trung Á không nằm hoàn toàn trong quỹ đạo Trung Quốc, khi Nga vẫn là đối tác thương mại chính nếu loại trừ lĩnh vực hydrocarbon. Đồng thời, nhiều dự án hạ tầng lớn của Trung Quốc vẫn có sự phối hợp, hoặc ít nhất là không đối đầu trực tiếp với lợi ích Nga.
Về phần mình, nhà nghiên cứu Stanislav Pritchin (Trung tâm Nghiên cứu Hậu Xô Viết thuộc Viện Kinh tế Thế giới và Quan hệ Quốc tế Primakov/IMEMO RAS), đánh giá Trung Quốc đang chuyển từ việc phát triển cơ sở hạ tầng sang xây dựng các thể chế hợp tác khu vực độc lập hơn với ảnh hưởng của Nga - một xu hướng phản ánh rõ tham vọng địa chính trị dài hạn của Bắc Kinh tại Trung Á.
Rõ ràng, chuyến thăm Trung Á của Chủ tịch Tập Cận Bình diễn ra trong bối cảnh thế giới phân cực sâu sắc, với nhiều mâu thuẫn thương mại, cạnh tranh công nghệ và biến động an ninh toàn cầu. Trung Á trở thành tâm điểm mới của chiến lược “cân bằng quyền lực mềm” giữa các cường quốc.