Startup xanh: 'Mầm sống' bền vững giữa cuộc đua tăng trưởng

Các startup xanh không chỉ là xu hướng, mà đang dần trở thành động lực then chốt giúp doanh nghiệp phát triển theo hướng có trách nhiệm hơn với xã hội và hành tinh.

Trao đổi với phóng viên Báo Nhà báo và Công luận, bà Nguyễn Thị Lâm Giang, Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công, Bộ Công Thương nhấn mạnh: Với những áp lực từ biến đổi khí hậu và cạn kiệt tài nguyên, khởi nghiệp xanh ngày càng được chú trọng và nhận được sự hỗ trợ từ Chính phủ nhiều nước, nhà đầu tư cũng như cộng đồng.

Trong bối cảnh khởi nghiệp xanh đang là xu hướng toàn cầu, bà có nhận định gì về tiềm năng và vai trò của các startup xanh tại Việt Nam trong quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế bền vững?

- Khởi nghiệp xanh đang trở thành một xu hướng tất yếu trong bối cảnh phát triển bền vững và chuyển đổi sang nền kinh tế xanh trên toàn cầu. Tại Việt Nam, các startup xanh đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nếu thực hiện đúng hướng có thể giúp giảm tác động tiêu cực đến môi trường, tạo ra giá trị kinh tế bền vững và có tiềm năng lớn trong việc hỗ trợ quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế bền vững hơn.

Bên cạnh đó, các startup với các giải pháp đổi mới sáng tạo về công nghệ, mô hình kinh doanh trong các lĩnh vực khởi nghiệp xanh có thể giúp giảm phát thải khí nhà kính, giảm nhẹ biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường, song song với việc tạo ra việc làm mới, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và nâng cao nhận thức cộng đồng về phát triển bền vững.

Để thực hiện chuyển đổi sang nền kinh tế xanh bền vững, thời gian vừa qua, Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ như Chiến lược tăng trưởng xanh, Quy hoạch năng lượng tái tạo, các chương trình tiết kiệm năng lượng và sản xuất – tiêu dùng bền vững.

Đặc biệt, mới đây nhất, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia tiếp tục xác định khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là động lực chủ yếu thúc đẩy hiện đại hóa đất nước.

Nghị quyết nhấn mạnh việc tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp khởi nghiệp, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ xanh và đổi mới sáng tạo và cam kết sẽ có những hỗ trợ mạnh mẽ thông qua các chính sách ưu đãi, đầu tư mạo hiểm và chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học.

Bên cạnh đó, Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân mới được ban hành đã đặt ra một bước tiến quan trọng trong việc phát triển kinh tế tư nhân tại Việt Nam.

Theo Nghị quyết này, kinh tế tư nhân được xác định là một trong những động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc dân, đóng vai trò tiên phong trong thúc đẩy tăng trưởng, tạo việc làm, nâng cao năng suất lao động và năng lực cạnh tranh quốc gia, trong đó các startup cũng là một phần của kinh tế tư nhân tham gia thực hiện chuyển đổi sang nền kinh tế bền vững của Việt Nam.

Như vậy, có thể thấy rằng các startup xanh sẽ là một lực lượng then chốt trong quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế bền vững trong tương lai. Việc tiếp tục hỗ trợ và tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp này sẽ giúp Việt Nam đạt được các mục tiêu phát triển dài hạn, đồng thời nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Hiện nay, các startup xanh trong lĩnh vực hiệu quả năng lượng, kinh tế tuần hoàn và các lĩnh vực khác của ngành Công Thương đang gặp những thách thức gì, thưa bà?

- Các startup trong lĩnh vực hiệu quả năng lượng, tiết kiệm tài nguyên, phát triển năng lượng mới, năng lượng tái tạo, tái chế chất thải đang đóng vai trò quan trọng trong quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế xanh của ngành Công Thương cũng như của Việt Nam.

Tuy nhiên, họ vẫn gặp nhiều rào cản trong việc tiếp cận huy động vốn, rủi ro đầu tư cao, chính sách hỗ trợ chưa hiệu quả và nhận thức, hành vi của thị trường còn hạn chế.

Thứ nhất là vấn đề về giải pháp công nghệ, đổi mới sáng tạo vẫn là thách thức quan trọng. Công nghệ xanh thường yêu cầu đầu tư lớn vào nghiên cứu và phát triển (R&D) để tạo ra những giải pháp đột phá. Nhiều giải pháp xanh rất tiềm năng về mặt khoa học nhưng lại khó chuyển thành sản phẩm thương mại.

Các công nghệ xanh cần thời gian dài để thử nghiệm, chứng minh tính xanh và việc đánh giá tiềm năng thị trường của các sản phẩm xanh vẫn còn thiếu những tiêu chí rõ ràng, khiến các quỹ đầu tư ngần ngại khi rót vốn vào lĩnh vực này.

Thứ hai là vấn đề huy động vốn là một trong những rào cản lớn nhất đối với các startup xanh, dù đây là lĩnh vực tiềm năng và được nhiều quốc gia ưu tiên phát triển.

Nguyên nhân của vấn đề này xuất phát từ nhiều yếu tố, bao gồm mô hình kinh doanh đặc thù, rủi ro đầu tư, hạn chế về cơ chế chính sách và nhận thức của thị trường.

Các startup xanh thường phát triển công nghệ mới nhằm giảm tác động tiêu cực đến môi trường, tối ưu tài nguyên hoặc tạo ra mô hình kinh tế tuần hoàn. Tuy nhiên, những công nghệ này thường cần thời gian dài để nghiên cứu, thử nghiệm và triển khai, khiến các nhà đầu tư e ngại về khả năng hoàn vốn.

Ngoài ra, nhiều startup xanh hoạt động trong lĩnh vực sản xuất hoặc năng lượng, đòi hỏi vốn đầu tư lớn vào cơ sở hạ tầng, điều này tạo thêm áp lực về tài chính ngay từ giai đoạn đầu.

Thứ ba là việc chứng minh tính khả thi của mô hình kinh doanh trong thời gian ngắn, do đó các startup xanh được đánh giá lĩnh vực có rủi ro đầu tư cao vì các công nghệ trong lĩnh vực môi trường và năng lượng tái tạo cần thời gian dài để đạt hiệu suất tối ưu, làm tăng mức độ rủi ro đối với nhà đầu tư.

Thứ tư, các cơ chế tài chính đặc thù dành riêng cho startup xanh vẫn chưa được phát triển đầy đủ. Mặc dù Chính phủ đã có nhiều chính sách hỗ trợ tăng trưởng xanh, phát triển các hệ sinh thái khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo, tuy nhiên, các doanh nghiệp khởi nghiệp xanh gặp khó khăn trong việc tiếp cận các nguồn vốn ưu đãi, chưa có nhiều quỹ, nguồn tài chính chuyên biệt đủ lớn để hỗ trợ lĩnh vực này và các ưu đãi thuế, hỗ trợ tài chính chưa thực sự tạo ra sự khác biệt đáng kể so với các ngành khác.

Cuối cùng đó là sự thiếu hụt nhận thức của cộng đồng về giá trị bền vững, tiêu dùng bền vững cũng khiến nhiều sản phẩm xanh khó cạnh tranh với các sản phẩm truyền thống.

Để tháo gỡ các rào cản, khó khăn cho các startup xanh, bên cạnh việc tiếp tục triển khai các chính sách hỗ trợ tăng trưởng xanh nêu trên, đòi hỏi sự quyết tâm cụ thể hóa Nghị quyết 57-NQ/TW, Nghị quyết 68-NQ/TW và Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIV tới đây sẽ là giải pháp quyết định giúp cho cộng đồng startup xanh của Việt Nam lớn mạnh, đóng góp cụ thể cho các mục tiêu về đảm bảo an ninh năng lượng, tăng trưởng xanh, ứng phó với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững quốc gia.

Với vai trò là cơ quan quản lý nhà nước, Bộ Công Thương có định hướng và hỗ trợ gì cho các doanh nghiệp khởi nghiệp xanh, thưa bà?

- Trong thời gian qua, Bộ Công Thương đã triển khai nhiều chính sách nhằm hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp xanh. Bên cạnh lĩnh vực hiệu quả năng lượng, tiên phong bằng việc tổ chức Chương trình tăng tốc khởi nghiệp, ngành Công Thương còn hỗ trợ các lĩnh vực tiềm năng khác để khởi nghiệp xanh.

Đơn cử, trong lĩnh vực năng lượng tái tạo sẽ ưu tiên phát triển nguồn năng lượng tái tạo như mặt trời, gió, sinh khối hoặc các nguồn năng lượng mới như nhiên liệu sinh học, hydrogen, amonia,...

Các startup có thể tập trung vào công nghệ lưu trữ năng lượng, pin nhiên liệu, tối ưu hóa hiệu suất hệ thống điện tái tạo hoặc cung cấp các giải pháp quản lý năng lượng thông minh. Tuy nhiên việc khởi nghiệp xanh trong lĩnh vực năng lượng, đòi hỏi vốn đầu tư lớn vào cơ sở hạ tầng ngay từ giai đoạn đầu vẫn là thách thức đối cần giải quyết.

Trong lĩnh vực thương mại điện tử, ngành Công Thương sẽ tập trung vào nền tảng kết nối sản phẩm bền vững hoặc các giải pháp thanh toán không giấy tờ nhằm giảm thiểu tác động môi trường, thúc đẩy giải pháp tiếp thị xanh, nền tảng kết nối doanh nghiệp với thị trường tiêu dùng bền vững hoặc phát triển mô hình kinh doanh dựa trên nền kinh tế tuần hoàn.

Các giải pháp trên sẽ được Bộ Công Thương tiếp tục hỗ trợ thông qua triển khai Kế hoạch tổng thể phát triển thương mại điện tử quốc gia được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt năm 2020.

Trong lĩnh vực logistic và thương mại có thể phát triển chuỗi cung ứng xanh, tập trung vào xuất khẩu sản phẩm thân thiện với môi trường, tối ưu hóa logistics và giảm phát thải trong vận chuyển hàng hóa. Các giải pháp xanh này sẽ được hỗ trợ thực hiện thông qua Kế hoạch hành động nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển dịch vụ logistics Việt Nam.

Tương tự, với lĩnh vực công nghiệp sản xuất, chế biến có thể nghiên cứu công nghệ sản xuất ít phát thải, sử dụng nguyên liệu tái chế hoặc phát triển mô hình sản xuất tuần hoàn trong các ngành công nghiệp chế biến,…

Các giải pháp trên sẽ tiếp tục được triển khai, phổ biến thông qua các hỗ trợ từ Chương trình hành động quốc gia về sản xuất và tiêu dùng bền vững giai đoạn 2021-2030 do Bộ Công Thương chủ trì thực hiện.

Lĩnh vực kết nối, phát triển thị trường cho các sản phẩm xanh,... sẽ tiếp tục được hỗ trợ thông qua triển khai các chương trình như chương trình xúc tiến thương mại, chương trình khuyến công...

Đặc biệt, trong việc kết nối thị trường, mở rộng cơ hội kinh doanh và nâng cao năng lực cạnh tranh cho các doanh nghiệp nói chung và các doanh nghiệp khởi nghiệp xanh nói riêng, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục hỗ trợ kết nối thị trường trong nước và quốc tế nhằm đang đẩy mạnh các chương trình xúc tiến thương mại, kết nối doanh nghiệp khởi nghiệp xanh với các đối tác trong và ngoài nước.

Ngoài ra, Bộ Công Thương cũng sẽ tiếp tục phối hợp với các bộ, ngành liên quan để xây dựng các chính sách ưu đãi dành riêng cho doanh nghiệp khởi nghiệp xanh. Các chính sách này bao gồm ưu đãi thuế, hỗ trợ tài chính, và đơn giản hóa thủ tục hành chính nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp tiếp cận thị trường và mở rộng quy mô hoạt động.

Thông qua các Chương trình, đề án của Chính phủ do Bộ Công Thương chủ trì thực hiện, các lĩnh vực khởi nghiệp xanh tiềm năng nêu trên sẽ được các cơ quan chuyên môn của Bộ tiếp tục nghiên cứu, triển khai thực hiện theo chức năng, nhiệm vụ được giao.

Xin cảm ơn bà!

Việt Vũ