Nhà báo Lê Quốc Minh - Uỷ viên TW Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Phó Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam: Nghị quyết 57 đã cởi trói mọi nguồn lực, giải tỏa mọi băn khoăn, dè dặt trong các tòa soạn!
Đất nước đang tiến bước mạnh mẽ tới những mục tiêu phát triển mới cũng là khi lịch sử đang đặt lên vai Báo chí Cách mạng Việt Nam những sứ mệnh mới.
Đổi mới sáng tạo báo chí: Vận hội từ Nghị quyết 57
Báo chí trong kỷ nguyên mới phải sáng tạo, đổi mới mạnh mẽ để đáp ứng nhu cầu của công chúng, theo kịp sự phát triển của thời đại, công cuộc chuyển đổi số của đất nước, để bảo đảm sự tồn tại và phát triển bền vững. Sự ra đời của Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị thực sự là cơ hội cho các cơ quan báo chí đẩy mạnh hơn nữa báo chí sáng tạo, chuyển đổi số. Những đột phá mạnh mẽ mà Nghị quyết 57 có thể tạo ra cho báo chí hiện nay là gì? Báo NB&CL có loạt bài xoay quanh vấn đề này.
.jpg)
“Muốn làm hải đăng dẫn lối thì phải làm cho các con tàu tin tưởng vào ánh sáng dẫn đường của ngọn hải đăng ấy, và bây giờ muốn làm được điều đó thì phải đầu tư vào cả nội dung và công nghệ”. Nhà báo Lê Quốc Minh - Uỷ viên TW Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Phó Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam đã khẳng định như vậy trong câu chuyện về đổi mới công nghệ, đổi mới sáng tạo của mỗi cơ quan báo chí từ Nghị quyết 57 vào một buổi chiều tháng 6 nhiều ý nghĩa khi những người làm báo Việt Nam đang tưng bừng trong những ngày kỷ niệm 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam.
Không sáng tạo không thể tạo ra sự khác biệt cho cơ quan báo chí
+ Thời gian qua, Đảng ta đã liên tiếp đề ra những nghị quyết quan trọng, được coi là “Bộ tứ chiến lược” trong đó lần đầu tiên tại Nghị quyết 57-NQ/TW (sau đây gọi là Nghị quyết 57), khoa học, công nghệ cùng với đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số được đặt lên vị trí đột phá quan trọng hàng đầu với những mục tiêu cùng các giải pháp quyết liệt chưa từng có. Là lực lượng tiên phong buộc mình đổi mới, theo ông, báo chí có thể tận dụng những cơ hội nào từ Nghị quyết 57 để có thể phát triển mạnh mẽ hơn trong giai đoạn mới?
- Nhà báo Lê Quốc Minh: Báo chí từ khởi nguồn ra đời đã gắn với công nghệ, ví dụ như báo in thì cần có hệ thống in ấn, phát thanh-truyền hình đi liền với những máy móc thiết bị hiện đại hàng đầu, báo điện tử thì lại càng đòi hỏi công nghệ nhiều hơn, từ việc hỗ trợ toàn bộ quá trình sản xuất nội dung cho đến vận hành tòa soạn, theo dõi người dùng và “nhắm trúng đích” người dùng, nắm bắt nhu cầu của người dùng,… Trong thời gian qua, nhiều cơ quan báo chí ở Việt Nam triển khai triển đổi số quyết liệt và đã có những hiệu quả rõ ràng, từ đó càng khích lệ họ thúc đẩy chiến lược số trong tương lai.
Giờ đây, chúng ta còn có Nghị quyết 57 trong tay để cởi trói mọi nguồn lực, giải tỏa mọi băn khoăn, dè dặt trong các tòa soạn, không chỉ ở cấp lãnh đạo các cơ quan báo chí mà từng phóng viên, biên tập viên, nhân viên. Báo chí từng là lực lượng tiên phong về ứng dụng công nghệ trong xã hội kể từ khi ra đời cho đến những năm đầu của thế kỷ 21. Tuy nhiên trong khoảng 15-20 năm qua, rất nhiều ngành nghề khác đã tiến xa trong lĩnh vực này. Không ít cơ quan báo chí xây dựng được tờ báo điện tử đã tưởng là chiếm lĩnh được nền tảng số trong khi thực chất đây chỉ là quá trình khởi đầu của số hóa nội dung chứ chưa được gọi là chuyển đổi số. Đặc biệt trong 2 năm trở lại đây, với sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo tạo sinh (Gen AI), chúng ta đang chứng kiến những thay đổi khủng khiếp trong mọi mặt của đời sống, trong đó có cả hoạt động sản xuất nội dung. Ứng dụng khoa học công nghệ trong các tòa soạn không chỉ là đầu tư một số máy móc thiết bị hiện đại, mua sắm một số phần mềm phức tạp, mà phải là một chiến lược tổng thể và căn cơ, vừa có định hướng lâu dài, vừa có giải pháp cập nhật, bổ sung liên tục trong bối cảnh vòng đời của các công nghệ mới ngày càng ngắn. Bên cạnh đó, cần lưu ý về đòi hỏi phải đổi mới sáng tạo, bởi nếu không sáng tạo thì không thể tạo ra sự khác biệt cho cơ quan báo chí của mình.
+ Hiện nay, điều phần lớn các toà soạn quan tâm là hạ tầng công nghệ báo chí bởi đây là yếu tố rất đặc thù. Tuy nhiên, việc thúc đẩy các hạ tầng công nghệ mới phải dựa trên pháp luật về công nghệ phù hợp. Sự cởi trói về khung pháp lý phải chăng là điều các cơ quan báo chí đang mong chờ trong khi Nghị quyết 57 đi vào đời sống, thưa ông?
- Nhà báo Lê Quốc Minh: Sau khi Nghị quyết 57 ra đời, đã có những văn bản pháp lý định hướng rất rõ về việc tăng tỷ lệ ngân sách cho khoa học công nghệ. Cũng đã có những chỉ đạo của Bộ Thông tin - Truyền thông trước đây, và nay là Bộ Khoa học - Công nghệ về việc xây dựng những nền tảng dùng chung cho các cơ quan báo chí, tạo điều kiện cho các cơ quan báo chí nhỏ hoặc ở địa phương cũng có thể tiếp cận những nền tảng công nghệ tân tiến, và quan trọng hơn là xây dựng được cơ sở dữ liệu nội dung chính thống với quy mô lớn mà chúng ta có thể kiểm soát được để chủ động huấn luyện cho các hệ thống trí tuệ nhân tạo.
Các cơ quan báo chí không nên chờ đợi mà phải chủ động đầu tư trong khả năng của mình, chủ động đào tạo đội ngũ để có thể sử dụng thành thạo các công nghệ mới. Phải mạnh dạn bước ra khỏi vùng an toàn, thử nghiệm những điều mới mẻ, chấp nhận sai lầm, thậm chí là thất bại, thì mới có cơ hội tìm ra con đường đúng đắn và hiệu quả cho cơ quan báo chí của mình.
Nhưng chúng tôi cho rằng các cơ quan báo chí không nên chờ đợi những hệ thống như thế mà phải chủ động đầu tư trong khả năng của mình, chủ động đào tạo đội ngũ để có thể sử dụng thành thạo các công nghệ mới. Phải mạnh dạn bước ra khỏi vùng an toàn, thử nghiệm những điều mới mẻ, chấp nhận sai lầm, thậm chí là thất bại, thì mới có cơ hội tìm ra con đường đúng đắn và hiệu quả cho cơ quan báo chí của mình.
Chính phủ đã phát động phong trào “Bình dân học vụ AI” thì giới báo chí cũng phải coi AI là kiến thức, kỹ năng bắt buộc
+ Lâu nay, chúng ta hay nói tới việc khơi thông dòng tín dụng xanh cho đổi mới sáng tạo, vậy thưa ông, từ sự ra đời của Nghị quyết 57, liệu đã đến lúc nên khơi thông nguồn tín dụng xanh hỗ trợ các cơ quan báo chí đổi mới sáng tạo, thưa ông?
- Nhà báo Lê Quốc Minh: Về nguyên tắc thì không ai gây trở ngại cho việc báo chí tiếp cận các nguồn vốn để hiện đại hóa tòa soạn và thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nhưng để vay vốn lại đòi hỏi rất nhiều quy định mà các cơ quan báo chí khó đáp ứng được so với các đơn vị sản xuất, kinh doanh. Các cơ quan báo chí cần cân nhắc kỹ khi xây dựng kế hoạch đầu tư, bởi đầu tư tốn kém không đồng nghĩa với hiệu quả cao. Chọn được công cụ phù hợp với tòa soạn mới là yếu tố quyết định cho thành công. Thực tế thời gian qua cho thấy một số tờ báo nhỏ ở địa phương rất thành công trong chuyển đổi số, lượng truy cập tăng vọt và còn tạo được nguồn thu, trong khi những cơ quan báo chí ở các trung tâm đô thị lớn vẫn loay hoay, lúng túng, đầu tư không nhỏ mà hiệu quả vẫn không cao.
Ngoài ra, đầu tư đào tạo nhân lực để bổ sung kỹ năng mới cũng là yếu tố then chốt. Báo Nhân Dân đã mạnh dạn sớm cử nhà báo trẻ đi đào tạo về trí tuệ nhân tạo ở Singapore, Malaysia vào năm ngoái, sau đó tổ chức đào tạo cho 100 cán bộ, nhân viên vào đầu năm nay. Mới đây, Hội Nhà báo Việt Nam đã tổ chức lớp học đầu tiên trong khóa đào tạo về trí tuệ nhân tạo cho khoảng hơn 2.000 nhà báo trên toàn quốc. Chính phủ đã phát động phong trào “Bình dân học vụ AI” thì giới báo chí cũng phải coi AI là kiến thức, kỹ năng bắt buộc. Và tôi xin nhắc lại, mỗi cơ quan báo chí, mỗi nhà báo nên chủ động đào tạo và tự đào tạo, đừng chờ đợi.
.jpg)
Niềm tự hào lớn nhất của Báo chí Cách mạng Việt Nam trong suốt 100 năm qua là luôn giữ vững tinh thần cách mạng từ thuở ban đầu và gìn giữ, duy trì cho đến ngày nay, là tinh thần phụng sự Tổ quốc, phụng sự Nhân dân, tuyên truyền hiệu quả đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, là diễn đàn của Nhân dân. Từ khi ra đời 100 năm trước, khi mà hoạt động báo chí còn sơ khai, rồi trong thời chiến lẫn thời bình và cả khi báo chí Việt Nam đã trở nên hiện đại như ngày nay, thì tinh thần phụng sự đó vẫn luôn được duy trì, tạo nên sự khác biệt của Báo chí Cách mạng Việt Nam so với báo chí ở các quốc gia khác.
+ Trong hầu hết các cuộc trò chuyện về đổi mới sáng tạo báo chí, ông luôn nhấn mạnh tới yêu cầu các toà soạn phải làm thế nào để song hành được tốt hai yếu tố: Nội dung hay, công nghệ tốt. Đó phải chăng cũng là những điều báo chí Việt Nam buộc phải làm và làm cho tốt nếu muốn giữ vững được vị thế là ngọn hải đăng dẫn lối, định hướng cho công chúng trong biển cả thông tin hiện nay, thưa ông?
- Nhà báo Lê Quốc Minh: Nội dung hay là điều đương nhiên rồi. Nội dung là sản phẩm cơ bản của báo chí, không có nội dung hay thì báo chí làm gì có người dùng. Nhưng lưu ý rằng sản phẩm báo chí có tác động to lớn đến xã hội nên đòi hỏi tính trách nhiệm của cơ quan báo chí và nhà báo – những người sản xuất ra nội dung – phải rất cao. Nội dung phải có ích cho sự phát triển của đất nước, cho cuộc sống của người dân. Đã qua rồi cái thời kỳ mà báo chí chỉ tập trung nhìn vào mặt trái, mặt tiêu cực của xã hội để thu hút sự chú ý, bây giờ là thời của báo chí luận giải và đề ra giải pháp. Công nghệ tốt cũng là điều bắt buộc vì trong kỷ nguyên kỹ thuật số hiện nay, công nghệ giúp đưa nội dung tới đông đảo người dùng, “nhắm” trúng đối tượng, công nghệ giúp báo chí tiếp cận người dùng, thậm chí đón đầu người dùng trên các nền tảng mới. Muốn làm hải đăng dẫn lối thì phải làm cho các con tàu tin tưởng vào ánh sáng dẫn đường của ngọn hải đăng ấy, và bây giờ muốn làm được điều đó thì phải đầu tư vào cả nội dung và công nghệ.
+ Từ những chia sẻ của ông, tôi đã phần nào tìm được câu trả lời cho sự bùng nổ truyền thông của báo Nhân Dân thời gian qua. Sự ngóng chờ của độc giả, nhất là độc giả trẻ đối với những sản phẩm của báo Nhân Dân trong mỗi dịp đặc biệt là minh chứng rõ nét nhất cho việc đổi mới sáng tạo là “không chờ đợi” mà ông đã từng chia sẻ?
- Nhà báo Lê Quốc Minh: Độc giả, khán thính giả đâu cần biết cơ quan báo chí đầu tư hiện đại ra sao, thứ họ cần là những thông tin cần thiết, những nội dung và sản phẩm sáng tạo, hấp dẫn. Nếu không tìm thấy những gì cần thiết, họ sẽ chuyển sang các nguồn khác, trên các nền tảng khác. Vậy là báo chí mất luôn người dùng hiện có, chứ chưa nói là thu hút người dùng mới.
Trong vài năm qua, nhất là sau đại dịch Covid-19, chúng tôi ở Báo Nhân Dân nhận thức rõ rằng nếu không đổi mới thì sẽ bị tụt hậu, không thể giữ vị thế là một trong những cơ quan báo chí chủ lực, tờ báo Đảng lớn nhất trong hệ thống Báo chí Cách mạng Việt Nam. Năm 2022, chúng tôi đã xây dựng chiến lược phát triển cho 10 năm tiếp theo với những trụ cột rất rõ ràng, với khẩu hiệu “Ở đâu có Nhân dân, ở đó có Báo Nhân Dân”. Và chiến lược này đang chứng minh hiệu quả to lớn. Từ những thay đổi trên tờ báo Nhân Dân hằng ngày, Nhân Dân Cuối tuần, Nhân Dân Hằng tháng và Thời Nay, cho đến Truyền hình Nhân Dân (nay đã ngừng hoạt động) và đặc biệt là Nhân Dân Điện tử cũng như các nền tảng mạng xã hội, chúng tôi đã chứng kiến những thay đổi ngoạn mục. Từ giữa năm 2022 cho tới nay, số lượng người truy cập Nhân Dân Điện tử đã tăng hơn 400% và trang nhandan.vn hiện trong Top 20 báo điện tử được truy cập nhiều nhất ở Việt Nam. Ngay cả các ấn phẩm báo in vẫn duy trì ổn định và chất lượng ngày càng tăng, được độc giả đánh giá cao. Những sự kiện nghệ thuật chính luận, triển lãm nhân các sự kiện đặc biệt của đất nước cũng như các hoạt động xã hội-thiện nguyện của báo ngày càng được lan tỏa rộng rãi.
Kỷ nguyên số cho phép những người làm Báo cách mạng Việt Nam nhiều phương tiện, nhiều “vũ khí” hơn để thuận lợi hơn trong việc hoàn thành vai trò cơ quan ngôn luận của Đảng và Nhà nước, diễn đàn rộng rãi của nhân dân. Kỷ nguyên số cũng đồng thời tạo áp lực để mỗi nhà báo, mỗi cơ quan và loại hình báo chí phải khách quan, thẳng thắn nhìn nhận lại chính mình, xét lại ý chí, tri thức và nghị lực của mình, xét lại cái tâm của mình để mỗi nhà báo, mỗi tờ báo thực sự là cột mốc vững chãi, đáng tin cậy giữa “biển sóng” thông tin trong đa chiều không gian.
Đặc biệt phải kể đến các sản phẩm phụ san của Báo Nhân Dân chào mừng 70 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ, 70 năm tiếp quản Thủ đô, 80 năm thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam vào năm ngoái, kỷ niệm 50 năm giải phóng miền nam, thống nhất đất nước, 135 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh, 100 năm ngày Báo chí cách mạng Việt Nam trong năm 2025 này. Đây thực sự là những sản phẩm sáng tạo, kết hợp báo in với công nghệ để kể những câu chuyện lịch sử, nhờ vậy thu hút rất đông người dân quan tâm, nhất là giới trẻ. Ấn phẩm kỷ niệm 50 năm giải phóng miền nam, thống nhất đất nước vào tháng 4 vừa qua đã lập kỷ lục vô tiền khoáng hậu với Báo Nhân Dân là có tới nửa triệu bản được phát ra. Trong vòng hơn 10 ngày triển lãm ở Hà Nội, ước tính có tới hơn 160.000 người tới tham quan và nhận phụ san, nhiều ngày liền hàng người kéo dài tới 1km trong nhiều tiếng đồng hồ.
Điều đầu tiên cần phải làm khi đổi mới sáng tạo là trở về với những giá trị cốt lõi của báo chí
+Tôi cho rằng, vòng xoáy công nghệ có lẽ chẳng bao giờ có điểm dừng. Báo chí bây giờ và trong tương lai vẫn sẽ từng ngày đối mặt với áp lực buộc mình đổi mới. Nhưng dù có ở nền tảng công nghệ nào, dù kỹ thuật làm báo có phát triển đến đâu, thì vẫn có những giá trị cốt lõi của báo chí không thể mất và không được phép mất?
- Nhà báo Lê Quốc Minh: Trong khoảng 10 năm qua, giữa bối cảnh báo chí chính thống gặp muôn vàn khó khăn do những thay đổi về xu hướng tiếp nhận thông tin của người dùng dẫn đến sự suy giảm của các nền tảng truyền thống, kinh tế báo chí sa sút, lại thêm cú sốc đại dịch Covid-19 và nạn tin giả tràn lan, thì báo chí lại bị cuốn vào cuộc đua với mạng xã hội để giành giật độc giả. Chúng ta cần thừa nhận rằng trong khi báo chí ở Việt Nam vẫn làm khá tốt chức năng, nhiệm vụ thông tin-tuyên truyền thì một bộ phận không nhỏ lao vào “câu view” khiến chất lượng của những tờ báo đó bị đi xuống nghiêm trọng, làm mất niềm tin của độc giả. Một số cơ quan báo chí khác thì chậm đổi mới, vẫn ì ạch với cách làm báo kiểu cũ, thiếu hấp dẫn, không đủ sức cạnh tranh với hàng triệu thông tin trên Internet và các mạng xã hội.
Tôi cho rằng điều đầu tiên mà Báo chí Cách mạng Việt Nam cần phải làm khi nói đến vấn đề đổi mới sáng tạo chính là trở về với những giá trị cốt lõi của Báo chí cách mạng – là tính Đảng, tính định hướng, là việc thẩm định thông tin, là sự công bằng và cân bằng, là tinh thần phụng sự, là chất lượng thông tin và sự chuyên nghiệp trong hoạt động. Chính vào lúc thông tin ngập tràn như hiện nay, Báo chí Cách mạng phải lấy chất lượng để cạnh tranh.
Và nói đến chất lượng thì phải nói đến cả nội dung và hình thức. Vẫn là những nội dung tuyên truyền đó nhưng viết sao cho thu hút người đọc không phải là điều đơn giản, và để từ sự thu hút của người đọc lại biến thành hành động thì càng khó khăn hơn. Trong khi đó, hình thức cũng phải đổi mới chứ không thể xưa cũ như 10-20 năm trước. Người dùng giờ đây tiếp nhận thông tin theo cách thức khác hẳn – kể cả người lớn tuổi chứ không chỉ có thế hệ Gen Z hay trẻ hơn là thế hệ Alpha – nên báo chí lấy người dùng làm trung tâm thì cũng phải chuyển đổi theo.
+Xin trân trọng cảm ơn ông!