PGS, TS Trần Quang Diệu, Giám đốc Trung tâm Công nghệ và Chuyển đổi số, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh: Cơ hội để báo chí Việt Nam đột phá, vươn lên tầm cao mới…
PGS, TS. Trần Quang Diệu, Giám đốc Trung tâm Công nghệ và Chuyển đổi số, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh có cuộc trò chuyện cùng Báo Nhà báo và Công luận xung quanh việc triển khai Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị trong lĩnh vực báo chí- truyền thông.
.jpg)
“Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển đột phá khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia đã chỉ rõ: “Phát triển mạnh mẽ kinh tế số, xã hội số, chính phủ số; đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong tất cả lĩnh vực, trong đó có báo chí - truyền thông”. Đây là định hướng chiến lược mở ra không gian chính sách, hành lang pháp lý quan trọng và là cơ hội để báo chí Việt Nam đột phá, vươn lên tầm cao mới”- PGS, TS. Trần Quang Diệu, Giám đốc Trung tâm Công nghệ và Chuyển đổi số, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh khẳng định.
Nghị quyết 57 mở ra nguồn lực và cơ chế chính sách thuận lợi hơn cho chuyển đổi số toàn diện báo chí
+ Nhiều toà soạn báo đang đặt kỳ vọng Nghị quyết 57 sẽ khai thông “luồng xanh” cho chuyển đổi số toàn diện báo chí nói riêng, đổi mới sáng tạo báo chí nói chung. Quan điểm của ông như thế nào?
- Nghị quyết 57 tạo nền tảng vững chắc, mở ra nguồn lực và cơ chế chính sách thuận lợi hơn cho việc triển khai hoạt động chuyển đổi số báo chí toàn diện trên các mặt: Một là, với sự ưu tiên phát triển trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), công nghệ bán dẫn... như Nghị quyết 57-NQ/TW đề ra, các cơ quan báo chí, truyền thông có thể ứng dụng các công nghệ này để tối ưu hóa quy trình sản xuất, phân phối nội dung, cá nhân hóa trải nghiệm người đọc.
Hai là, Nghị quyết 57-NQ/TW nhấn mạnh việc xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực khoa học, công nghệ và chuyển đổi số. Điều này trực tiếp hỗ trợ báo chí đào tạo và thu hút đội ngũ phóng viên, biên tập viên, kỹ thuật viên có đủ năng lực thích ứng với môi trường số. Đồng thời phát triển tòa soạn hội tụ và tòa soạn số, giúp tích hợp mọi quy trình từ thu thập, xử lý đến xuất bản trên đa nền tảng, trong đó AI hỗ trợ tự động hóa tin bài, dịch thuật, và kiểm duyệt thông tin. Big Data giúp phân tích xu hướng độc giả, từ đó cá nhân hóa nội dung và quảng cáo. Về cách thức đưa tin, báo chí có thể tiếp cận công chúng qua nhiều kênh hơn, không chỉ website mà còn qua ứng dụng di động, podcast, video ngắn trên mạng xã hội, và các nền tảng thực tế ảo/tăng cường (VR/AR) để tăng tính tương tác, cung cấp thông tin kịp thời, đa dạng định dạng, đúng đối tượng và tăng cường trải nghiệm người dùng.
Với việc đặt khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là đột phá quan trọng hàng đầu, Nghị quyết 57 tạo ra một nền tảng tư duy và chính sách thúc đẩy sự thử nghiệm, chấp nhận rủi ro có kiểm soát. Đây là môi trường lý tưởng cho sự ra đời của các tòa soạn thế hệ mới – toà soạn số. Những cơ quan báo chí này sẽ không bị gánh nặng bởi cơ cấu tổ chức cồng kềnh, quy trình làm việc truyền thống hay tư duy cũ. Thay vào đó, họ có thể: Hoạt động hoàn toàn trên môi trường số, ứng dụng triệt để AI, Big Data, tự động hóa trong mọi khâu từ thu thập, sản xuất đến phân phối nội dung; tập trung vào việc thử nghiệm các mô hình kinh doanh mới, sản phẩm nội dung sáng tạo, và cách tiếp cận độc giả khác biệt; thu hút và đào tạo những người làm báo có kỹ năng số toàn diện, không chỉ giỏi chuyên môn mà còn thạo về công nghệ, phân tích dữ liệu và tương tác đa nền tảng.
Ba là, Nghị quyết 57-NQ/TW thúc đẩy phát triển hạ tầng số quốc gia, tạo điều kiện thuận lợi cho các cơ quan báo chí đầu tư vào hệ thống quản lý nội dung số, nền tảng đa phương tiện và các công cụ làm báo hiện đại và phát triển hệ sinh thái báo chí truyền thông số quốc gia. Bốn là, Nghị quyết 57-NQ/TW khuyến khích thay đổi tư duy, chấp nhận rủi ro có kiểm soát. Điều này giúp các cơ quan báo chí mạnh dạn thử nghiệm các mô hình kinh doanh mới hướng tới phát triển bền vững kinh tế báo chí, truyền thông, tìm kiếm nguồn thu từ nội dung số, dịch vụ giá trị gia tăng, thay vì chỉ phụ thuộc vào quảng cáo truyền thống hiện nay.
4 chính sách đặc thù quan tâm để báo chí tiếp cận và làm chủ công nghệ
+ Ông từng khẳng định: “Trên cơ sở các chính sách đặc thù, chúng ta có thể tiếp cận và làm chủ công nghệ, đặc biệt công nghệ mới, hiện đại, hội nhập quốc tế, hòa chung với xu thế phát triển toàn cầu, thúc đẩy các mục tiêu quốc gia sớm trở thành hiện thực”. Theo ông báo chí truyền thông cần có những chính sách đặc thù nào để tiếp cận và làm chủ công nghệ?
- Để báo chí truyền thông Việt Nam có thể tiếp cận và làm chủ công nghệ, đặc biệt là các công nghệ mới, hiện đại, hội nhập quốc tế và hòa chung với xu thế phát triển toàn cầu, cần quan tâm một số vấn đề sau về mặt chính sách: Một là, hoàn thiện chính sách về báo chí truyền thông theo hướng thông thoáng, mở và hiệu quả. Ví dụ như, Đảng và Nhà nước cần đảm bảo ưu tiên tiếp cận và sử dụng hạ tầng số quốc gia hiện đại (đường truyền tốc độ cao, điện toán đám mây an toàn, trung tâm dữ liệu) với chi phí hợp lý, giúp các cơ quan báo chí truyền thông giảm gánh nặng đầu tư. Áp dụng các chính sách ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp cho các hoạt động đầu tư công nghệ của cơ quan báo chí, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi để tiếp cận các nguồn vốn vay ưu đãi từ Nhà nước. Bên cạnh đó, nghiên cứu thành lập Quỹ phát triển công nghệ cho báo chí, truyền thông với các cơ chế tài chính linh hoạt để hỗ trợ các cơ quan báo chí đầu tư vào nghiên cứu, phát triển và ứng dụng công nghệ (AI, Big Data, VR/AR, blockchain trong xác thực thông tin). Quỹ này có thể hoạt động dưới hình thức cho vay ưu đãi, tài trợ dự án hoặc cấp vốn đối ứng cho các cơ quan báo chí truyền thông thực hiện chuyển đổi số.
Hai là, trong bối cảnh bùng nổ công nghệ và chuyển đổi số mạnh mẽ của báo chí, việc xây dựng một khung pháp lý mạnh mẽ để bảo vệ bản quyền nội dung số và dữ liệu người dùng là yếu tố then chốt. Đây không chỉ là nền tảng tạo môi trường an toàn, tin cậy cho các hoạt động ứng dụng công nghệ trong báo chí mà còn là động lực thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành. Một khung pháp lý vững chắc sẽ tạo niềm tin cho cả người làm báo lẫn công chúng, thúc đẩy sự sáng tạo và đổi mới trong ngành báo chí số.
Ba là, đào tạo và phát triển nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu mới của quá trình chuyển đổi số báo chí truyền thông. Cần có cơ chế đặc thù về lương, thưởng, đãi ngộ và môi trường làm việc hấp dẫn để thu hút các chuyên gia công nghệ, kỹ sư AI, nhà khoa học dữ liệu làm việc trong ngành báo chí - truyền thông. Tạo điều kiện để các nhà khoa học tham gia vào các dự án nghiên cứu và phát triển công nghệ truyền thông mũi nhọn phục vụ lĩnh vực báo chí, truyền thông. Xây dựng các chương trình đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về công nghệ cho đội ngũ phóng viên, biên tập viên, kỹ thuật viên, quản lý báo chí. Khuyến khích và tạo điều kiện cho các cơ quan báo chí hợp tác với các tập đoàn công nghệ lớn, các trường đại học, viện nghiên cứu để trao đổi kiến thức, chuyển giao công nghệ và đào tạo nhân lực.
Bốn là, tạo cơ chế cho phép các cơ quan báo chí dễ dàng tiếp cận, hợp tác và chuyển giao công nghệ từ các đối tác quốc tế hàng đầu. Khuyến khích tham gia các diễn đàn, hiệp hội công nghệ truyền thông toàn cầu để cập nhật xu thế và học hỏi kinh nghiệm. Xây dựng cơ chế “sandbox” (khuôn khổ thử nghiệm) cho phép các cơ quan báo chí thử nghiệm các ứng dụng công nghệ mới, khuyến khích sự đổi mới và sáng tạo trong ngành báo chí. Nó cho phép các tòa soạn thử nghiệm các ứng dụng công nghệ đột phá như: trí tuệ nhân tạo (AI) trong sản xuất nội dung tự động, cá nhân hóa tin tức, hoặc kiểm chứng thông tin; công nghệ chuỗi khối (Blockchain) để xác thực nguồn gốc nội dung, chống tin giả, hoặc quản lý bản quyền; thực tế ảo (VR) và Thực tế tăng cường (AR) để tạo ra trải nghiệm báo chí sống động, nhập vai hơn; các mô hình kinh doanh mới dựa trên dữ liệu và công nghệ số để giảm thiểu rủi ro pháp lý cho các dự án thử nghiệm, tăng tốc độ triển khai các sáng kiến công nghệ, và thu thập dữ liệu thực tế để đánh giá hiệu quả trước khi nhân rộng. Điều này đặc biệt quan trọng đối với ngành báo chí, nơi sự nhanh nhạy và khả năng thích ứng với công nghệ là yếu tố sống còn.
Cần xây dựng hệ sinh thái báo chí số quốc gia
+ Ngoài các chính sách thì tự thân ngành báo chí cũng cần có những định hướng chiến lược như thế nào ở tầm nhìn xa hơn trong chuyển đổi số quốc gia, thưa ông?
- Thực tiễn cho thấy, hiện nay nhiều cơ quan báo chí vẫn đang chuyển đổi số theo hướng “chữa cháy”, tập trung vào công cụ, đầu tư trang thiết bị, phần mềm theo hướng đơn lẻ hơn là xây dựng chiến lược toàn diện, có tầm nhìn về vị trí của mình trong một hệ sinh thái số quốc gia. Sự thiếu liên kết, hợp tác giữa các cơ quan báo chí dẫn đến phân tán nguồn lực (nhân lực, công nghệ, tài chính) và cạnh tranh không cần thiết trong bối cảnh đối thủ chính là các nền tảng xuyên biên giới. Các cơ quan báo chí truyền thông phụ thuộc quá nhiều vào quảng cáo truyền thống, chưa khai thác hiệu quả các nguồn thu mới từ nội dung số, dữ liệu, hoặc các dịch vụ giá trị gia tăng trong môi trường số. Nguy cơ giảm sút niềm tin công chúng nếu báo chí không thích ứng nhanh với công nghệ để xác minh thông tin, chống tin giả và nâng cao giá trị nội dung độc quyền. Khoảng cách lớn về kỹ năng số của đội ngũ hiện tại và sự cạnh tranh khốc liệt để thu hút nhân lực công nghệ cao. Chính vì thế, tôi cho rằng, cần tập trung một số giải pháp trọng tâm sau:
Thứ nhất, xây dựng hệ sinh thái báo chí số quốc gia nhằm tạo ra một “đám mây” báo chí (press cloud) cung cấp các công cụ và dịch vụ cốt lõi như môi trường toà soạn số với hệ thống quản lý nội dung tiên tiến, công cụ phân tích dữ liệu độc giả thông minh, công cụ kiểm chứng thông tin, hệ thống bảo mật và chống tấn công mạng. Tạo cơ chế cho phép các tòa soạn chia sẻ dữ liệu độc giả và thông tin về hiệu quả nội dung để cùng học hỏi, cải thiện chất lượng, hiểu biết sâu sắc hơn về hành vi công chúng và người dân. Xây dựng kho dữ liệu lớn về các sự kiện, nhân vật, thông tin chính trị, xã hội, văn hoá đã được kiểm chứng, có thể ứng dụng AI để tra cứu, tạo nội dung mới, chia sẻ cho các cơ quan báo chí cùng thụ hưởng và phát triển.
Dưới tác động của Nghị quyết 57, trong đó: tái cấu trúc “vừa chạy vừa xếp hàng” là một cách tiếp cận thực tế. Các cơ quan báo chí hiện có không thể dừng hoạt động để chuyển đổi hoàn toàn, do đó, cần song song vận hành và đổi mới thông qua duy trì hoạt động sản xuất tin tức hàng ngày đồng thời từng bước chuyển đổi quy trình, công nghệ, và tư duy. Điều này đòi hỏi sự linh hoạt trong quản lý, phân bổ nguồn lực và sẵn sàng thử nghiệm; đầu tư trọng tâm vào công nghệ lõi thay vì dàn trải, tập trung đầu tư vào các hệ thống quản lý nội dung số, toà soạn số hiện đại, công cụ phân tích dữ liệu, và tự động hóa một số quy trình; Việc kết hợp cả việc tái cấu trúc các cơ quan cũ và hình thành các mô hình mới, đặc biệt là các tập đoàn tự chủ, sẽ giúp báo chí Việt Nam tạo ra một hệ sinh thái số quốc gia năng động, linh hoạt và đủ sức cạnh tranh trong kỷ nguyên số.
Hai là, đổi mới mô hình hoạt động và thực hiện chuyển đổi số toàn diện, hướng tới phát triển bền vững kinh tế báo chí truyền thông. Phát triển đa dạng nguồn thu từ nội dung số thông qua đẩy mạnh các mô hình trả phí, nội dung chuyên sâu, sự kiện trực tuyến, tư vấn chuyên đề, và sản phẩm thông tin có giá trị cao. Phát triển các dịch vụ phân tích dữ liệu, báo cáo thị trường, tư vấn truyền thông cho doanh nghiệp dựa trên dữ liệu và chuyên môn báo chí để khai thác dữ liệu và giá trị gia tăng. Khai thác tiềm năng liên kết với thương mại điện tử, cung cấp các dịch vụ liên quan đến nội dung (ví dụ như: tour du lịch dựa trên các bài viết về điểm đến, sản phẩm, sản vật địa phương…).
Ba là, nâng cao năng lực thích ứng công nghệ và trách nhiệm đạo đức cho các cơ quan quản lý nhà nước, các cơ quan báo chí truyền thông và đội ngũ người làm báo. Chủ động nghiên cứu và thử nghiệm AI trong các hoạt động: từ gợi ý đề tài, hỗ trợ viết, dịch thuật, kiểm chứng thông tin, đến cá nhân hóa nội dung và phân tích hiệu quả. Xây dựng các chương trình đào tạo nội bộ và hợp tác với các trường, doanh nghiệp để nâng cao kỹ năng số cho toàn bộ đội ngũ người làm báo, khuyến khích văn hóa học liên tục và thử nghiệm cái mới. Đảm bảo việc ứng dụng AI tuân thủ các nguyên tắc đạo đức, không gây thiên lệch, không vi phạm bản quyền và bảo vệ quyền riêng tư thông qua hội đồng đạo đức báo chí. Tập trung vào khả năng ứng dụng kỹ thuật công nghệ để phát triển các loại hình báo chí mới như kể chuyện bằng dữ liệu, phân tích các vấn đề phức tạp và đề xuất giải pháp, nâng cao giá trị cốt lõi của báo chí chính thống.
+ Như vậy, từ Nghị quyết 57, cơ hội để báo chí Việt Nam đột phá, vươn lên tầm cao mới hoàn toàn có thể trở thành hiện thực, thưa ông?
- Việc phát triển mô hình tòa soạn số tại các cơ quan báo chí truyền thông với động lực thúc đẩy là Nghị quyết 57-NQ/TW không chỉ là yêu cầu tất yếu của thời đại mà còn là cơ hội để báo chí Việt Nam đột phá, vươn lên tầm cao mới. Việc Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược chuyển đổi số báo chí đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 đã tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho quá trình chuyển đổi này. Bên cạnh đó, Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 10/8/2020 của Bộ Chính trị về phát triển đột phá khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia đã chỉ rõ: “Phát triển mạnh mẽ kinh tế số, xã hội số, chính phủ số; đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong tất cả lĩnh vực, trong đó có báo chí - truyền thông”. Đây là định hướng chiến lược mở ra không gian chính sách và hành lang pháp lý quan trọng để báo chí Việt Nam thúc đẩy chuyển đổi số toàn diện, bao gồm cả việc phát triển và triển khai mô hình tòa soạn số đối với các cơ quan báo chí và là cơ sở để các cơ quan báo chí đầu tư vào hạ tầng công nghệ, phát triển nền tảng phân phối nội dung số, xây dựng quy trình sản xuất sản phẩm báo chí truyền thông hiện đại.
Với sự quyết tâm của Đảng, Nhà nước, chắc chắn rằng các cơ quan báo chí truyền thông sẽ được đầu tư đồng bộ, bên cạnh đó là sự mạnh dạn, linh hoạt trên cơ sở thích ứng với sự thay đổi của các cơ quan quản lý nhà nước và cơ quan báo chí truyền thông, báo chí cách mạng Việt Nam sẽ chủ động nắm bắt cơ hội, vượt qua thách thức để tiếp tục khẳng định vai trò là dòng chảy thông tin chủ lưu, định hướng dư luận xã hội, xây dựng không gian thông tin lành mạnh, giàu trí tuệ và bản sắc dân tộc và phụng sự đất nước trong kỷ nguyên số, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
+ Trân trọng cảm ơn ông!