5 sai lầm cần tránh khi lái xe số tự động
(CLO) 95% xe mới là số tự động, nhưng 5 sai lầm phổ biến như không dùng phanh tay khi đỗ có thể khiến hộp số hỏng nặng.
Khi bước lên một chiếc xe mới, khả năng cao đó sẽ là xe số tự động, đặc biệt trong bối cảnh xe số sàn ngày càng bị khai tử.
Hiện nay, theo thống kê, chưa đến 1% xe mới bán ra được trang bị hộp số sàn, trong khi phần lớn còn lại sử dụng các loại hộp số tự động truyền thống, hộp số biến thiên vô cấp CVT hoặc ly hợp kép DCT.
Dù phổ biến và dễ sử dụng, xe số tự động vẫn tồn tại một số đặc điểm riêng biệt cùng những lỗi vận hành nhỏ mà người lái dễ mắc phải.
Những sai lầm này có thể chỉ gây nóng nhẹ các bộ phận hoạt động của xe, nhưng nếu lặp lại thường xuyên, chúng có thể dẫn đến hư hỏng nghiêm trọng cho hộp số.
Phần lớn những vấn đề được đề cập trong bài viết này là các lỗi nhỏ mà bất kỳ ai từng lái xe lâu năm đều có thể gặp phải đôi lần.
Tuy nhiên, khi những thói quen lái xe không đúng này được duy trì liên tục, hậu quả thực sự mới bắt đầu xuất hiện dưới dạng các hư hỏng tích lũy.
Dưới đây là một số sai lầm cần tránh khi sử dụng xe số tự động, được phân tích dựa trên kinh nghiệm thực tế và những điểm ít người để ý.
Trước tiên, cần lưu ý rằng mỗi loại hộp số trên xe đều có sự khác biệt nhất định. Nội dung bài viết chỉ tập trung vào hộp số tự động điển hình sử dụng bộ biến mô-men xoắn, thường thấy trên nhiều mẫu xe hiện nay và trước đây, chứ không áp dụng cho các loại hộp số khác như CVT hay hệ truyền động trực tiếp trên xe điện.
Đồng thời, bài viết sẽ đi sâu vào những khía cạnh ít được biết đến liên quan đến chức năng của hộp số tự động, thay vì chỉ đề cập các nguyên tắc cơ bản mà ai cũng quen thuộc.
1. Sử dụng số Neutral để khởi động xe
Hành động được gọi là "neutral-dropping" liên quan đến việc chuyển sang số Neutral khi xe đang đứng yên, tăng ga động cơ, rồi bất ngờ sang số Drive để tạo cú khởi động mạnh, tương tự như thả ly hợp trên xe số sàn.
Thói quen này từng phổ biến vào những năm 60 và 70, thời điểm các bộ biến mô-men xoắn chưa được tối ưu để duy trì tốc độ không tải cao. Tuy nhiên, nếu thực hiện không đúng cách, áp suất mô-men xoắn lớn có thể gây tổn hại nghiêm trọng cho hộp số.
Để hiểu rõ hơn, hãy xem xét cách hoạt động của bộ biến mô-men xoắn. Quá trình này tương tự như việc trộn bột bánh: bộ biến mô-men xoắn sử dụng động lực học chất lỏng để truyền lực từ động cơ đến hộp số.
Cụ thể, bên trong bộ biến mô-men xoắn có hai turbine ngập trong dầu hộp số, một turbine nối với trục đầu ra của động cơ.
Khi turbine này quay, dầu hộp số tích tụ động lượng và truyền lực sang turbine còn lại, nối với hộp số. Đây là nguyên lý cơ bản giải thích tại sao xe số tự động không cần ly hợp truyền thống.
Vậy điều gì xảy ra khi tăng ga hết mức rồi đột ngột chuyển từ Neutral sang Drive? Tác động này giống như việc bật máy trộn bột ở tốc độ cao nhất rồi bất ngờ nhúng vào tô bột đặc.
Cách làm đúng là giữ vòng tua máy ổn định để tích tụ động lượng một cách hợp lý, sau đó chuyển sang Drive và nhấn ga khi hộp số đã kết nối.
Nếu áp dụng lực mô-men xoắn ngay khi chuyển số, người lái sẽ sớm nhận ra bộ phận nào trong hộp số dễ bị tổn thương nhất, theo cách không hề dễ chịu.
2. Không sử dụng phanh tay khi đỗ xe
Số "Park" trên xe số tự động thường được hiểu là chế độ chỉ dùng khi đỗ xe. Nhưng cơ chế này hoạt động ra sao, và tại sao cần dùng phanh tay ngay cả khi đã vào số Park, trong khi xe vẫn đứng yên ổn định? Hãy cùng tìm hiểu cách số "Park" vận hành.
Về bản chất, số "Park" là một dạng số Neutral nhưng khóa cứng hộp số như ổ khóa. Tương tự cách chìa khóa không thể xoay nếu các chốt khóa cản đường, hệ truyền động ở số Park cũng không thể quay nhờ một bộ phận gọi là chốt đỗ xe (parking pawl).
Đây là một cánh tay kim loại giống hình búa, xoay lên và khóa vào rãnh tương ứng trên trục đầu ra khi người lái chuyển sang số Park, đảm bảo xe không di chuyển.
Đó là lý do tại sao xe có thể trượt nhẹ về trước hoặc sau trước khi phát ra tiếng "click" khi đỗ, dấu hiệu cho thấy chốt đỗ xe đã khớp vào rãnh. Hiện tượng này hoàn toàn bình thường.
Chốt đỗ xe khá bền bỉ, miễn là người lái không vào số Park khi xe còn đang lăn bánh. Tuy nhiên, nếu đỗ xe trên dốc mà không dùng phanh tay, toàn bộ trọng lượng hàng tấn của xe sẽ dồn lên duy nhất bộ phận này.
Trong trường hợp chốt đỗ xe bị mòn hoặc hỏng, nó có thể mất tác dụng, dẫn đến việc số Park không còn hoạt động.
Vì vậy, phanh tay không chỉ là thiết bị an toàn mà còn giúp kéo dài tuổi thọ của chốt đỗ xe. Dù được gọi là "phanh đỗ xe" với lý do rõ ràng, người lái cần nhớ thả phanh tay trước khi khởi hành để tránh làm cong rotor phanh.
Thói quen này không trực tiếp gây hại cho hộp số, mà liên quan đến khả năng phối hợp của người lái. Trong các giải đua xe thể thao, hình ảnh từ camera bàn đạp thường cho thấy nhiều tay đua đặt chân trái lên bàn đạp phanh trên xe hai bàn đạp.
Điều này phục vụ mục đích thực tế trong đua xe, như áp dụng kỹ thuật phanh nâng cao (trail-braking), và cũng là lý do xe chuyên dụng như Công thức Một chuyển ly hợp sang điều khiển bằng tay.
Tuy nhiên, trong giao thông đô thị, việc này không mang lại lợi ích, thậm chí còn tiềm ẩn nguy cơ an toàn do ảnh hưởng đến sự phối hợp vận động.
Có thể nhiều người nghĩ rằng chân trái không có việc gì làm trên xe số tự động, vậy sao không dùng để phanh? Thực tế, trí nhớ cơ bắp đóng vai trò quan trọng trong tình huống khẩn cấp.
Chẳng hạn, khi bất ngờ gặp chướng ngại vật như người đi bộ hay vật cản trên đường, phản xạ tự nhiên là đạp phanh và tránh né. Nếu chân trái đặt trên phanh còn chân phải ở ga, người chưa quen phanh bằng chân trái có thể vô tình đạp cả hai cùng lúc.
Khi đó, xe không thể dừng kịp do lực tăng tốc áp đảo, khiến quãng đường phanh kéo dài đáng kể và làm nóng phanh nghiêm trọng.
Ngay cả trong tình huống đơn giản như lùi xe trong bãi đỗ, bất kỳ thao tác phanh nhanh nào cũng có thể bị ảnh hưởng. Giống như học đánh trống, phanh bằng chân trái đòi hỏi thời gian luyện tập để đạt được sự phối hợp chính xác.
4. Chuyển sang số Neutral khi lăn bánh xuống dốc
Việc chuyển sang số Neutral khi xe đứng yên đã được chứng minh là không nên, nhưng nếu chỉ lăn bánh xuống dốc và muốn tiết kiệm nhiên liệu bằng cách để xe trôi tự do thì sao?
Điểm bất lợi đầu tiên là người lái có thể quên rằng xe đang ở số Neutral, dẫn đến mất khả năng truyền động bất ngờ. Ngoài yếu tố quên lãng, thói quen này còn làm giảm mức độ kiểm soát xe mà không mang lại lợi ích đáng kể so với các phương pháp thay thế hiệu quả hơn.
Chẳng hạn, nếu muốn hỗ trợ phanh khi xuống dốc, xe số tự động hoàn toàn có thể sử dụng phanh động cơ mà không cần chuyển sang số Neutral.
Thay vào đó, người lái có thể khóa xe ở một số cụ thể, chẳng hạn chuyển sang số "3" hoặc "L" bằng cần số hoặc lẫy chuyển số. Điều này buộc hộp số vận hành ở số cố định, giúp phanh động cơ hiệu quả và giảm áp lực cho má phanh.
Hơn nữa, việc trôi xe ở số Neutral không thực sự tiết kiệm nhiên liệu, bởi động cơ vẫn hoạt động và mức tiêu hao không khác biệt đáng kể so với khi để xe lăn bánh tự do ở số Drive, tương tự một người đi xe đạp thả trôi trên dốc thoai thoải.
Dầu hộp số đóng vai trò như chất kết nối giữa động cơ và hộp số trong bộ biến mô-men xoắn. Liệu đổ thêm dầu có giúp xe hoạt động tốt hơn nhờ tăng lượng chất lỏng cho turbine?
Câu trả lời là không. Việc đổ quá đầy dầu hộp số tiềm ẩn nguy cơ cho nhiều bộ phận trong bộ biến mô-men xoắn.
Khi lượng dầu vượt mức, áp suất dư thừa tạo ra bọt khí trong chất lỏng, làm giảm hiệu quả bôi trơn và dẫn đến hiện tượng động cơ quá nhiệt. Những bọt khí này không nén lại theo thiết kế, gây tích tụ nhiệt và áp suất đột ngột, từ đó làm hỏng hộp số.
Thay vì đổ thêm, người dùng nên thay dầu hộp số định kỳ, tương tự như thay dầu động cơ. Tần suất thay dầu phụ thuộc vào loại xe và cấu hình hộp số, nhưng việc bảo dưỡng đúng cách sẽ giúp tránh những hư hỏng không đáng có và các chi phí sửa chữa lớn từ garage chuyên nghiệp.