Từ 1/7/2025, xử lý nghiêm hành vi chậm, trốn đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế theo luật mới

Theo Bảo hiểm xã hội Việt Nam, tình trạng chậm đóng, trốn đóng BHXH, BHYT vẫn diễn ra phổ biến tại nhiều địa phương, ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi của người lao động và tính bền vững của chính sách bảo hiểm.

Điểm mới trong các quy định lần này là việc phân định rõ ràng giữa hai hành vi vi phạm: chậm đóng và trốn đóng, giúp cơ quan chức năng có căn cứ pháp lý rõ ràng để xác định vi phạm và áp dụng chế tài phù hợp.

Chậm đóng BHXH, BHYT là hành vi chưa đóng hoặc đóng chưa đầy đủ số tiền BHXH, BHYT kể từ sau ngày đóng chậm nhất theo quy định; hoặc không lập danh sách, lập không đầy đủ người lao động tham gia BHXH, BHYT trong vòng 60 ngày kể từ khi hết thời hạn quy định.

Trốn đóng là hành vi người sử dụng lao động không lập danh sách, hoặc lập không đầy đủ người lao động sau 60 ngày kể từ thời hạn quy định; hoặc không đóng, đóng không đầy đủ số tiền bảo hiểm sau 60 ngày kể từ ngày chậm nhất, mặc dù đã bị đôn đốc theo quy định.

Luật Bảo hiểm xã hội năm 2024 (Điều 40, 41) và Luật Bảo hiểm y tế năm 2024 (Điều 49) quy định cụ thể các chế tài đối với các hành vi vi phạm. Theo đó, người sử dụng lao động bị buộc nộp đủ số tiền chậm đóng, trốn đóng; đồng thời phải nộp thêm một khoản tương đương 0,03%/ngày trên số tiền và số ngày vi phạm. Các đơn vị vi phạm còn bị xử phạt hành chính, không được xét thi đua, khen thưởng và đặc biệt, nếu có hành vi trốn đóng, có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

So với quy định cũ, trong đó mức phạt tính theo lãi suất đầu tư bình quân hoặc lãi suất liên ngân hàng, quy định mới áp dụng mức phạt cố định 0,03%/ngày được đánh giá là nghiêm khắc hơn, giúp tăng áp lực tài chính theo thời gian đối với các đơn vị vi phạm.

Đối với các khoản nợ BHXH, BHYT phát sinh trước ngày 1/7/2025, luật mới cũng có quy định chuyển tiếp. Theo khoản 12 Điều 141 Luật BHXH năm 2024 và điểm d khoản 5 Điều 3 Luật BHYT năm 2024, các khoản chưa đóng hoặc đóng chưa đầy đủ tính đến hết ngày 30/6/2025 sẽ được xử lý theo quy định mới kể từ ngày 1/7/2025.

Như vậy, các đơn vị, doanh nghiệp cần chủ động xử lý dứt điểm nợ đọng BHXH, BHYT trước thời điểm luật mới có hiệu lực để tránh bị xử lý với chế tài nghiêm khắc hơn.

Hai bộ luật sửa đổi lần này cũng thể hiện quyết tâm của Nhà nước trong việc tăng cường kỷ cương, nâng cao tính răn đe, bảo vệ quyền lợi chính đáng của người lao động, đồng thời tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh, công bằng cho các doanh nghiệp tuân thủ pháp luật.

Bảo hiểm xã hội Việt Nam nhấn mạnh, bảo hiểm là "lưới an sinh" thiết yếu của người lao động. Do đó, việc siết chặt quản lý, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm là điều kiện tiên quyết để hệ thống an sinh xã hội vận hành hiệu quả, bền vững.

Thực tế cho thấy, vi phạm trong lĩnh vực BHXH, BHYT vẫn phổ biến, nhất là trong khối doanh nghiệp nhỏ và tư nhân. Một số trường hợp cố tình vi phạm bằng hình thức làm giả hợp đồng lao động, chây ì nộp tiền sau khi bị xử phạt. Quá trình cưỡng chế nhiều khi gặp khó khăn do tài khoản không có số dư hoặc ngân hàng không cung cấp thông tin kịp thời.

Tính đến ngày 15/5/2025, qua thanh tra, kiểm tra tại 3.215 đơn vị, cơ quan chức năng phát hiện 1.691 lao động chưa được đóng hoặc đóng thiếu BHXH với tổng số tiền 13,92 tỷ đồng; 3.383 lao động đóng thiếu mức với số tiền 5,5 tỷ đồng. Số tiền chậm đóng thu hồi được là 44,56 tỷ đồng. Đồng thời, yêu cầu thu hồi 1,49 tỷ đồng từ 943 trường hợp hưởng sai chế độ BHXH và thu hồi quỹ BHYT hơn 4,2 tỷ đồng do chi trả sai quy định.

Để đảm bảo thực thi hiệu quả luật mới, Bảo hiểm xã hội Việt Nam khuyến cáo các đơn vị sử dụng lao động khẩn trương rà soát, hoàn tất đầy đủ nghĩa vụ đóng BHXH, BHYT, bảo hiểm thất nghiệp trước ngày 1/7/2025. Người lao động cũng cần chủ động theo dõi quá trình tham gia bảo hiểm thông qua ứng dụng VssID – Bảo hiểm xã hội số để phát hiện và phản ánh kịp thời các hành vi chậm, trốn đóng nhằm tự bảo vệ quyền lợi của chính mình.

Hoàng Minh