Khi giá gạo thoái trào: Nông sản Việt cần chiến lược bền vững hơn

Liên quan tới vấn đề này, ông Trần Mạnh Báo, Chủ tịch Tập đoàn ThaiBinh Seed khẳng định: Phát triển ngành lúa gạo tuần hoàn là con đường tất yếu.

+ Thưa ông, ông đánh giá như thế nào về vai trò của ngành lúa gạo trong nền nông nghiệp và kinh tế Việt Nam hiện nay?

- Ngành lúa gạo là một trong những trụ cột quan trọng của nền nông nghiệp Việt Nam. Không chỉ góp phần đảm bảo an ninh lương thực quốc gia, ngành lúa gạo còn đóng vai trò to lớn trong phát triển kinh tế và khẳng định vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.

Tại Hội nghị thượng đỉnh BRICS vừa qua tại Cộng hòa Liên bang Brazil, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã gặp gỡ và làm việc với lãnh đạo nhiều quốc gia. Trong đó, lãnh đạo các nước như Brasil, Indonesia, Malaysia,… đều bày tỏ mong muốn Việt Nam duy trì ổn định xuất khẩu lúa gạo cho họ.

Điều này khẳng định rằng, hạt gạo Việt Nam không chỉ là sản phẩm thiết yếu phục vụ đời sống người dân trong nước, mà còn là công cụ ngoại giao và là thành tố quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu, một niềm tự hào cho Việt Nam và ngành lúa gạo nước nhà.

+ Mặc dù gạo là mặt hàng xuất khẩu có thế mạnh của Việt Nam, thế nhưng, trong vài năm gần đây, giá gạo Việt Nam xuất khẩu biến động rất mạnh. Ví dụ, vào đầu tháng 11/2023, giá gạo xuất khẩu Việt Nam đạt “đỉnh” lên tới hơn 650 USD/tấn, thế nhưng từ quý I/2024, giá gạo xuất khẩu của Việt Nam liên tục sụt giảm. Theo ông, đâu là con đường để ngành lúa gạo phát triển bền vững và gia tăng giá trị trong bối cảnh hiện nay?

- Câu trả lời là phát triển theo mô hình kinh tế tuần hoàn. Đây là hướng đi tất yếu để ngành lúa gạo không chỉ đảm bảo sản lượng mà còn nâng cao chất lượng, giảm chi phí, bảo vệ môi trường và tăng thu nhập cho người trồng lúa.

Kinh tế tuần hoàn trong lúa gạo không chỉ dừng ở việc sản xuất hạt gạo, mà còn tận dụng, tái tạo toàn bộ phụ phẩm như rơm rạ, trấu, cám gạo… để tạo ra sản phẩm giá trị gia tăng: từ phân hữu cơ, chất đốt sinh học đến mỹ phẩm, thực phẩm chức năng.

Thực tiễn tại Việt Nam hiện nay đã xuất hiện nhiều mô hình kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp mang lại hiệu quả tích cực. Trong ngành lúa gạo, có thể kể đến một số mô hình tiêu biểu như: Mô hình sản xuất lúa - cá - vịt tại Đồng bằng sông Cửu Long, giúp tận dụng phụ phẩm nông nghiệp làm thức ăn chăn nuôi và kiểm soát sâu bệnh sinh học.

Hoặc mô hình thu gom rơm rạ để trồng nấm, sản xuất phân hữu cơ, làm chất đốt thay thế nhiên liệu hóa thạch tại các tỉnh miền Bắc và miền Trung.

Một số hợp tác xã ở Thái Bình, An Giang, Đồng Tháp đã ứng dụng canh tác hữu cơ, sử dụng chế phẩm vi sinh và tái tạo phụ phẩm sau thu hoạch, hướng đến tiêu chuẩn gạo sạch, gạo hữu cơ.

+ Việc phát triển nông nghiệp hữu cơ đối mặt với những khó khăn, thách thức nào không, thưa ông?

- Thực tế, phần lớn các mô hình này còn mang tính tự phát, thiếu liên kết vùng, thiếu cơ chế hỗ trợ đồng bộ về vốn, kỹ thuật và đầu ra thị trường. Việc phát triển tuần hoàn vẫn còn rời rạc, chưa hình thành chuỗi khép kín từ giống, canh tác, thu hoạch, chế biến đến tiêu thụ và tái tạo tài nguyên.

+ Vậy theo ông, để phát triển ngành lúa gạo theo mô hình kinh tế tuần hoàn cần những giải pháp trọng tâm nào?

Có bốn nhóm giải pháp then chốt. Thứ nhất, chúng ta cần tái sử dụng phụ phẩm như rơm rạ có thể làm phân hữu cơ, thức ăn chăn nuôi hoặc chất đốt, trấu dùng để sản xuất than hoạt tính, vật liệu xây dựng.

Thứ hai, xây dựng chuỗi liên kết khép kín, từ doanh nghiệp giống, sản xuất, chế biến, phân phối đến tái tạo tài nguyên – tất cả phải kết nối chặt chẽ. Ví dụ, cám gạo – phụ phẩm tưởng chừng đơn giản – có thể dùng trong ngành mỹ phẩm, dược phẩm, thực phẩm chức năng.

Thứ ba, ứng dụng công nghệ số, truy xuất nguồn gốc, quản lý dữ liệu vùng trồng, áp dụng sấy – bảo quản hiện đại, giúp giảm tổn thất, nâng cao chất lượng và kiểm soát phát thải nhà kính.

Cuối cùng, đẩy mạnh chế biến sâu, chúng ta không thể mãi xuất khẩu gạo thô. Cần phát triển các dòng sản phẩm từ gạo như bánh, sữa gạo, gạo dinh dưỡng, mỹ phẩm… để gia tăng giá trị và tiếp cận phân khúc thị trường cao cấp.

Phát triển ngành lúa gạo theo mô hình kinh tế tuần hoàn không chỉ là hướng đi tất yếu để nâng cao giá trị chuỗi ngành hàng, mà còn là giải pháp cốt lõi để xây dựng một nền nông nghiệp bền vững thân thiện với môi trường, đảm bảo sinh kế cho nông dân và đáp ứng nhu cầu ngày càng cao về lương thực trong tương lai.

+ Để làm được điều này, ông có kiến nghị gì với cơ quan nhà nước không?

- Đề làm được điều đó cần có sự phối hợp đồng bộ giữa Nhà nước - Doanh nghiệp - Nông dân - Thị trường.

Từ thực tiễn hoạt động, tôi xin đề xuất, xây dựng một chương trình quốc gia phát triển ngành hàng lúa gạo theo mô hình kinh tế tuần hoàn, với sự tham gia của cả hệ thống chính trị, các doanh nghiệp, hợp tác xã, nhà khoa học và nông dân. Đồng thời, chúng ta cần đào tạo nông dân về sản xuất bền vững, quản lý tài nguyên

Tôi cũng đề xuất ưu tiên nghiên cứu và phát triển giống lúa phù hợp với sản xuất tuần hoàn: giống ngắn ngày, chống chịu tốt, giảm phát thải, sử dụng ít tài nguyên và có khả năng tạo giá trị từ phụ phẩm.

Hỗ trợ tín dụng, hạ tầng, chuyển giao kỹ thuật cho các doanh nghiệp và hợp tác xã trong thu gom, xử lý, tái tạo phụ phẩm từ sản xuất lúa. Đồng thời, xây dựng các mô hình chuỗi khép kín từ giống – sản xuất – chế biến – phụ phẩm – tiêu thụ – tái tạo tài nguyên, có thể áp dụng rộng rãi và hiệu quả.

Phát triển ngành lúa gạo tuần hoàn là con đường tất yếu để nâng cao giá trị, bảo vệ tài nguyên, giảm phát thải và mang lại thu nhập bền vững cho người trồng lúa. Đó không chỉ là mục tiêu kinh tế, mà còn là sứ mệnh với môi trường và cộng đồng.

+ Xin cảm ơn ông!

Việt Vũ (Thực hiện)