Có vaccine, vì sao dịch tả lợn châu Phi vẫn khó kiểm soát?
(CLO) Dù Việt Nam đã nghiên cứu, sản xuất thành công 3 loại vắc xin phòng dịch tả lợn châu Phi (DTLCP) và cung ứng hàng triệu liều ra thị trường, nhưng căn bệnh này vẫn đang bùng phát mạnh, gây thiệt hại nghiêm trọng cho ngành chăn nuôi.
Xuất hiện tại 33/34 tỉnh, thành
Dịch tả lợn châu Phi xuất hiện ở Việt Nam từ tháng 2/2019 và gây thiệt hại nặng nề. Chỉ trong thời gian ngắn, hơn 6 triệu con lợn bị tiêu hủy, khiến ngành chăn nuôi thiệt hại gần 30.000 tỷ đồng.
Năm 2024, cả nước ghi nhận 1.609 ổ dịch tại 48/63 tỉnh, thành (đơn vị hành chính cũ), làm chết và tiêu hủy 89.580 con lợn. Bước sang năm 2025, tình hình tiếp tục diễn biến phức tạp. Theo số liệu thống kê của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, từ đầu năm đến nay, đã xuất hiện 972 ổ dịch tại 718 xã, phường của 33/34 tỉnh, thành, làm chết và tiêu hủy hơn 100.000 con lợn.
Hiện vẫn còn 542 xã thuộc 30 tỉnh, thành chưa qua 21 ngày kể từ khi phát hiện ổ dịch mới. Diễn biến này không chỉ đe dọa sản xuất nông nghiệp, mà còn tác động trực tiếp đến kinh tế, xã hội và an toàn thực phẩm.
Trong nhiều năm qua, Việt Nam đã phối hợp với các đối tác quốc tế nghiên cứu và sản xuất thành công 3 loại vaccine DTLCP gồm NAVET-ASFVAC (Navetco), AVAC ASF LIVE (AVAC Việt Nam), và Dacovac-ASF2 (Dacovet). Những loại vaccine này phòng dịch cho lợn từ 4 - 6 tuần tuổi trở lên, với giá khoảng 60.000 đồng/liều.
Tính đến nay, các doanh nghiệp đã cung ứng 7,8 triệu liều. Trong đó Navetco sản xuất 2,5 triệu liều xuất khẩu 7.000 liều và AVAC xuất khẩu 516.000 liều. Việc xuất khẩu sang nhiều nước cho thấy chất lượng và năng lực sản xuất vaccine của Việt Nam đã đạt tiêu chuẩn quốc tế.
Tuy nhiên, dịch tả lợn châu Phi vẫn đang diễn biến phức tạp, lây lan trên diện rộng. Điều này đặt ra câu hỏi: Vaccine đã có, vì sao dịch bệnh vẫn chưa được kiểm soát?
Nguyên nhân do đâu?
Theo ông Lê Toàn Thắng, Trưởng phòng Quản lý Thuốc thú y, Cục Chăn nuôi và Thú y, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, có nhiều nguyên nhân khiến dịch chưa thể kiểm soát dứt điểm và bùng phát trở lại.
Trước hết do đặc điểm sinh học của virus ASF có sức đề kháng rất cao, khó tiêu diệt và có thể tồn tại lâu ngoài môi trường, trong dịch tiết cũng như trong xác động vật. Bên cạnh đó, virus ASF có thể tồn tại trong thịt và các sản phẩm thịt chưa nấu chín từ 3 - 6 tháng.
Đường truyền lây của virus rất đa dạng, lây trực tiếp từ lợn bệnh sang lợn khỏe; lây qua sản phẩm thịt, mẫu bệnh phẩm, máu, phân nhiễm virus; lây qua các loài động vật trung gian như ve mềm, ruồi, gián, gặm nhấm; hoặc qua thức ăn, nước uống, dụng cụ chăn nuôi, phương tiện vận chuyển và cả con người mang mầm bệnh. Đặc biệt, ghi nhận sự xuất hiện của chủng virus mới tái tổ hợp genotype I và genotype II rất phức tạp.
Bên cạnh đó, mức độ quan tâm và chủ động sử dụng vaccine của người chăn nuôi còn thấp, dẫn đến tỷ lệ tiêm phòng chưa đạt yêu cầu. Tâm lý e ngại và chưa thực sự tin tưởng vào hiệu quả vaccine vẫn tồn tại. Một số sự cố xảy ra khi vaccine được tiêm cho lợn đã mang mầm bệnh hoặc đang trong tình trạng sức khỏe yếu khiến vật nuôi tử vong, đã làm dấy lên lo ngại trong người dân, dù các cơ quan chuyên môn khẳng định nguyên nhân không đến từ chất lượng vaccine.
Còn theo ông Phan Quang Minh, Phó Cục trưởng Cục Chăn nuôi và Thú y, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cho biết nguyên nhân khiến bệnh dịch tả lợn châu Phi có chiều hướng gia tăng chủ yếu do tái phát các ổ dịch cũ, phát sinh ở loại hình chăn nuôi quy mô nhỏ, bình quân 50-60 con/ổ dịch tại các hộ gia đình có điều kiện chăn nuôi không đảm bảo an toàn sinh học; chăn nuôi nhỏ lẻ còn khá phổ biến, chiếm tỷ lệ cao, không bảo đảm an toàn sinh học…
Bên cạnh đó, hiện tượng người chăn nuôi giấu dịch, khi đàn vật nuôi có dấu hiệu nghi mắc bệnh thường không thông báo cho chuyên môn thú y, chính quyền địa phương để được hỗ trợ điều trị, xử lý mà bán chạy lợn, vứt xác ra môi trường làm dịch bệnh lây lan rộng.
Ghi nhận thực tế, giá lợn hơi từ đầu năm liên tục cao, dao động 60.000 – 70.000 đồng/kg, bởi nguồn cung không đáp ứng đủ nhu cầu. Dự báo giá có thể giữ ở mức 65 nghìn đồng/kg trong thời gian tới do tác động của dịch tả lợn châu Phi.
Chính vì vậy, theo ông Nguyễn Xuân Dương, Chủ tịch Hội Chăn nuôi Việt Nam giải pháp quan trọng để kiểm soát dịch bệnh là chăn nuôi an toàn sinh học. Người chăn nuôi cần thực hiện tốt nguyên tắc “5 không” trong phòng, chống dịch. Đó là, người chăn nuôi, chủ cơ sở không giấu dịch; không mua bán, vận chuyển lợn bệnh, lợn chết; không giết mổ, tiêu thụ lợn bệnh, lợn chết; không sử dụng thức ăn thừa chưa qua xử lý nhiệt; không vứt lợn chết ra ngoài môi trường...
Ông Phan Quang Minh, Phó Cục trưởng Cục Chăn nuôi và Thú y, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, hiện nay đã có đầy đủ văn bản quy phạm pháp luật, kế hoạch quốc gia, chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, chỉ đạo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường rất chi tiết, cụ thể cho từng bệnh, từng thời kỳ. Do đó, việc quan trọng nhất hiện nay là tổ chức thực hiện của các địa phương, nhất là cấp xã, các doanh nghiệp và người chăn nuôi.
Để kiểm soát phòng, chống dịch tả lợn châu Phi, Cục đề nghị Chủ tịch UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương xử lý tiêu hủy lợn mắc bệnh, nghi mắc bệnh chết do bệnh dịch tả lợn châu Phi.
Đồng thời, xử lý nghiêm các trường hợp giấu dịch, chậm báo cáo làm lây lan dịch bệnh. Tăng cường quản lý vận chuyển, kịp thời phát hiện, ngăn chặn và xử lý nghiêm các trường hợp buôn bán, bán tháo, vận chuyển, giết mổ lợn bệnh, nghi mắc bệnh, vứt xác lợn chết ra ngoài môi trường làm lây lan dịch bệnh, ô nhiễm môi trường.
Ngoài ra, tổ chức tổng vệ sinh, sát trùng, tiêu độc từng cơ sở chăn nuôi có dịch bệnh trên địa bàn cấp thôn, cấp xã nơi đang có dịch và nơi tiếp giáp có nguy cơ cao. Đặc biệt, chủ động công tác phòng bệnh cho đàn lợn, đặc biệt công tác tiêm phòng vaccine dịch tả lợn châu Phi.