Khi độc giả ‘ngoảnh mặt’ khỏi báo chí truyền thống

Báo chí truyền thống có đang 'chết dần'?

Báo chí đang đứng trước thách thức lớn trong việc thích nghi với kỷ nguyên số khi các nền tảng mới như TikTok đang định hình lại cách thức thông tin được tiếp nhận.

Một quan điểm đáng chú ý gần đây đã chỉ ra rằng việc các biên tập viên truyền thống khuyên nhà báo tránh xa TikTok vì lo ngại thông tin sai lệch có thể là một sai lầm chiến lược.

Nguồn tin cho biết, quan điểm này không chỉ phản ánh việc lãnh đạo cấp cao có thể định hình chính sách dựa trên nhận định chủ quan hơn là dữ liệu thực tế, mà còn cho thấy một tư duy phổ biến: cho rằng thông tin sai lệch là lý do để né tránh một nền tảng, thay vì biến nó thành nơi bão hòa bởi thông tin chính xác.

Theo đánh giá cuả ông Nguyễn Hoàng Nhật, Phó Ban Điện tử Báo Nhân Dân, sự phát triển vượt bậc của các nền tảng video ngắn như TikTok đã tạo ra một thế hệ những nhà sáng tạo nội dung số đơn lẻ có khả năng thu hút lượng khán giả lớn hơn cả các cơ quan báo chí uy tín hàng đầu thế giới như BBC hay New York Times.

Điều này đặt ra một câu hỏi lớn về hiệu quả của báo chí chính thống trong việc tiếp cận và giữ chân độc giả trẻ trên môi trường số.

Tham gia các hội thảo quốc tế gần đây, ông Nguyễn Hoàng Nhật bày tỏ sự "giật mình" trước những cảnh báo của các chuyên gia truyền thông. Nếu trước đây, cụm từ "báo in suy giảm" còn phổ biến thì giờ đây, người ta đã dùng những từ ngữ mạnh mẽ hơn, như "báo chí truyền thống đang chết" (nguyên văn: "Dying"). Thực tế này cho thấy, không chỉ báo in mà cả phát thanh, truyền hình cũng đang phải đối mặt với nguy cơ bị lãng quên trong bối cảnh các nền tảng số lên ngôi.

"Chuyện một podcaster hay một vlogger có lượng người xem/nghe lớn hơn cả một cơ quan báo chí chính thống đã không còn là điều lạ. Điều này một phần là do các nền tảng số không còn ưu tiên các cơ quan báo chí như trước, trong khi nhiều tòa soạn vẫn còn ngại hoặc chậm thay đổi để thích ứng", ông Nhật nói.

Ông Nguyễn Hoàng Nhật nhận định, thách thức lớn nhất đối với báo chí chính thống chính là vượt qua tư duy "text-based" (dựa trên văn bản). Trước đây, khi nghĩ về một đề tài, các nhà báo thường chỉ tập trung vào việc viết bài dài bao nhiêu chữ và thuộc thể loại nào.

“Tuy nhiên, trong kỷ nguyên số, độc giả tiếp nhận thông tin qua nhiều hình thức đa dạng. Vì vậy, việc thay đổi cách kể chuyện và tăng cường trải nghiệm cho độc giả trở thành nhiệm vụ hàng đầu. Mục tiêu là phải làm thế nào để cùng một thông tin nhưng có thể khiến người đọc cảm thấy hứng thú và muốn tiếp cận”, ông nhận định.

Hơn 50% người Mỹ nhận tin tức từ mạng xã hội

Những nhận định của ông Nguyễn Hoàng Nhật hoàn toàn trùng khớp với thực tế đang được các nghiên cứu quốc tế chỉ ra. Nghiên cứu mới đây của Viện Báo chí Reuters, với khảo sát gần 100.000 người dùng trên toàn thế giới, đã phơi bày một sự thật rõ ràng: công chúng đang rời bỏ truyền thông truyền thống để chuyển sang các nền tảng mạng xã hội và video.

Sự thay đổi này diễn ra trên diện rộng. Cụ thể, một nghiên cứu toàn cầu cho thấy 54% người Mỹ nhận tin tức từ mạng xã hội, trong khi Vương quốc Anh có tỷ lệ người tránh tin tức cao nhất là 46%.

Các tổ chức tin tức lâu đời đang mất dần ảnh hưởng khi ngày càng nhiều người, đặc biệt là giới trẻ, tìm kiếm thông tin từ podcaster, YouTuber và TikToker. Sự thay đổi này không chỉ là về nền tảng mà còn là về hình thức. Những người có sức ảnh hưởng (influencer), với thương hiệu cá nhân mạnh mẽ, đang chiếm một vị trí quan trọng trong việc định hình dư luận.

Điển hình như podcaster Joe Rogan, người có ảnh hưởng phi thường đến cuộc bầu cử tổng thống Mỹ, với 22% người được khảo sát tại Mỹ cho biết họ đã tiếp nhận tin tức từ ông. Điều này cho thấy công chúng tin tưởng vào tiếng nói cá nhân hơn là các thương hiệu báo chí lớn.

Như Nic Newman, tác giả nghiên cứu, nhận định, sự trỗi dậy của tin tức qua video xã hội và tin tức dựa trên cá nhân là một thách thức lớn đối với các nhà xuất bản truyền thống. Họ đang phải vật lộn để điều chỉnh nội dung và giọng điệu cho phù hợp với những môi trường rất khác biệt này. Rõ ràng, hành vi tiêu thụ tin tức của công chúng đã thay đổi một cách toàn diện, buộc ngành báo chí phải thích nghi nếu không muốn bị bỏ lại phía sau.

Nguy cơ hàng đầu là sự xói mòn uy tín của báo chí

Nếu cuộc đua với các nền tảng mạng xã hội đã đủ khó khăn, thì sự trỗi dậy của Trí tuệ nhân tạo còn mang đến một mối đe dọa mới, trực tiếp và sâu rộng hơn. Theo ThS Vũ Cường, chuyên gia truyền thông, giảng viên Học viện Báo chí và Tuyên truyền: "Nguy cơ hàng đầu chính là sự xói mòn uy tín của báo chí".

Ông Cường giải thích, AI có thể tổng hợp thông tin, viết lại tin tức và tạo ra các nội dung độc lập với tốc độ chóng mặt, khiến độc giả không còn cần phải truy cập trực tiếp vào các trang báo.

Khi lượng truy cập giảm mạnh, có khi lên tới hơn 70% tổng truy cập hoặc 30-40% từ tìm kiếm - thì độ tin cậy và ảnh hưởng của một tờ báo sẽ bị lung lay. Hậu quả tức thì là doanh thu quảng cáo sụt giảm nghiêm trọng, bởi các nhà quảng cáo dựa vào những chỉ số này để quyết định đầu tư.

Tuy nhiên, mối đe dọa lớn nhất và sâu xa hơn cả là sự thay đổi vĩnh viễn hành vi và thói quen của người dùng. Khi người đọc dần chuyển sang tiếp nhận thông tin từ các nội dung do AI tổng hợp, họ sẽ không còn truy cập trực tiếp vào nguồn tin gốc.

"Lịch sử đã chứng minh, mỗi khi thói quen người dùng thay đổi, các cơ quan báo chí đều buộc phải thích nghi hoặc đối mặt với nguy cơ bị bỏ lại phía sau", ThS Vũ Cường nhấn mạnh.

Vì vậy, thách thức hiện tại không chỉ là tìm cách giữ chân độc giả mà còn là câu hỏi về khả năng đổi mới và dẫn dắt chiến lược của các nhà lãnh đạo báo chí. "Tờ báo nào, nhà lãnh đạo nào đưa ra được giải pháp đột phá để thích nghi với bối cảnh mới, tránh rơi vào thế bị động khi hành vi người dùng đã thay đổi hoàn toàn? Đây là một cuộc đua sống còn mà báo chí truyền thống đang phải đối mặt", ông kết luận.

Hoàng Anh