Vì sao kiểm soát chặt vẫn có tỷ lệ thuốc giả lên đến 50% đối với thuốc bán qua mạng?
(CLO) "Không có quốc gia nào miễn nhiễm với vấn nạn thuốc giả”, Bộ trưởng Đào Hồng Lan nhấn mạnh, đồng thời cảnh báo đây là vấn đề nhức nhối mà mọi quốc gia đều phải đối mặt.
Ngày 21/8, tại phiên giải trình Quốc hội về phòng, chống thuốc giả, thực phẩm giả, Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan đã có những chia sẻ thẳng thắn về thực trạng và thách thức mà ngành y tế Việt Nam đang đối mặt.
Những con số được đưa ra cho thấy, vấn nạn thuốc giả không chỉ là câu chuyện của một quốc gia đơn lẻ mà là hiểm họa toàn cầu, đe dọa trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng và an ninh y tế quốc gia.
Theo ước tính của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), khoảng 10% số thuốc lưu hành tại các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình là kém chất lượng hoặc giả mạo. Đặc biệt, đối với các giao dịch thuốc trên mạng, tỷ lệ thuốc giả có thể lên tới 50%.
“Không có quốc gia nào miễn nhiễm với vấn nạn thuốc giả”, Bộ trưởng Đào Hồng Lan nhấn mạnh, đồng thời cảnh báo đây là vấn đề nhức nhối mà mọi quốc gia đều phải đối mặt.
Thuốc giả thường tập trung vào những loại phục vụ điều trị bệnh mãn tính và có nhu cầu cao như tim mạch, ung thư, kháng sinh, vắc xin. Đây đều là nhóm thuốc liên quan trực tiếp đến tính mạng người bệnh, nên khi bị làm giả, hệ quả để lại vô cùng nghiêm trọng: từ điều trị thất bại, kéo dài bệnh tật, tăng nguy cơ kháng thuốc, đến gây tử vong.
Việt Nam được đánh giá là một trong những quốc gia kiểm soát thuốc khá chặt chẽ. Bộ trưởng Đào Hồng Lan cho biết, theo quy định của Luật Dược, 100% các lô vắc xin và sinh phẩm đều phải được Viện Kiểm nghiệm vắc xin và sinh phẩm quốc gia thẩm định, đạt yêu cầu mới được phép xuất xưởng. Tương tự, đối với thuốc, chỉ những lô đạt chuẩn mới được lưu hành.
Trong khâu lưu thông, thuốc cũng được lấy mẫu ngẫu nhiên để kiểm tra chất lượng. Hằng năm, hệ thống y tế lấy khoảng 38.000 mẫu để phân tích. Kết quả những năm gần đây cho thấy tỷ lệ thuốc kém chất lượng và thuốc giả đều giảm mạnh. Năm 2024, chỉ 0,45% mẫu thuốc không đạt chất lượng và tỷ lệ thuốc giả dưới 0,1%.
Tuy nhiên, nguy cơ vẫn tiềm ẩn. Bộ trưởng Đào Hồng Lan cảnh báo: “Tình trạng thuốc giả ở Việt Nam có xu hướng gia tăng, đặc biệt trên các sàn thương mại điện tử, nơi mà theo WHO, có tới 50% sản phẩm giao dịch là thuốc giả hoặc tiềm ẩn nguy cơ thuốc giả”.
Thị trường dược phẩm Việt Nam hiện có quy mô từ 7 – 10 tỉ USD, trở thành “miếng bánh béo bở” cho những đối tượng làm ăn phi pháp. Nếu không có giải pháp quản lý chặt chẽ, nguy cơ người dân phải sử dụng thuốc giả là điều khó tránh khỏi.
Để đối phó với vấn nạn này, Bộ Y tế đã và đang tham mưu, xây dựng hệ thống pháp luật, đồng thời triển khai nhiều giải pháp quản lý theo từng khâu trong chuỗi cung ứng – từ sản xuất, nhập khẩu, phân phối cho đến bán lẻ. Bộ trưởng Đào Hồng Lan nhấn mạnh: “Chỉ khi kiểm soát toàn diện các mắt xích, mới có thể đảm bảo an toàn cho người bệnh”.
Một trong những điểm được nhiều đại biểu quan tâm là việc xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc công khai. Đại biểu Phạm Trọng Nghĩa (Ủy ban Xã hội) đề nghị Bộ Y tế sớm có giải pháp công nghệ để người dân dễ dàng kiểm tra thông tin về nguồn gốc, tính hợp pháp của thuốc trước khi mua. Đây được xem là “lá chắn” hữu hiệu giúp hạn chế nguy cơ thuốc giả len lỏi đến tay người tiêu dùng.
Đáp lại, Bộ trưởng Đào Hồng Lan cho biết, hiện việc mua thuốc của người dân chủ yếu dựa trên quan sát bao bì, nhãn mác, nhưng thiếu công cụ truy xuất chính thống. Thủ tướng đã chỉ đạo các bộ, ngành xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia và hệ thống truy xuất nguồn gốc hàng hóa, trong đó thuốc và thực phẩm được ưu tiên hàng đầu. Bộ Y tế cũng đang cập nhật thông tin cảnh báo về thuốc giả trên website của Bộ, Cục Quản lý Dược, đồng thời tăng cường tuyên truyền trên phương tiện truyền thông.
Bộ trưởng Đào Hồng Lan khuyến cáo: người dân chỉ nên mua thuốc theo đơn và tại các nhà thuốc uy tín, thuộc bệnh viện hoặc chuỗi đã được cấp phép, tuyệt đối cảnh giác với mua bán trôi nổi hoặc qua mạng.
Một vấn đề khác được đưa ra tại phiên giải trình là chế tài xử lý thuốc giả, thực phẩm giả. Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa – Xã hội Tạ Văn Hạ mang tới phiên họp một hộp sữa nghi giả, đặt câu hỏi: ai chịu trách nhiệm khi phát hiện sản phẩm có dấu hiệu làm giả?
Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân cho biết, Nghị định 98 đã có quy định khá rõ về cách xác định và xử lý hàng giả. Tuy nhiên, để chứng minh sản phẩm giả, phải có quy trình kiểm tra của cơ quan chức năng như Cục Quản lý thị trường.
Ông thừa nhận: “Chế tài hiện nay chưa đủ sức răn đe, nhất là với mặt hàng có lợi nhuận khổng lồ như thuốc và thực phẩm giả”.
Theo ông Tân, trong thời gian tới khi sửa đổi Nghị định 98, Chính phủ sẽ bổ sung thêm các chế tài mạnh mẽ hơn, bảo đảm việc phát hiện – xử lý được tiến hành nhanh, gọn và nghiêm minh.
Vấn nạn thuốc giả, thực phẩm giả là cuộc chiến lâu dài, phức tạp và không có quốc gia nào đứng ngoài. Với đặc thù thị trường dược phẩm Việt Nam đang phát triển nhanh, quy mô lớn, nguy cơ bị các đối tượng lợi dụng càng cao.
Các chuyên gia thống nhất: chìa khóa để hạn chế thuốc giả không chỉ nằm ở cơ chế giám sát, chế tài xử lý, mà còn ở sự phối hợp đồng bộ giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng. Quan trọng nhất là phải phát hiện nhanh, xử lý nhanh và xử lý nghiêm.
Trong đó, người dân cần trở thành “lá chắn” đầu tiên bằng việc mua thuốc đúng nơi, đúng đơn. Doanh nghiệp phải đặt chữ tín và đạo đức kinh doanh lên hàng đầu. Và cơ quan chức năng cần hiện đại hóa công cụ giám sát, siết chặt quản lý để bảo vệ sức khỏe nhân dân.