Hướng tới một công thức đa phương cho bảo đảm an ninh Ukraine
(CLO) Trong bối cảnh xung đột tại Ukraine chưa có dấu hiệu hạ nhiệt, các quốc gia phương Tây đang nỗ lực định hình một cơ chế bảo đảm an ninh khả thi. Tuy nhiên, tiến trình này đang đối mặt với nhiều rào cản chiến lược và bất đồng quan điểm giữa các bên liên quan.
Tìm kiếm công thức an ninh khả thi cho Ukraine
Các nhà lãnh đạo và quan chức châu Âu đang tích cực tìm kiếm một khuôn khổ bảo đảm an ninh phù hợp cho Ukraine, trong bối cảnh vấn đề này trở thành trọng tâm trong các cuộc họp không chính thức của các Bộ trưởng Ngoại giao và Quốc phòng Liên minh châu Âu (EU) từ ngày 28-30/8 vừa rồi.
Song song đó, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio đang tiến hành trao đổi với các cố vấn an ninh quốc gia từ nhiều quốc gia châu Âu cũng như Ukraine. Ngày 29/8 vừa qua, Chánh Văn phòng Tổng thống Ukraine, ông Andriy Yermak, đã tới Washington để tiếp tục các cuộc thảo luận liên quan.
Ông Yermak, cho biết phái đoàn, trong đó có Thứ trưởng Ngoại giao thứ nhất Ukraine Serhiy Kyslytsya, đã gặp đặc phái viên của Tổng thống Mỹ, Steve Witkoff tại New York. “Điều quan trọng nhất là thúc đẩy ngoại giao thực sự và thực hiện tất cả các thỏa thuận từ Hội nghị thượng đỉnh Washington. Chúng tôi đang phối hợp các hoạt động của mình”, ông tuyên bố.
Dù các tuyên bố chính thức vẫn tương đối hạn chế, truyền thông quốc tế đã đưa tin rộng rãi về các phương án đang được cân nhắc. Ngay sau cuộc gặp thượng đỉnh giữa Mỹ, Ukraine và châu Âu tại Washington ngày 18/8, Bloomberg cho biết có 3 đề xuất chính được đặt lên bàn: Thứ nhất, tăng cường năng lực quốc phòng cho Ukraine mà không áp đặt giới hạn về quân số hoặc trang bị. Thứ hai, triển khai một lực lượng đa quốc gia với sự tham gia của một “liên minh các quốc gia sẵn sàng hành động”. Thứ ba, thiết lập cơ chế bảo đảm an ninh có thể tương đồng với Điều 5 của Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương - điều khoản về phòng thủ tập thể, được cho là một đề xuất đến từ phía Anh.
Tuy nhiên, giới phân tích cho rằng, việc xây dựng một hệ thống đảm bảo an ninh cho Ukraine không đơn giản. Một vài ngày sau hội nghị, Politico đưa tin rằng EU hiện chưa có giải pháp cụ thể. Giải pháp trực tiếp nhất, kết nạp Ukraine vào NATO, đang vấp phải nhiều trở ngại, trong đó có quan điểm thận trọng từ phía Tổng thống Mỹ Donald Trump. Đồng thời, nhóm quốc gia chủ chốt trong EU gồm Pháp, Đức, Anh, Ý và Ba Lan cũng chưa đạt được sự đồng thuận về việc triển khai lực lượng đến Ukraine. Một số phương án thay thế, như sự tham gia của Thổ Nhĩ Kỳ, cũng gặp khó khăn do quan ngại từ các nước thành viên khác, như Síp và Hy Lạp.
Tạp chí Der Spiegel của Đức đã cung cấp một cái nhìn toàn diện hơn về các lựa chọn đang được thảo luận. Theo đó, Cố vấn An ninh của Thủ tướng Đức, ông Günter Sautter đã trao đổi với các đối tác châu Âu và Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio về các nội dung như: củng cố năng lực quân sự của Ukraine; khả năng hiện diện của lực lượng quốc tế tại Ukraine; việc dỡ bỏ giới hạn về quy mô và trang bị của lực lượng vũ trang Ukraine; triển vọng gia nhập EU; các cơ chế giám sát thỏa thuận ngừng bắn; và phương án ứng phó nếu có hành vi vi phạm từ phía Nga.
Việc một tờ báo lớn tại Đức công bố chi tiết các nội dung này không phải là điều ngẫu nhiên. Mặc dù Chính phủ Đức vẫn giữ lập trường thận trọng trong vấn đề triển khai lực lượng, đội ngũ của Thủ tướng Friedrich Merz đang thể hiện vai trò tích cực trong việc xây dựng chính sách an ninh cho Ukraine. Gần đây, Ngoại trưởng Đức cũng tuyên bố rằng các đảm bảo an ninh nên tiến gần hơn với tư cách thành viên NATO, và hiện đã có khoảng 30 quốc gia, bao gồm cả Nhật Bản, bày tỏ sự sẵn sàng tham gia vào cơ chế này.
Một cột mốc quan trọng khác trong tiến trình thảo luận về các bảo đảm an ninh cho Ukraine là sự cân nhắc vai trò của Thổ Nhĩ Kỳ, khi Anh cùng một số nước châu Âu đã chủ động mời gọi Ankara tham gia vào việc định hình cấu trúc an ninh châu Âu trong tương lai. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy cũng từng gợi mở khả năng triển khai lực lượng gìn giữ hòa bình Thổ Nhĩ Kỳ tại Ukraine.
Sau hội nghị tại Washington, vấn đề này một lần nữa được nêu ra. Tuy nhiên, phía Thổ Nhĩ Kỳ chưa đưa ra cam kết cụ thể. Giới phân tích cho rằng, sự thận trọng của Ankara là điều dễ hiểu, xuất phát từ vai trò trung gian mà Thổ Nhĩ Kỳ đang cố gắng duy trì trong xung đột Nga-Ukraine. Các cuộc đàm phán giữa hai bên từng diễn ra tại Istanbul, và Tổng thống Recep Tayyip Erdogan vẫn bày tỏ mong muốn tổ chức một cuộc gặp trực tiếp giữa hai nguyên thủ.
Còn nhiều thách thức và chông gai
Tuy nhiên, bất chấp các cuộc thảo luận đang diễn ra, một công thức rõ ràng cho các đảm bảo an ninh vẫn chưa được xác định. Ngày 26/8, Tổng thống Donald Trump tuyên bố rằng các nước NATO “vẫn chưa xác định cụ thể các nội dung sẽ được bao gồm trong cơ chế bảo đảm”, do các chi tiết vẫn đang được đàm phán.
Những khó khăn hiện nay phần lớn bắt nguồn từ sự thiếu thống nhất giữa các quốc gia về mức độ cam kết, đặc biệt là liên quan đến khả năng triển khai quân đội. Ngoài ra, vai trò của Mỹ, vốn được coi là yếu tố then chốt trong việc đảm bảo cả lệnh ngừng bắn và cơ chế bảo vệ, hiện vẫn chưa rõ ràng.
Một yếu tố khác, thường ít được nhắc tới trong các tuyên bố chính thức, nhưng có tác động đáng kể, là lập trường của Nga. Hầu hết các sáng kiến bảo đảm an ninh hiện nay, bao gồm việc hỗ trợ vũ trang cho Ukraine, khôi phục lực lượng vũ trang nước này, hay lộ trình hội nhập vào NATO và EU, đều không phù hợp với quan điểm của Moscow về một giải pháp hòa bình. Nga phản đối sự hiện diện của NATO tại Ukraine cũng như bất kỳ hình thức mở rộng liên minh quân sự về phía Đông.
Giới phân tích cho rằng, bất kỳ khuôn khổ nào cho hòa bình bền vững cũng cần tính đến cả khía cạnh an ninh của Nga. Tháng 12/2021, Nga đã gửi đến Bộ Ngoại giao Mỹ và NATO một loạt đề xuất về cấu trúc an ninh châu Âu, trong đó nêu rõ các điều kiện để tránh leo thang căng thẳng. Tuy nhiên, các đề xuất này cho đến nay vẫn chưa được tích hợp vào tiến trình đàm phán một cách đầy đủ.
Trong bối cảnh đó, việc xây dựng các đảm bảo an ninh cho Ukraine tiếp tục là một yếu tố then chốt nhưng đối mặt với nhiều thách thức. Nếu không có một nền tảng an ninh rõ ràng và khả thi, các sáng kiến về đàm phán hòa bình, bao gồm cả khả năng tổ chức cuộc gặp giữa Tổng thống Nga Vladimir Putin và người đồng cấp Ukraine Volodymyr Zelenskyy, sẽ khó có cơ sở thực tiễn. Đồng thời, việc thiết lập một công thức được cả Mỹ, Anh, EU và Ukraine đồng thuận cũng không tự động đảm bảo hòa bình nếu không tính đến môi trường an ninh của Nga.