Thủ tướng Shigeru Ishiba từ chức, mở đường cho một giai đoạn chính trị mới ở Nhật Bản

Thất bại bầu cử và áp lực từ nội bộ đảng

Từ khi nhậm chức chưa đầy một năm trước, Thủ tướng Shigeru Ishiba đã gặp phải nhiều khó khăn trong việc củng cố quyền lực và duy trì sự ủng hộ của cử tri, giữa lúc cử tri ngày càng bất mãn vì chi phí sinh hoạt leo thang, đặc biệt là giá cả lương thực và năng lượng.

Thất bại gần đây nhất - cuộc bầu cử Thượng viện vào tháng 7 - đã đẩy ông vào thế bị cô lập trong nội bộ Đảng Dân chủ Tự do (LDP), vốn đang đối mặt với áp lực tái cấu trúc để duy trì vị thế cầm quyền. Những lời kêu gọi ông từ chức ngày càng dồn dập, không chỉ từ các đối thủ chính trị mà còn từ chính các đồng minh trong đảng.

Ngay sau tuyên bố từ chức, ông Ishiba đã chỉ thị LDP tổ chức một cuộc bầu cử lãnh đạo khẩn cấp để chọn người kế nhiệm. Cuộc bỏ phiếu nội bộ vốn được lên kế hoạch vào ngày 8/9, với mục tiêu đánh giá việc có nên tiến hành bầu cử sớm, nhiều khả năng sẽ được thay thế bằng quá trình chuyển giao quyền lực chính thức. Trong thời gian chờ đợi, ông Ishiba sẽ tiếp tục đảm nhiệm chức vụ Thủ tướng cho đến khi người kế nhiệm được bầu.

Giới phân tích cho rằng, việc Thủ tướng Shigeru Ishiba từ chức đang khiến chính trường Nhật Bản rơi vào trạng thái bất định, và điều đó nhanh chóng lan sang các thị trường tài chính. Trong tuần qua, lo ngại về khoảng trống lãnh đạo và khả năng thay đổi chính sách đã dẫn đến làn sóng bán tháo đồng yên và trái phiếu chính phủ Nhật Bản. Lợi suất trái phiếu kỳ hạn 30 năm đã tăng vọt, đạt mức cao kỷ lục vào thứ Tư.

Giới đầu tư hiện đang theo dõi sát sao cuộc đua kế nhiệm trong nội bộ đảng LDP, đặc biệt chú ý tới những ứng viên có khả năng thay đổi định hướng chính sách tài khóa và tiền tệ - hai yếu tố sống còn đối với nền kinh tế đang đối mặt với lạm phát, già hóa dân số và tăng trưởng trì trệ.

Ai sẽ là người thay thế?

Nhiều ý kiến cho rằng, hai cái tên nổi lên rõ rệt trong danh sách các ứng viên kế nhiệm ông Ishiba là Sanae Takaichi và Shinjiro Koizumi.

Sanae Takaichi - cựu Bộ trưởng An ninh Kinh tế, là một chính trị gia theo đường lối bảo thủ, nổi bật với các quan điểm ủng hộ chính sách tài khóa mở rộng và lập trường phản đối việc tăng lãi suất của Ngân hàng Nhật Bản. Bà đã từng đối đầu với ông Ishiba trong cuộc bầu cử lãnh đạo LDP năm ngoái và chỉ thất bại với cách biệt nhỏ, cho thấy bà vẫn giữ được cơ sở ủng hộ đáng kể trong đảng.

Shinjiro Koizumi - con trai của cựu Thủ tướng Junichiro Koizumi, nổi bật với hình ảnh trẻ trung và thông điệp cải cách. Với vai trò là Bộ trưởng Nông nghiệp dưới thời Thủ tướng Shigeru Ishiba, ông được giao nhiệm vụ kiềm chế giá cả, nhất là trong bối cảnh giá gạo tăng mạnh. Dù không đại diện cho sự thay đổi chính sách mạnh mẽ, ông Koizumi lại có lợi thế về mặt hình ảnh và khả năng thu hút cử tri trẻ.

Theo ông Kazutaka Maeda, chuyên gia kinh tế tại Viện Nghiên cứu Meiji Yasuda: “Về những người kế nhiệm tiềm năng, ông Koizumi và bà Takaichi được xem là những ứng viên sáng giá nhất. Mặc dù ông Koizumi được kỳ vọng sẽ không mang lại những thay đổi lớn, lập trường của bà Takaichi về chính sách tài khóa mở rộng và cách tiếp cận thận trọng với việc tăng lãi suất có thể thu hút sự chú ý của thị trường tài chính”.

Thị trường phản ứng với rủi ro chính trị gia tăng

Sự thay đổi lãnh đạo trong bối cảnh hiện tại đang khiến giới đầu tư phải định giá lại mức độ rủi ro chính trị tại Nhật Bản. Michael Brown, chiến lược gia cấp cao tại công ty môi giới Pepperstone, nhận định: “Áp lực bán có thể tiếp tục diễn ra trên thị trường đồng yên và trái phiếu dài hạn vào đầu tuần tới, khi thị trường cần đánh giá lại rủi ro chính trị, không chỉ trong cuộc đua lãnh đạo LDP, mà cả khả năng tổ chức tổng tuyển cử nếu lãnh đạo mới muốn tìm kiếm một nhiệm kỳ chính danh cho riêng mình”.

Mặc dù theo truyền thống, lãnh đạo mới của LDP gần như chắc chắn sẽ trở thành Thủ tướng do đảng này vẫn là lực lượng lớn nhất trong Hạ viện, nhưng khả năng tổ chức bầu cử Hạ viện sớm đang được đặt lên bàn cân. Đây có thể là cách để nhà lãnh đạo mới củng cố tính chính danh và lấy lại sự ủng hộ sau loạt thất bại của chính phủ Ishiba. Tuy nhiên, bước đi này ẩn chứa không ít rủi ro chính trị.

Kết quả thăm dò do Kyodo News công bố ngày 7/9 cho thấy gần 55% cử tri phản đối việc tổ chức bầu cử sớm, phản ánh tâm lý thận trọng của người dân trước viễn cảnh bất ổn kéo dài.

Bên cạnh đó, trong khi phe đối lập truyền thống tại Nhật Bản vẫn chia rẽ và chưa thể hiện rõ một lựa chọn thay thế đáng tin cậy, thì đảng cực hữu Sanseito lại đang nổi lên sau thành công bất ngờ trong cuộc bầu cử Thượng viện hồi tháng 7. Việc các quan điểm như chống nhập cư và chủ nghĩa dân tộc được đưa vào dòng chính trị chính thống đang khiến bức tranh chính trị thêm phần phức tạp.

Kỳ vọng đặt lên vai người kế nhiệm

Nhiệm kỳ ngắn ngủi của Thủ tướng Shigeru đã khép lại bằng việc hoàn tất một thỏa thuận thương mại chiến lược với Mỹ, đối tác thương mại lớn nhất của Nhật Bản. Thỏa thuận bao gồm cam kết đầu tư trị giá 550 tỷ USD nhằm đổi lấy việc giảm bớt các mức thuế trừng phạt, đặc biệt trong lĩnh vực ô tô - một trụ cột của nền kinh tế Nhật Bản.

Tuy vậy, những nhượng bộ thương mại cũng đồng thời buộc Tokyo phải hạ dự báo tăng trưởng, vốn đã yếu, trong bối cảnh thuế quan của chính quyền Trump gây sức ép nặng nề lên xuất khẩu và tâm lý doanh nghiệp.

Trong phát biểu từ nhiệm, ông Ishiba bày tỏ hy vọng người kế nhiệm sẽ tiếp nối cam kết thực thi thỏa thuận này, đồng thời tập trung vào việc nâng lương và cải thiện thu nhập thực tế, một trong những vấn đề khiến cử tri đặc biệt bất mãn trong năm qua.

Từ phía khu vực tư nhân, giới lãnh đạo doanh nghiệp cũng đưa ra thông điệp rõ ràng. Yoshinobu Tsutsui, Chủ tịch Keidanren - tổ chức vận động hành lang kinh tế lớn nhất Nhật Bản - nhấn mạnh: “Không còn thời gian để lãng phí. Chúng tôi kỳ vọng nhà lãnh đạo mới sẽ nhanh chóng khôi phục sự đoàn kết trong đảng, thiết lập nền tảng chính trị ổn định và triển khai các chính sách cần thiết”.

Việc Shigeru Ishiba từ chức không chỉ chấm dứt một giai đoạn lãnh đạo ngắn ngủi mà còn phơi bày những thách thức mang tính hệ thống của nền chính trị Nhật Bản: một đảng cầm quyền đang suy yếu, lòng tin của cử tri đang giảm sút, và một môi trường quốc tế nhiều biến động hơn bao giờ hết. Ai sẽ kế nhiệm ông, và liệu người đó có thể vượt qua những rào cản chính trị, kinh tế, ngoại giao đang bủa vây Nhật Bản hay không, vẫn là câu hỏi chưa có lời giải.

Hùng Anh