Muốn vươn lên, phải bắt đầu ngay - bằng tư duy công nghệ và sự can đảm thay đổi

Tại Hội thảo khoa học cấp quốc gia với chủ đề "Sức mạnh không giới hạn và những thách thức khó dự báo của trí tuệ nhân tạo - Tác động và ứng phó chính sách", các ý kiến của chuyên gia đã tập trung làm rõ vai trò then chốt của con người và sự cấp thiết phải thay đổi tư duy, giáo dục và thể chế để Việt Nam không bị tụt lại trong cuộc đua công nghệ toàn cầu.

Chúng ta có thể làm được, nhưng phải bắt đầu ngay bây giờ

Từ kinh nghiệm điều hành doanh nghiệp, PGS.TS Trương Gia Bình, Chủ tịch Hội đồng quản trị Tập đoàn FPT, chia sẻ: "Tôi từng gặp những người có thể biến tập đoàn dầu khí thành tập đoàn công nghệ và thấy nhiều quốc gia không có tài nguyên vẫn vươn lên nhờ công nghệ. Việt Nam hoàn toàn có thể làm được, nhưng điều kiện tiên quyết là phải bắt đầu ngay bây giờ".

Ông nhấn mạnh tinh thần của các bậc tiền nhân như Nguyễn Trường Tộ, người từng cảnh báo nếu không cải cách, đất nước sẽ tụt hậu. "Ngày xưa không có điện, ngày nay không có công nghệ, không có AI thì cũng giống như quốc gia không có ánh sáng".

Ông cũng nhấn mạnh vai trò then chốt của con người trong thời đại AI, kêu gọi mỗi người Việt cần tự đặt câu hỏi "Mình là ai trong thời đại này"? để xác định rõ giá trị và trách nhiệm với đất nước. "AI rất mạnh nhưng không thể thay thế con người có bản lĩnh và khát vọng. Để tận dụng sức mạnh công nghệ, Việt Nam cần thể chế tiên tiến thay vì dùng tư duy cũ để quản lý công nghệ mới".

PGS.TS Trương Gia Bình khẳng định, nếu muốn trở thành quốc gia phát triển, Việt Nam cần hành động quyết liệt với tinh thần đổi mới, tư duy mở và quyết tâm chính trị mạnh mẽ. "Công nghệ không chờ đợi ai. Chúng ta phải bước vào cuộc chơi ngay bây giờ bằng sự nghiêm túc và sáng tạo".

Về giáo dục, ông cho rằng đây là nền tảng quan trọng để phát triển kinh tế - xã hội. Nếu tiếp tục giữ tư duy cũ, áp đặt quy định mà không đổi mới hệ thống, sẽ rất khó để tiến lên. Ông đánh giá cao sự đổi mới trong giáo dục tại tỉnh Điện Biên - nơi đang áp dụng tiến bộ AI và xây dựng mô hình giáo dục tiên phong. Tuy nhiên, ông cảnh báo nếu không thay đổi toàn diện hệ thống đào tạo, trong 5 năm tới có thể tới 30% lao động không đáp ứng được yêu cầu công việc, đe dọa sự phát triển bền vững của đất nước.

Ông đề xuất cần có các nghị quyết và chính sách rõ ràng để nâng cao năng lực hệ thống giáo dục, tránh tình trạng "đuối sức" khi áp dụng công nghệ mới. Đồng thời, ông nhấn mạnh sự cần thiết của cơ chế phân công trách nhiệm rõ ràng để không bỏ lỡ nhịp phát triển của thế giới. Theo ông, thay đổi không còn là lựa chọn mà là nghĩa vụ và trách nhiệm của toàn dân.

Dữ liệu là tư liệu sản xuất, con người mới là chủ vận mệnh

PGS.TS Đặng Hoài Bắc – Giám đốc Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông – khẳng định: bài học quan trọng nhất mà Việt Nam cần rút ra từ các quốc gia đi trước trong chuyển đổi số và phát triển AI chính là yếu tố con người.

Ông cho rằng, muốn tận dụng hiệu quả cơ hội từ AI và công nghệ số, Việt Nam phải đầu tư vào con người một cách toàn diện – không chỉ về chuyên môn mà quan trọng hơn là năng lực tư duy phản biện, tinh thần chủ động và khả năng thích ứng.

"Nếu không có tư duy phản biện, chúng ta rất dễ bị dẫn dắt, mất đi khả năng sáng tạo - giống như một đứa trẻ không thể tự quyết định", ông nói. Ông dẫn chứng, tại Mỹ, tư duy phản biện đã được đưa vào giáo dục phổ thông từ rất sớm, giúp hình thành lực lượng lao động độc lập và sáng tạo. Đây là điều Việt Nam cần nghiêm túc đưa vào chiến lược đào tạo nhân lực chất lượng cao.

PGS.TS Đặng Hoài Bắc cũng nhấn mạnh: con người là trụ cột trung tâm trong bốn yếu tố phát triển công nghệ gồm: hạ tầng, dữ liệu, chính sách và con người. Trong đó, thiếu con người phù hợp, ba trụ cột còn lại sẽ không thể phát huy hiệu quả.

Ông lưu ý, dữ liệu đang trở thành tư liệu sản xuất mới. Do đó, hiểu biết và kỹ năng về dữ liệu không thể chỉ dành cho chuyên gia công nghệ, mà cần được phổ cập cho toàn xã hội. Người dân bình thường cũng cần được trang bị năng lực số - để hiểu, quản lý và sử dụng dữ liệu một cách chủ động.

Song song với kỹ năng, ông đặc biệt nhấn mạnh vai trò của giáo dục đạo đức và văn hóa nhân văn. Theo ông, nếu bỏ qua yếu tố này, công nghệ có thể trở thành con dao hai lưỡi. "Chúng ta cần thế hệ công dân vừa giỏi công nghệ, vừa có đạo đức và trách nhiệm xã hội".

Tại Việt Nam, PGS.TS Đặng Hoài Bắc khẳng định có đủ tiềm năng - từ trí tuệ, tinh thần sáng tạo đến lực lượng trẻ - để bứt phá. Vấn đề là chúng ta có sẵn sàng thay đổi không, và sự thay đổi đó cần bắt đầu từ giáo dục, tư duy và chính sách.

Phan Anh