Pháp lý an toàn, kinh tế cất cánh
(CLO) Một thể chế kiến tạo phát triển không thể thiếu một môi trường pháp lý an toàn, minh bạch và ổn định. Khi doanh nghiệp tư nhân không còn e ngại rủi ro, họ sẽ mạnh dạn đầu tư, sáng tạo, đổi mới và đóng góp nhiều hơn cho nền kinh tế, cho đất nước.
Nỗi lo thường trực của doanh nghiệp
Tại Diễn đàn Kinh tế Tư nhân Việt Nam 2025, nhiều doanh nhân và chuyên gia pháp lý đã cùng nhận thấy rằng dù đã có rất nhiều tiến bộ, đặc biệt là nhiều điểm rất mới, rất mạnh mẽ được đưa ra trong Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị. Nhưng thực tiễn vẫn còn đó những rào cản đang kìm hãm sự phát triển của khu vực tư nhân. Những quy định chồng chéo, thiếu minh bạch và nguy cơ hình sự hóa các quan hệ kinh tế đang khiến môi trường kinh doanh trở nên bất ổn.
Và doanh nghiệp đang phải đối mặt với những rủi ro pháp lý không đáng có. Có những tranh chấp dân sự thuần túy nhưng lại bị xử lý hình sự, khiến doanh nhân mất niềm tin và e ngại đầu tư.
Các luật như Luật Đất đai, Luật Đầu tư, Luật Xây dựng và Luật Bảo vệ môi trường đang tồn tại nhiều điểm mâu thuẫn, gây khó khăn cho doanh nghiệp trong quá trình triển khai dự án. Việc một dự án phải xin hàng chục loại giấy phép từ nhiều cơ quan khác nhau, với quy trình không thống nhất, khiến chi phí tuân thủ pháp luật tăng cao và thời gian thực hiện bị kéo dài.
“Trước đây một công nghệ cần 10-15 năm để phổ biến, thì nay chỉ mất 2-3 năm, thậm chí vài tháng. Trong khi đó, một đạo luật thường mất trung bình 3-5 năm để soạn thảo và ban hành, chưa kể thời gian ban hành văn bản hướng dẫn thi hành. Vì thế nhiều lĩnh vực đổi mới sáng tạo rơi vào ‘vùng pháp lý trống’”- ông Nguyễn Hồng Phong - Phó Chủ tịch Hội Doanh nhân Trẻ Việt Nam,
Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Khoa học & Công nghệ Việt Nam. Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần công nông nghiệp Tiến Nông cho hay.
Ông đề xuất cần có một chương trình hỗ trợ pháp lý quốc gia dành riêng cho doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ. “Không phải doanh nghiệp nào cũng có đủ nguồn lực để thuê luật sư hay bộ phận pháp chế riêng. Việc tiếp cận thông tin pháp luật, tư vấn và hỗ trợ cần được nhà nước tổ chức một cách bài bản, chuyên nghiệp,” ông nói.
PGS.TS Nguyễn Thị Ánh Hồng, chuyên gia luật hình sự, cũng bày tỏ lo ngại: “Việc thiếu ranh giới rõ ràng giữa vi phạm dân sự và hình sự đang khiến nhiều doanh nhân bị truy tố một cách oan uổng. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân họ mà còn làm suy giảm niềm tin vào môi trường pháp lý.”
Bà Hồng dẫn chứng một số vụ việc trong thời gian qua, nơi doanh nhân bị khởi tố hình sự vì những tranh chấp hợp đồng hoặc sai sót trong quản trị nội bộ. “Khi pháp luật không phân định rõ ràng, thì sự tùy nghi trong áp dụng sẽ trở thành rủi ro lớn nhất,” bà nhấn mạnh.
Sandbox pháp lý
Một điểm sáng tại diễn đàn là sự chuyển dịch tư duy từ quản lý sang kiến tạo thể chế. TS Lê Trường Sơn, Hiệu trưởng Trường Đại học Luật TP HCM, khẳng định: “Nhà nước cần đóng vai trò đồng hành, tạo điều kiện cho doanh nghiệp phát triển, chứ không chỉ đơn thuần kiểm soát.”
Ông Sơn cho rằng, thể chế kiến tạo không chỉ là việc ban hành luật lệ, mà còn là việc xây dựng một không gian pháp lý linh hoạt, nơi doanh nghiệp có thể thử nghiệm, đổi mới và phát triển. “Chúng ta cần một cơ chế phản biện chính sách hiệu quả, nơi tiếng nói của doanh nghiệp được lắng nghe và tôn trọng,” ông nói.
Một ví dụ điển hình cho tư duy kiến tạo là mô hình “sandbox pháp lý” - nơi các doanh nghiệp có thể thử nghiệm mô hình kinh doanh mới trong một khung pháp lý linh hoạt. TS Nguyễn Hồng Phong, Giám đốc Trung tâm Dự báo Tác động Công nghệ, cho rằng sandbox không nên chỉ giới hạn trong lĩnh vực fintech mà cần mở rộng sang các ngành như y tế, giáo dục, năng lượng.
Ông Phong nhấn mạnh: “Nếu thực trạng “pháp luật chạy theo thực tiễn” khiến cơ hội đổi mới bị bỏ lỡ và rủi ro quản lý gia tăng. Do đó, việc xây dựng khung pháp lý thích ứng và tiên liệu là yêu cầu cấp thiết.
Ông cũng đề xuất thành lập một trung tâm quốc gia chuyên dự báo tác động công nghệ để hỗ trợ hoạch định chính sách. “Chúng ta cần một thể chế có khả năng phản ứng nhanh, linh hoạt và có tầm nhìn dài hạn,” ông nói.
Minh bạch và ổn định: Nền tảng cho niềm tin
Một trong những yếu tố được nhấn mạnh nhiều nhất tại diễn đàn là tính minh bạch và ổn định của môi trường pháp lý. Đây là điều kiện tiên quyết để doanh nghiệp yên tâm đầu tư dài hạn, đổi mới sáng tạo và đóng góp cho nền kinh tế.
Theo báo cáo đề dẫn của Ban tổ chức, sự thay đổi chính sách bất ngờ, thiếu tham vấn và không có lộ trình rõ ràng đang khiến doanh nghiệp mất niềm tin. “Chúng tôi cần biết luật chơi trước khi vào cuộc,” một doanh nhân phát biểu tại phiên thảo luận.
Ông Đậu Anh Tuấn, Tổng thư ký VCCI đề xuất cần có cơ chế đánh giá tác động pháp lý trước khi ban hành chính sách mới, đồng thời tăng cường vai trò của các hiệp hội ngành nghề trong quá trình xây dựng luật. “Doanh nghiệp không chỉ là đối tượng chịu sự điều chỉnh của pháp luật mà còn là chủ thể kiến tạo thể chế,” ông nói.
PGS.TS Nguyễn Thị Ánh Hồng cũng nhấn mạnh vai trò của hệ thống tư pháp: “Một nền tư pháp độc lập, chuyên nghiệp và có đạo đức sẽ là chỗ dựa vững chắc cho doanh nghiệp. Chúng ta cần đầu tư vào đào tạo thẩm phán, kiểm sát viên và luật sư để nâng cao chất lượng xét xử.”
Bà Hồng cũng đề xuất xây dựng bộ tiêu chí đánh giá tính minh bạch của các quy trình pháp lý, từ cấp phép đầu tư đến giải quyết tranh chấp. “Minh bạch không chỉ là công khai thông tin, mà còn là khả năng dự báo và sự nhất quán trong thực thi,” bà nói.
Thể chế vững doanh nghiệp sẽ không còn e ngại rủi ro
Diễn đàn Kinh tế Tư nhân Việt Nam 2025 đã cho thấy một điều rõ ràng: cải cách thể chế không phải là việc của riêng Chính phủ, mà là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Doanh nghiệp, chuyên gia, học giả và người dân đều có vai trò trong việc kiến tạo một môi trường pháp lý an toàn, minh bạch và ổn định.
Khi thể chế trở thành bệ đỡ thay vì rào cản, doanh nghiệp sẽ không còn e ngại rủi ro. Họ sẽ mạnh dạn đầu tư, sáng tạo, đổi mới và đóng góp nhiều hơn cho nền kinh tế, cho đất nước. Đây là động lực mạnh mẽ thúc đẩy cải cách thể chế, hoàn thiện pháp luật, trong đó cải cách pháp luật hình sự, tố tụng hình sự và xây dựng hệ thống hỗ trợ pháp lý toàn diện không chỉ là yêu cầu cấp bách từ thực tiễn mà còn là nền tảng để khơi thông mọi dòng chảy phát triển của khu vực kinh tế tư nhân.