Trí tuệ nhân tạo và giấc mơ 'giải mã' ngôn ngữ động vật
(CLO) Trong nhiều thập kỷ, loài người luôn tò mò về câu hỏi: liệu động vật có ngôn ngữ giống chúng ta hay không? Và nếu có, con người có thể một ngày nào đó “trò chuyện” trực tiếp với chúng? Sự phát triển mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo (AI) đang đưa giả thuyết này đến gần hơn với thực tế.
Tinh tinh lùn bonobo và những "cụm từ" bất ngờ
Trong cánh rừng nhiệt đới của Cộng hòa Dân chủ Congo, nhà nghiên cứu Mélissa Berthet thuộc Đại học Rennes (Pháp) đã dành 6 tháng để quan sát tinh tinh lùn bonobo. Kết quả khiến giới khoa học bất ngờ: loài linh trưởng này không chỉ phát ra các tiếng kêu đơn lẻ, mà còn biết kết hợp nhiều âm thanh thành những “cụm từ” mang nghĩa phức tạp.
Ví dụ, tiếng kêu the thé (nghĩa là “hãy cùng làm”) cùng tiếng gầm gừ (nghĩa là “nhìn tôi này”), tạo thành thông điệp đầy đủ: “Hãy nhìn tôi và cùng làm việc”. Trong một trường hợp khác, tiếng kêu (tôi muốn làm) kết hợp cùng tiếng huýt sáo (hãy ở lại cùng nhau) thường phát ra khi bầy có xung đột, như để xoa dịu và khuyến khích hòa giải.
Theo Berthet, hiện tượng này chứng minh bonobo có thể sử dụng “tính kết hợp” – đặc trưng vốn được coi là chỉ có ở con người. Đây là khái niệm trong ngôn ngữ học miêu tả việc ghép các đơn vị nhỏ mang nghĩa thành một thông điệp mới, có ý nghĩa tổng hợp hoặc thay đổi so với từng phần riêng lẻ.
Khi chim, khỉ và cá voi cũng biết "ngữ pháp"
Bonobo không phải là trường hợp duy nhất. Vào năm 2016, các nhà khoa học Nhật Bản phát hiện chim Nhật Bản (Parus minor) có khả năng kết hợp tiếng kêu “cảnh báo” và “tập hợp” thành một mệnh lệnh kép. Nếu đảo ngược trật tự, hiệu ứng biến mất, chứng minh rằng loài chim này tuân theo một quy tắc cú pháp cơ bản.
Năm 2023, một nhóm nghiên cứu khác đã thử nghiệm với tinh tinh thường (Pan troglodytes) bằng cách đặt rắn giả trong môi trường sống tự nhiên. Khi phát hiện “mối đe dọa”, tinh tinh phát ra tiếng gọi kết hợp vừa mang nghĩa báo động, vừa mang nghĩa kêu gọi đồng loại đến gần để đối phó.
Cùng lúc đó, nghiên cứu về cá voi cũng đem lại những phát hiện thú vị. Dự án Sáng kiến Giải mã Giao tiếp Cá voi (CETI) của các nhà khoa học Mỹ phát hiện loài động vật khổng lồ này sử dụng những chuỗi “coda” – tập hợp tiếng click – như một “bảng chữ cái âm vị”, gần giống cách con người tạo nguyên âm và phụ âm. Một số biến thể tần số của “coda” thậm chí gợi ý khả năng hình thành “nguyên âm đôi” tương tự trong ngôn ngữ người.
Nhà ngôn ngữ học Gašper Beguš, thành viên CETI, đã dùng mô hình AI tạo ra những chuỗi âm thanh nhân tạo mô phỏng tiếng cá voi. Đây có thể coi là bước tiến quan trọng để tìm ra “từ vựng” của loài cá này.
Vai trò của trí tuệ nhân tạo
Không có gì ngạc nhiên khi nhiều nhà khoa học tìm đến trí tuệ nhân tạo (AI) để đẩy nhanh việc phát hiện và giải mã âm thanh động vật, cũng như khám phá những khía cạnh mà tai người khó nhận ra.
David Robinson, chuyên gia tại tổ chức phi lợi nhuận Earth Species Project (Mỹ), nhận định: “AI đang làm được những điều mà các phương pháp truyền thống không thể. Nó mở ra cánh cửa không chỉ để chúng ta nghe hiểu, mà còn có thể giao tiếp ngược lại với động vật”.
Từ tiếng kêu của bonobo trong rừng nhiệt đới Congo đến những “coda” của cá nhà táng ngoài khơi Dominica, trí tuệ nhân tạo đang dần giúp con người giải mã bí mật của thế giới động vật. Dù còn nhiều rào cản nhưng khoảng cách đến giấc mơ “đối thoại với muôn loài” chưa bao giờ gần đến thế.