Thế hệ Gen Z gặp ác mộng việc làm, không phải vì AI

Tỷ lệ thất nghiệp gia tăng đáng kể trong nhóm người Mỹ dưới 25 tuổi, đặc biệt là các sinh viên mới tốt nghiệp, đã trở thành một trong những vấn đề kinh tế đáng lo ngại nhất trong năm 2025.

Các chuyên gia kinh tế, ngân hàng trung ương và nhà phân tích thị trường lao động nhận định rằng đây là một thách thức đặc trưng của Mỹ, bắt nguồn từ xu hướng “không tuyển dụng, không sa thải” của nền kinh tế, hơn là do sự phát triển nhanh chóng của trí tuệ nhân tạo (AI).

Đối với nhiều người thuộc thế hệ Z, việc tìm kiếm việc làm không chỉ khó khăn mà còn gây cảm giác cô lập và thiếu tự tin. Tuy nhiên, thực trạng này gần đây đã được công nhận bởi các nhà lãnh đạo cấp cao.

Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) Jerome Powell, trong buổi họp báo sau cuộc họp của Ủy ban Thị trường Mở Liên bang, mô tả thị trường lao động hiện nay là “đặc biệt”.

Ông nhấn mạnh rằng những người trẻ, đặc biệt là sinh viên mới tốt nghiệp và các nhóm thiểu số, đang gặp khó khăn trong việc tìm việc làm.

Với tỷ lệ tuyển dụng và sa thải đều ở mức thấp, ông Powell cho rằng thị trường lao động đang rơi vào trạng thái “ít sa thải, ít tuyển dụng”, khiến người trẻ khó gia nhập lực lượng lao động hơn bao giờ hết.

Mặc dù một số nghiên cứu gần đây, như báo cáo của Deutsche Bank, gọi mùa hè năm 2025 là “mùa hè AI trở nên tiêu cực” và chỉ ra rằng AI đang ảnh hưởng đến một số vị trí việc làm cấp thấp, ông Powell tỏ ra thận trọng.

Ông cho rằng AI có thể góp phần vào vấn đề, nhưng nguyên nhân chính là do nền kinh tế tăng trưởng chậm và các doanh nghiệp hạn chế tuyển dụng.

Các nhà kinh tế hàng đầu từ Goldman Sachs và UBS cũng đồng tình, khẳng định rằng câu chuyện thất nghiệp của thế hệ Z không hoàn toàn xoay quanh AI, ít nhất là ở thời điểm hiện tại.

Thị trường lao động đóng băng

Theo phân tích ngày thứ Sáu của nhà kinh tế trưởng UBS Paul Donovan, sự gia tăng thất nghiệp ở người trẻ Mỹ trái ngược hoàn toàn với xu hướng toàn cầu.

Ông lưu ý rằng tỷ lệ thất nghiệp của người trẻ ở khu vực đồng euro đạt mức thấp kỷ lục, trong khi tại Anh, con số này giảm đều đặn, và tỷ lệ tham gia lao động của người trẻ Nhật Bản gần chạm mức cao nhất mọi thời đại. Điều này khiến giả thuyết AI là nguyên nhân chính gây khó khăn cho người trẻ Mỹ trở nên khó thuyết phục.

Nhà kinh tế Pierfrancesco Mei từ Goldman Sachs nhận định rằng việc tìm kiếm việc làm mất nhiều thời gian hơn trong một thị trường lao động có mức luân chuyển thấp.

Ông giải thích rằng “tái phân bổ việc làm”, tức tốc độ tạo mới và xóa bỏ các vị trí công việc, đã giảm dần từ cuối những năm 1990, dù gần đây xu hướng này chậm lại. Hầu hết sự thay đổi việc làm diễn ra dưới dạng “luân chuyển”, tức chuyển đổi giữa các công việc hiện có, và điều này chiếm gần như toàn bộ biến động trong tỷ lệ luân chuyển kể từ cuộc Đại Suy thoái.

Đến năm 2025, mức luân chuyển giảm đáng kể so với trước đại dịch, ảnh hưởng mạnh đến người trẻ. Nếu như năm 2019, một người trẻ thất nghiệp tại các bang có mức luân chuyển thấp mất khoảng 10 tuần để tìm việc mới, thì nay con số trung bình đã tăng lên 12 tuần.

Ông Donovan từ UBS cho rằng việc đổ lỗi cho công nghệ, như máy móc hay robot thay thế con người, là kịch bản thường thấy trong các tranh luận công khai.

Tuy nhiên, ông kết luận rằng tình trạng tại Mỹ phù hợp hơn với câu chuyện về một đợt đóng băng tuyển dụng trên diện rộng, tác động mạnh đến những người mới bước vào thị trường lao động.

Lựa chọn nghề nghiệp khác cho thế hệ Z

Theo ông Donovan, xu hướng này cũng giải thích tại sao những lao động có trình độ học vấn thấp hơn, như những người bỏ học trung học, lại dễ tìm việc làm toàn thời gian ở độ tuổi trẻ hơn so với các sinh viên mới tốt nghiệp.

Những người này thường đã có việc làm trước khi thị trường lao động rơi vào trạng thái đóng băng năm 2025. Trong bối cảnh số lượng sinh viên đại học giảm dần, các công việc trong lĩnh vực thương mại và kỹ thuật đang trở nên phổ biến với những người trẻ theo đuổi nghề nghiệp lao động chân tay.

Một số người thậm chí đạt thu nhập sáu con số và tự làm chủ, trong khi bạn bè đồng trang lứa phải đối mặt với gánh nặng nợ vay sinh viên.

Trong lịch sử, các sinh viên mới tốt nghiệp thường chịu ảnh hưởng nặng nề nhất trong những giai đoạn “không sa thải, không tuyển dụng”.

Trong cuộc Đại Suy thoái, từ năm 2007 đến 2011, các ngành công nghiệp gần như ngừng tuyển dụng, khiến sinh viên tốt nghiệp đại học thời kỳ này thiếu cơ hội việc làm.

Theo một báo cáo từ Stanford, những người tốt nghiệp trong giai đoạn suy thoái kiếm được thu nhập thấp hơn so với những người ra trường trong thời kỳ kinh tế ổn định, và tác động này kéo dài từ 10 đến 15 năm.

Những khó khăn hiện tại của thế hệ Z và các nhóm thiểu số trong việc tìm việc làm có thể để lại “vết sẹo” lâu dài, ảnh hưởng đến thu nhập, khả năng sở hữu nhà và tích lũy tài sản.

Ông Powell cũng đề cập đến các yếu tố khác làm giảm nguồn cung lao động, như các biện pháp nhập cư nghiêm ngặt hơn, đồng thời nhấn mạnh rằng các nhóm thiểu số đang gặp nhiều khó khăn hơn trong việc tìm việc làm trong giai đoạn đóng băng năm 2025.

Tỷ lệ tìm việc làm hiện ở mức rất thấp, theo ông Powell. Nếu tình trạng sa thải tăng lên, cơ hội tuyển dụng mới sẽ càng hạn chế. Về vai trò của AI, ông Powell cho rằng vẫn còn nhiều bất định về mức độ ảnh hưởng của công nghệ này.

Dù thừa nhận AI có thể đang tác động đến một số vị trí việc làm, ông nhấn mạnh rằng đây không phải là nguyên nhân chính gây ra tình trạng thất nghiệp của người trẻ.

Mặc dù vậy, ông cũng lưu ý rằng các công ty hoặc tổ chức vốn thường tuyển dụng sinh viên mới ra trường có thể đang sử dụng AI nhiều hơn trước, và điều này có thể là một phần của vấn đề, dù mức độ ảnh hưởng vẫn chưa rõ ràng.

Những thách thức mà thế hệ Z đang đối mặt phản ánh sự phức tạp của thị trường lao động Mỹ hiện nay. Trong khi AI thường bị coi là “thủ phạm”, các yếu tố kinh tế vĩ mô và xu hướng tuyển dụng dường như đóng vai trò lớn hơn.

Để vượt qua khó khăn, người trẻ cần tìm kiếm các cơ hội nghề nghiệp linh hoạt và thích nghi với bối cảnh kinh tế đang thay đổi nhanh chóng.

Theo Fortune

Việt Hà