AI trong toà soạn: Không phải AI chọn cách viết, mà là người làm báo chọn cách dùng

Bài học từ một cuộc thử nghiệm

Chúng ta đang sống trong một thời đại mà thông tin được sản xuất và lan truyền với tốc độ chóng mặt, tạo ra một đại dương dữ liệu khổng lồ. Trong bối cảnh đó, AI trở thành công cụ không thể thiếu trong việc xử lý và tổng hợp tin tức.

Tuy nhiên, tốc độ và khối lượng không đồng nghĩa với chất lượng. Nguy cơ tin giả, thông tin sai lệch và méo mó cũng gia tăng khi AI chưa đủ khả năng tự kiểm chứng và đánh giá độ tin cậy của nguồn tin. Đây không chỉ là một thách thức công nghệ mà còn là bài toán nhân văn đòi hỏi người làm báo phải giữ vững sự nhạy bén, trách nhiệm để bảo vệ sự thật và niềm tin của độc giả.

Chia sẻ về câu chuyện ứng dụng AI tại VietTimes, Tổng biên tập Nguyễn Bá Kiên cho thấy một bức tranh thực tế đa chiều hơn. Ông không phủ nhận sức mạnh vượt trội của AI trong việc xử lý khối lượng dữ liệu đồ sộ và tốc độ nhanh chóng, nhưng đồng thời cũng nhấn mạnh những giới hạn rất rõ ràng của công nghệ này trong lĩnh vực báo chí – nơi mà sự thận trọng, tính chính xác và trách nhiệm là yếu tố sống còn.

Ông Kiên kể lại một dự án đặc biệt của VietTimes, trong dịp kỷ niệm 80 năm Quốc khánh: Loạt bài viết về “tứ trụ triều đình” Việt Nam từ năm 1945 đến nay - một đề tài không chỉ phức tạp về mặt lịch sử mà còn đòi hỏi sự kiểm chứng nghiêm ngặt để tránh sai sót, xuyên tạc thông tin.

"VietTimes đã thử sử dụng AI để thu thập và tổng hợp dữ liệu lịch sử phục vụ cho bài viết. Tuy nhiên, kết quả thu được khiến cả đội ngũ làm báo phải thận trọng suy xét lại", ông nói.

AI đã cung cấp nhiều dữ liệu không chính xác, có chỗ thiếu căn cứ hoặc sai lệch, gây nguy cơ làm lệch lạc nội dung, thậm chí ảnh hưởng đến uy tín tòa soạn nếu không được xử lý đúng cách. Ông Kiên nhận định: "Điều này đặt ra một bài toán khó: AI có thể nhanh, nhưng không phải lúc nào cũng đúng".

Chính vì thế, VietTimes áp dụng một nguyên tắc làm việc rất cẩn trọng: AI chỉ đóng vai trò hỗ trợ, là công cụ để tăng năng suất cho những tác vụ đơn giản, lặp đi lặp lại như dịch thuật hay tổng hợp dữ liệu. Việc sáng tạo và kiểm chứng nội dung vẫn do con người đảm nhận.

Nhờ cách tiếp cận này, hiệu quả làm việc được nâng lên rõ rệt. Chẳng hạn, năng suất dịch bài quốc tế tại VietTimes đã tăng từ 10 bài lên 30-40 bài mỗi ngày, tạo điều kiện mở rộng phạm vi cập nhật và đa dạng hóa nội dung một cách linh hoạt hơn, song vẫn giữ được sự chính xác và trách nhiệm cần thiết.

Ông Kiên khẳng định, báo chí không đơn thuần là việc truyền đạt thông tin, mà là hành trình đi tìm và bảo vệ sự thật - một hành trình đòi hỏi bản lĩnh nghề nghiệp, sự độc lập tư duy và trách nhiệm xã hội sâu sắc.
"AI có thể xử lý dữ liệu, nhưng nó không có khả năng đặt câu hỏi đúng lúc, không thể cảm nhận được đâu là điều cần nghi vấn, đâu là điều chưa đủ thuyết phục. Chỉ con người, với kinh nghiệm, trực giác nghề nghiệp và ý thức về sự thật mới có thể làm điều đó", ông chia sẻ.

Với ông, bản chất của báo chí không nằm ở việc nhanh hơn hay viết nhiều hơn, mà nằm ở việc đưa ra được những thông tin đúng, có kiểm chứng và có giá trị định hướng cho xã hội.

Từ 'hiểu đúng' đến 'làm đúng'

Việc tích hợp AI vào báo chí không đơn thuần là câu chuyện kỹ thuật mà còn là một bài toán nhân văn sâu sắc. Đó là lý do vì sao ông Đinh Trần Tuấn Linh, đồng sáng lập kiêm Giám đốc Công ty cổ phần Công nghệ và Truyền thông Unikon Việt Nam nhấn mạnh rằng: "Hiểu đúng và làm đúng là chìa khóa để khai thác sức mạnh của AI một cách bền vững và hiệu quả".

Hiện nay, nhiều cơ quan báo chí vẫn đang chật vật xây dựng các quy tắc nội bộ về việc sử dụng AI trong sản xuất nội dung. Sự thiếu hụt các quy định rõ ràng khiến cho việc quản lý công nghệ trở nên phức tạp và dễ dẫn đến tình trạng "rác đầu vào – rác đầu ra", khi những thông tin chưa được kiểm chứng hoặc sai lệch bị lan truyền, làm giảm uy tín của truyền thông - vốn là tài sản vô giá của báo chí.

Đây không chỉ là vấn đề công nghệ, mà còn là trách nhiệm xã hội và nghề nghiệp mà mỗi tòa soạn cần phải nhận thức đầy đủ.

Ông Linh cũng khẳng định rằng, AI là công cụ, và con người mới chính là người cầm lái thực sự. Mối quan hệ hợp tác hài hòa giữa trí tuệ nhân tạo và trí tuệ con người sẽ mở ra một kỷ nguyên báo chí mới – nhanh hơn, hiệu quả hơn, nhưng vẫn giữ vững sự trung thực và trách nhiệm với công chúng. Đây không phải là một cuộc cách mạng thay thế con người mà là cuộc cách mạng để giải phóng sức lao động, giúp các phóng viên tập trung sáng tạo những tác phẩm có giá trị sâu sắc và độc đáo hơn.

"Những ví dụ tại VietTimes, quá trình thử nghiệm đồng thời nhiều công cụ AI nhằm xử lý lượng thông tin khổng lồ được đánh giá là một bước đi chiến lược. Tuy nhiên, mục tiêu cuối cùng không phải để AI “tự viết báo” mà để con người trở thành những nhà kiến tạo thông minh – biết tận dụng công nghệ, kiểm soát chất lượng thông tin và bảo vệ bản sắc nghề nghiệp", ông Linh nhận định.

Trong một thế giới thay đổi không ngừng, bài toán không còn là "AI có thể làm gì"? mà là "con người sẽ chọn cách làm gì với AI"?. Đó chính là thách thức và cũng là cơ hội để báo chí phát triển bền vững trong kỷ nguyên số, giữ vững niềm tin nơi công chúng và khẳng định vị thế của mình giữa dòng chảy thông tin đa chiều.

Phan Anh