Chính sách của 'Trump 2.0': Những điều chỉnh và hệ quả bước đầu
(CLO) Gần 1 năm đầu tiên của nhiệm kỳ thứ hai Tổng thống Donald Trump ghi dấu bằng hàng loạt quyết sách mang tính tái định hướng trong cả chính sách đối nội và đối ngoại của Mỹ.
Các biện pháp được triển khai thể hiện xu hướng tập trung vào việc khẳng định vai trò của chính quyền liên bang, đồng thời điều chỉnh một số chính sách của chính quyền tiền nhiệm.
Tuy nhiên, tiến trình này cũng bộc lộ nhiều khác biệt trong cách tiếp cận giữa trung ương và các bang, làm gia tăng những tranh luận về thẩm quyền, quản trị và định hướng phát triển quốc gia.
Chính sách môi trường: Điều chỉnh định hướng và tranh chấp pháp lý
Ngay trong tháng đầu tiên của nhiệm kỳ, chính quyền Trump đã ban hành các quyết định quan trọng liên quan đến chính sách năng lượng và môi trường. Tổng thống ký sắc lệnh hủy bỏ quy định do chính quyền tiền nhiệm ban hành, theo đó một nửa số xe ô tô bán ra tại Mỹ vào năm 2030 phải là xe điện. Đồng thời, ông phê duyệt các nghị quyết của Quốc hội nhằm bãi bỏ một số tiêu chuẩn khí thải và quy định của bang California về động cơ diesel.
Phản ứng trước quyết định này, 11 bang do Đảng Dân chủ kiểm soát, dẫn đầu là California, đã khởi kiện chính phủ liên bang, cho rằng động thái trên vi phạm quyền tự chủ của các bang và làm suy giảm nỗ lực chống biến đổi khí hậu. Phía chính quyền liên bang lập luận rằng việc dỡ bỏ các quy định trên nhằm giảm chi phí sản xuất, bảo đảm năng lực cạnh tranh cho ngành công nghiệp ô tô.
Vụ kiện được xem là một biểu hiện điển hình của tranh chấp chính sách giữa chính quyền trung ương và địa phương trong lĩnh vực năng lượng và môi trường.
Trật tự xã hội và vấn đề nhập cư: Mâu thuẫn về thẩm quyền giữa liên bang và tiểu bang
Trong mùa hè, các sự kiện tại Los Angeles đã làm nổi bật những căng thẳng liên quan đến vấn đề nhập cư. Cơ quan Thực thi Di trú và Hải quan (ICE) tiến hành các chiến dịch truy quét nhằm xác định và trục xuất người cư trú bất hợp pháp. Một bộ phận người dân và các tổ chức xã hội đã tổ chức biểu tình phản đối, dẫn đến các vụ xung đột và bất ổn cục bộ.
Tổng thống Trump cho rằng chính quyền bang California không đảm bảo được trật tự an ninh và đã triển khai lực lượng Vệ binh Quốc gia nhằm hỗ trợ ổn định tình hình. Thống đốc bang, ông Gavin Newsom, phản đối biện pháp này, lập luận rằng việc triển khai lực lượng liên bang tại địa phương là hành động vượt quá thẩm quyền hiến định. Ông đệ đơn kiện yêu cầu chính phủ rút quân.
Vụ việc cho thấy sự khác biệt trong cách tiếp cận vấn đề nhập cư giữa chính quyền liên bang và các bang có tỷ lệ người nhập cư cao. Chính quyền Trump coi kiểm soát nhập cư là ưu tiên hàng đầu để bảo đảm an ninh biên giới, trong khi các bang như California nhấn mạnh yếu tố nhân đạo và hòa nhập xã hội.
Quyền hạn hành pháp và giới hạn hiến định
Cuối tháng 9, một tranh cãi khác nảy sinh khi chính quyền liên bang triển khai Vệ binh Quốc gia đến Portland (bang Oregon) nhằm xử lý tình trạng bất ổn liên quan đến các hoạt động phản đối chính phủ. Tòa án Quận Oregon sau đó ra phán quyết tạm thời yêu cầu ngừng triển khai, với nhận định rằng Tổng thống cần có sự phối hợp chặt chẽ hơn với chính quyền địa phương trong các biện pháp an ninh nội địa.
Phán quyết này được nhìn nhận như một phép thử cho giới hạn quyền lực hành pháp trong bối cảnh tranh luận về vai trò của chính quyền liên bang và quyền tự quyết của các bang ngày càng trở nên nhạy cảm. Nó cũng khẳng định vai trò của hệ thống kiểm soát và cân bằng quyền lực, vốn là một nguyên tắc cơ bản trong cấu trúc hiến định của Mỹ.
“Dự án 2025” và định hướng chính sách của chính quyền Trump
Song song với các biện pháp hành chính, chính quyền Trump thúc đẩy việc triển khai “Dự án 2025”, kế hoạch chiến lược do Quỹ Di sản (Heritage Foundation) xây dựng, với mục tiêu tái cấu trúc bộ máy hành pháp và tăng cường tính hiệu quả trong điều hành. Văn kiện này bao gồm các đề xuất về cải cách nhân sự, điều chỉnh chức năng các cơ quan liên bang và ưu tiên các chính sách bảo thủ trong lĩnh vực giáo dục, xã hội, và đạo đức công vụ.
Việc bổ nhiệm ông Russell Vought, một trong những tác giả của kế hoạch, làm Giám đốc Văn phòng Quản lý và Ngân sách (OMB) được xem là bước đi nhằm cụ thể hóa định hướng cải cách này. Tuy nhiên, giới học giả và một số nghị sĩ cho rằng cần có đánh giá kỹ lưỡng về tác động của những thay đổi này đối với tính độc lập của các cơ quan công quyền.
Đầu tháng 10, việc chính phủ Mỹ tạm thời đóng cửa do bất đồng về ngân sách cho thấy thách thức trong việc cân bằng giữa ưu tiên chính trị và yêu cầu ổn định tài chính. Một số ý kiến nhận định tình huống này đã tạo cơ hội để chính quyền xem xét lại cơ chế phân bổ ngân sách, song cũng đặt ra rủi ro về sự gián đoạn trong cung ứng dịch vụ công.
Một số yếu tố chi phối chiến lược chính trị của chính quyền Trump
Các nhà phân tích cho rằng một số yếu tố có thể lý giải định hướng hành động của Tổng thống Trump trong giai đoạn đầu nhiệm kỳ:
Thứ nhất, việc phân bổ lại ngân sách và nguồn lực được coi là công cụ nhằm ưu tiên cho các lĩnh vực có tác động chính trị và kinh tế lớn, như năng lượng, quốc phòng và an ninh biên giới.
Thứ hai, chính quyền tìm cách khẳng định vai trò điều phối của liên bang trong quan hệ với các bang có chính quyền thuộc đảng đối lập, qua đó thể hiện năng lực lãnh đạo trong chuẩn bị cho các cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ 2026.
Thứ ba, tình trạng tạm ngưng hoạt động của chính phủ đã tạo áp lực tài chính lên một số bang, buộc họ phải thương lượng hoặc điều chỉnh chính sách tài khóa, từ đó mở ra cơ hội hợp tác hoặc thỏa hiệp chính trị mới.
Thứ tư, sự chú ý của truyền thông đối với các tranh cãi pháp lý và chính trị phần nào giúp chính quyền tập trung điều hành các chương trình kinh tế-xã hội dài hạn mà không chịu sức ép dư luận quá lớn.
Gần 1 năm đầu nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Donald Trump cho thấy sự thay đổi đáng kể trong định hướng điều hành đất nước, với trọng tâm là củng cố vai trò của chính quyền liên bang và điều chỉnh các chính sách nội địa theo hướng ưu tiên an ninh, năng lượng và cải cách hành chính.
Tuy nhiên, các biện pháp này cũng làm bộc lộ rõ hơn những khác biệt về tư duy chính trị giữa hai đảng lớn và giữa các cấp chính quyền trong hệ thống liên bang Mỹ. Trong khi chính quyền trung ương nhấn mạnh hiệu quả quản trị và chủ quyền quốc gia, một số bang và tổ chức xã hội lại lo ngại về tác động của xu hướng tập trung quyền lực đối với các quyền tự chủ địa phương.
Trong thời gian tới, việc duy trì cân bằng giữa quyền hành pháp và quyền tự quản của các bang, giữa mục tiêu chính trị và ổn định xã hội, sẽ tiếp tục là thách thức trọng tâm đối với chính quyền Mỹ.