Liệu ứng cử viên đối lập có thể trở thành Thủ tướng Nhật Bản?

Việc Đảng Komeito bất ngờ rời khỏi liên minh cầm quyền do LDP dẫn dắt đã khiến cục diện chính trị trở nên khó đoán và mở ra cơ hội hiếm hoi cho các đảng đối lập, như Đảng Dân chủ Lập hiến Nhật Bản (CDP), Đảng Dân chủ Nhân dân (DPP) và Đảng Nippon Ishin no Kai (Ishin).

Tuy nhiên, những khác biệt sâu sắc về chính sách, đặc biệt trong các vấn đề cốt lõi, như an ninh - quốc phòng, năng lượng và Hiến pháp, khiến khả năng hình thành một chính phủ thống nhất giữa các đảng đối lập vẫn còn nhiều nghi ngờ.

Liên minh đối lập: Cơ hội mong manh

Trong bối cảnh Đảng Komeito tuyên bố rút khỏi liên minh với LDP, Nhật Bản bước vào giai đoạn bất ổn chính trị hiếm hoi. Cuộc bỏ phiếu chọn Thủ tướng Nhật Bản dự kiến vào ngày 21/10 tại Hạ viện sắp tới được dự đoán sẽ là một trong những cuộc đấu gay cấn nhất trong nhiều năm, với hai khả năng: hoặc LDP tiếp tục duy trì quyền lực với bà Sanae Takaichi, hoặc một ứng cử viên do phe đối lập đề cử sẽ phá vỡ thế độc tôn chính trị lâu nay.

Ngay sau khi liên minh cũ tan rã, hàng loạt cuộc họp giữa các đảng phái đã diễn ra tại Quốc hội Nhật Bản, nhằm tìm kiếm khả năng hợp tác mới. DPP, dưới sự dẫn dắt của Tổng thư ký Kazuya Shimba, đã lần lượt gặp đại diện LDP và Komeito để thảo luận các điều kiện chính sách.

Ông Shimba nhấn mạnh rằng “vấn đề không nằm ở khuôn khổ liên minh, mà ở việc hiện thực hóa chính sách”, ám chỉ rằng DPP sẽ chỉ hợp tác với bên nào chia sẻ được các ưu tiên lập pháp của mình, đặc biệt là về chính sách thuế và năng lượng.

Sau đó, DPP cũng đã tiếp xúc với CDP và Ishin để thăm dò khả năng phối hợp trong việc đề cử một ứng cử viên chung. Tuy nhiên, khác biệt trong quan điểm chiến lược khiến quá trình này trở nên khó khăn. Ông Shimba yêu cầu CDP làm rõ lập trường về an ninh quốc gia và Hiến pháp, những vấn đề vốn là điểm yếu truyền thống của đảng này; đồng thời cho biết lãnh đạo Ishin, Hiroshi Nakatsuka, cũng đồng quan điểm.

Theo kế hoạch, Chủ tịch CDP Yoshihiko Noda, đồng lãnh đạo Ishin Fumitake Fujita, và lãnh đạo DPP Yuichiro Tamaki sẽ gặp nhau để thảo luận về một mặt trận thống nhất. Tuy nhiên, ngay cả trước khi cuộc gặp diễn ra, triển vọng hợp tác đã bị phủ bóng bởi những bất đồng cơ bản.

Ông Tamaki tuyên bố rõ rằng DPP sẽ không tham gia vào một chính phủ do phe đối lập dẫn dắt nếu không đạt được “sự đồng thuận thực chất” về các vấn đề an ninh và năng lượng. Ông cảnh báo: “Một chính phủ thiểu số phải có sự đoàn kết tuyệt đối, nếu không sẽ sụp đổ ngay lập tức”.

Theo tính toán, nếu CDP, DPP và Ishin liên minh, họ sẽ có tổng cộng 209 ghế trong Hạ viện, vẫn thấp hơn 233 ghế cần thiết để giành đa số. Trong khi đó, nếu DPP chọn liên minh với LDP, con số này có thể đạt 223 phiếu, giúp phe bảo thủ củng cố ưu thế. Tuy nhiên, cán cân quyền lực có thể đảo chiều nếu Komeito, với vai trò “người giữ chìa khóa”, quyết định ủng hộ phe đối lập.

Bức tranh rộng hơn: Thách thức cải tổ chính trị

Lập trường của Komeito hiện là biến số quan trọng nhất trong bài toán chính trị Nhật Bản. Tại một chương trình truyền hình gần đây, lãnh đạo Komeito Tetsuo Saito không loại trừ khả năng đảng của ông sẽ bỏ phiếu cho một ứng viên thuộc phe đối lập, thậm chí là chính ông, trong cuộc bầu chọn Thủ tướng sắp tới.

Nếu Komeito đứng về phía CDP-DPP-Ishin, liên minh đối lập có thể đạt 234 phiếu, vừa đủ để vượt qua ngưỡng đa số tối thiểu. Ngược lại, nếu Komeito tái hợp với LDP, đảng này vẫn giữ vị thế trung tâm, tiếp tục duy trì ảnh hưởng lớn trong các quyết sách quốc gia.

Komeito vốn là đối tác truyền thống của LDP trong nhiều năm qua, với nền tảng cử tri gắn bó chặt chẽ với tổ chức tôn giáo Soka Gakkai. Sự rạn nứt hiện tại phản ánh không chỉ những bất đồng về chính sách thuế và chi tiêu xã hội, mà còn là biểu hiện của sự mệt mỏi trước áp lực duy trì liên minh trong bối cảnh LDP đối mặt với khủng hoảng lãnh đạo và niềm tin công chúng suy giảm.

Viễn cảnh một Thủ tướng đến từ phe đối lập, mặc dù vẫn còn xa vời, mang ý nghĩa biểu tượng mạnh mẽ trong nền chính trị Nhật Bản. Từ sau thất bại của chính phủ do Đảng Dân chủ Nhật Bản (DPJ) lãnh đạo giai đoạn 2009-2012, cử tri Nhật Bản trở nên dè dặt với các lựa chọn thay thế ngoài LDP. Các đảng đối lập, dù có nhiều gương mặt kinh nghiệm, vẫn chưa chứng minh được khả năng điều hành ổn định và thống nhất.

Tuy nhiên, những diễn biến gần đây cho thấy chính trường Nhật Bản đang chuyển từ trạng thái ổn định mang tính hình thức sang giai đoạn cạnh tranh thực sự. Sự chia rẽ trong nội bộ LDP và quyết định rút lui của Komeito phản ánh mong muốn thay đổi ngày càng rõ rệt trong xã hội Nhật Bản, sau nhiều năm đất nước phải đối mặt với tăng trưởng kinh tế chậm, dân số già hóa nhanh và các thách thức an ninh phức tạp trong khu vực.

Trong bối cảnh đó, CDP đang nỗ lực thể hiện mình như một lựa chọn thay thế có trách nhiệm. Tổng thư ký CDP Jun Azumi cho rằng khoảng cách chính sách giữa các đảng không phải là “rào cản không thể vượt qua”. Ông nói: “Lý tưởng rất quan trọng, nhưng chính trị thực tế đòi hỏi sự linh hoạt và hợp tác để đạt được mục tiêu chung”.

Dù vậy, để được cử tri tin tưởng, phe đối lập cần chứng minh khả năng hình thành một chính phủ thống nhất và khả thi, thay vì chỉ tập hợp tạm thời nhằm giành quyền lực. Các bất đồng về hiến pháp, đặc biệt là Điều 9 liên quan đến quyền phòng vệ tập thể, vẫn là điểm nghẽn khiến nhiều cử tri nghi ngờ năng lực điều hành của CDP.

Triển vọng và kịch bản

Theo quy trình, Hạ viện sẽ tiến hành bỏ phiếu bầu Thủ tướng mới trong vài ngày tới. Ứng viên nhận được đa số phiếu bầu sẽ trở thành Thủ tướng; nếu không có ai đạt đa số, hai người dẫn đầu sẽ bước vào vòng hai, nơi số phiếu của các đảng nhỏ, đặc biệt là Komeito, có thể mang tính quyết định.

Trong bối cảnh phân cực chính trị hiện nay, kịch bản LDP giữ quyền lực thông qua việc thuyết phục DPP hoặc Komeito quay lại liên minh vẫn được đánh giá là khả thi nhất. Tuy nhiên, việc phe đối lập lần đầu tiên tiến gần đến đa số tuyệt đối là một dấu hiệu cho thấy sự thay đổi căn bản trong cấu trúc quyền lực ở Nhật Bản, một quốc gia vốn nổi tiếng với sự ổn định chính trị lâu dài.

Nếu CDP và các đối tác có thể tận dụng thời cơ này để xây dựng chương trình hành động rõ ràng, thuyết phục cử tri rằng họ có thể điều hành hiệu quả, thì khả năng một Thủ tướng đối lập không còn là điều không tưởng. Ngược lại, nếu thất bại trong việc thống nhất chính sách và chia sẻ quyền lực, cơ hội này có thể nhanh chóng tan biến, củng cố thêm vòng lặp quen thuộc: LDP tiếp tục cầm quyền, còn các đảng đối lập vẫn loay hoay tìm bản sắc chính trị.

Hùng Anh