Kinh tế Nga còn đủ sức nuôi chiến tuyến bao lâu nữa?
(CLO) Dù đối mặt suy thoái và trừng phạt, Nga vẫn đủ nguồn lực duy trì chiến dịch Ukraine ít nhất đến năm 2027 nhờ quỹ dự trữ và in tiền rúp.
Nga đang đối mặt với làn sóng trừng phạt mới từ Mỹ và Liên minh Châu Âu (EU), trong khi nền kinh tế nội địa đang tiến gần đến suy thoái. Tuy nhiên, các chuyên gia nhận định rằng những yếu tố này chưa đủ để làm suy giảm khả năng tài trợ cho chiến dịch tại Ukraine.
Ông Vladislav Inozemtsev, đồng sáng lập và thành viên Hội đồng Tư vấn của Trung tâm Phân tích và Chiến lược châu Âu (CASE), một tổ chức nghiên cứu độc lập tại EU, cho rằng suy thoái kinh tế hiện nay gần như không ảnh hưởng đến sự ổn định kinh tế và chính trị của Nga.
Dù được thúc đẩy bởi chi tiêu quân sự, nền kinh tế Nga đang cho thấy dấu hiệu trượt dốc về phía suy thoái hoặc lạm phát đình trệ.
Lạm phát vẫn ở mức cao và đi kèm với sự chậm lại rõ rệt của tăng trưởng kinh tế. Lạm phát đạt đỉnh 10,3% vào tháng 3 và giảm xuống còn 8% vào tháng 9, vẫn gấp đôi mục tiêu 4% của Ngân hàng Trung ương Nga.
Bất chấp tình hình đó, ngân hàng trung ương đã liên tục cắt giảm lãi suất cơ bản, gần đây nhất vào ngày 24 tháng 10 với mức giảm 50 điểm cơ bản xuống 16,5%, đây là lần cắt giảm thứ tư liên tiếp và gây bất ngờ cho thị trường vốn dự đoán sẽ tạm dừng.
Lãi suất cao cùng tình trạng thiếu hụt lao động nghiêm trọng, với tỷ lệ thất nghiệp 2,1%, đã kìm hãm tăng trưởng. Kinh tế Nga tăng 1,4% so với cùng kỳ trong quý đầu năm 2025 và 1,1% trong quý thứ hai, giảm mạnh so với mức 4,1% hàng năm của cả năm 2023 và 2024.
Tâm lý doanh nghiệp cũng đang suy giảm. Chỉ số PMI Tổng hợp của S&P Global đối với Nga giảm xuống 46,6 điểm trong tháng 9 từ 49,1 điểm tháng 8, đánh dấu tháng thứ tư liên tiếp khu vực tư nhân thu hẹp và mức thấp nhất kể từ tháng 10 năm 2022, ảnh hưởng đến cả sản xuất và dịch vụ.
Theo Oxford Economics, nền kinh tế Nga chưa rơi vào suy thoái theo định nghĩa hai quý liên tiếp tăng trưởng âm.
Tuy nhiên, các nhà kinh tế tại công ty tư vấn kinh tế toàn cầu này dự báo tăng trưởng quý thứ ba chỉ đạt 0,2% so với quý trước. Họ cho rằng mức tăng trưởng tương tự sẽ tiếp diễn trong ngắn hạn, nhưng các lệnh trừng phạt dầu mỏ gần đây có thể đẩy kinh tế vào suy thoái.
Ông Inozemtsev nhận xét rằng tâm lý doanh nghiệp đang u ám, với các doanh nhân dự báo điều kiện tổng thể xấu đi, kinh tế đình trệ, nhu cầu tiêu dùng giảm và thuế tăng.
Ông dự đoán Nga sẽ trải qua suy thoái nhẹ trong vài tháng tới, dẫn đến tăng trưởng bằng không trong năm 2025 và giảm từ 1% đến 1,4% trong năm 2026.
Báo cáo gần đây của CASE cho thấy nền kinh tế Nga đã thích ứng với chiến dịch quân sự và duy trì trạng thái cân bằng. Báo cáo dự báo Nga sẽ trải qua giai đoạn đình trệ kinh tế kéo dài, ít phát triển và thịnh vượng trong thập kỷ tới.
Hiệu quả của các đòn trừng phạt
Tháng 10 năm 2025, cả EU và Mỹ đã áp đặt trừng phạt mới đối với Moscow, bổ sung vào danh sách dài các biện pháp được triển khai dần dần kể từ khi Nga phát động chiến dịch tại Ukraine năm 2022. Mỹ trực tiếp trừng phạt hai công ty dầu mỏ lớn nhất Nga là Rosneft và Lukoil cùng các công ty con.
Các nước EU thông qua gói trừng phạt thứ 19, bao gồm lệnh cấm hoàn toàn khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) Nga từ năm 2027 và cấm nhập khẩu dầu khí từ Rosneft và Gazprom Neft vào EU.
EU cũng áp dụng các biện pháp mới nhằm ngăn Nga lách trừng phạt trước đó, cấm đầu tư vào Nga và hạn chế tiếp cận một số dịch vụ tài chính cùng cơ sở hạ tầng.
Đồng thời, EU cấm giao dịch các vật liệu quan trọng hỗ trợ chiến dịch quân sự. Các biện pháp này được EU đánh giá là gia tăng đáng kể áp lực lên nền kinh tế chiến tranh của Nga.
Từ góc nhìn của Kremlin, các biện pháp nghiêm ngặt mới sẽ không ảnh hưởng đến kinh tế Nga hay chiến lược tại Ukraine.
Các chuyên gia cho rằng Nga là mục tiêu khó khăn do xuất khẩu nhiều hàng hóa thiết yếu như dầu khí, phân bón, lúa mì và kim loại quý. Nga đã tìm cách vượt qua trừng phạt, bao gồm sử dụng “hạm đội bóng tối” tàu chở dầu và tăng xuất khẩu sang Trung Quốc cùng Ấn Độ.
Các chuyên gia đặt câu hỏi liệu trừng phạt có thể ngăn chặn nỗ lực chiến sự của Nga, ngay cả khi đẩy kinh tế vào suy thoái. Trừng phạt chắc chắn ảnh hưởng đến doanh thu năng lượng của Nga.
Tuy nhiên, bà Elina Ribakova, chuyên gia không thường trú tại viện nghiên cứu Bruegel ở Brussels, nhận định rằng sản phẩm năng lượng dù quan trọng cho thị trường nội địa và xuất khẩu biên, nhưng không phải nguồn thu ngân sách chính để duy trì chiến dịch.
Dữ liệu từ CASE xác nhận sự phụ thuộc của ngân sách liên bang vào dầu khí đã giảm mạnh, từ hơn 50% tổng thu trong giai đoạn 2011-2014 xuống còn 25% vào giữa năm 2025. Sự giảm sút này phản ánh giá dầu giảm, sản lượng dầu Nga suy giảm, đồng rúp mạnh lên nhanh chóng và tác động của trừng phạt phương Tây.
Các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái của Ukraine vào nhà máy lọc dầu Nga không ảnh hưởng lớn đến khối lượng xuất khẩu, ông Inozemtsev cho biết.
Ông giải thích rằng Nga bán cả dầu thô và dầu tinh chế, nếu một nhà máy lọc dầu bị phá hủy, tỷ lệ dầu thô chỉ tăng lên khi được vận chuyển trực tiếp đến cảng mà không qua chế biến.
Thu nhập từ sản xuất hydrocarbon của Nga vẫn giảm do giá giảm. Các nhà phân tích tại Oxford Economics cho biết ngân sách tháng 9 nhận 582,5 tỷ rúp, tương đương 6,3 tỷ euro, từ doanh thu hydrocarbon, giảm 25% so với cùng kỳ năm 2024.
Ông Inozemtsev nhận định rằng các lệnh trừng phạt này không quan trọng lắm. Ông giải thích rằng Tổng thống Vladimir Putin không chi trả cho chiến dịch bằng đô la hay nhân dân tệ từ xuất khẩu, mà bằng rúp mà Ngân hàng Trung ương có thể in hoặc thu từ doanh nghiệp Nga, với mức thu tăng 13,2% so với cùng kỳ vào tháng 10.
Trong dài hạn, việc giảm mua hàng từ Ấn Độ và Trung Quốc đe dọa cắt giảm nguồn thu chính, nhưng ngay cả nếu xuất khẩu dầu Nga sang hai nước này giảm một phần ba, quân đội sẽ không cảm nhận được trong ít nhất một năm, và có thể lâu hơn, theo ông Inozemtsev.
Các chuyên gia tại Oxford Economics đồng tình, cho rằng chiến dịch có thể kéo dài nhiều năm. Nga vẫn có quỹ dự trữ quốc gia chiếm 5,9% GDP vào tháng 9, trong đó 1,9% GDP là tài sản thanh khoản.
Nguồn thu quan trọng để bù đắp thâm hụt ngân sách dự kiến 2,6% GDP là vay mượn nội địa. Nợ công Nga so với GDP dự kiến đạt 17,7% vào cuối năm 2025, theo báo cáo của CASE, góp phần duy trì triển vọng tài chính ổn định.
Oxford Economics nhận định rằng chính phủ sẽ duy trì tài trợ chiến dịch miễn là thâm hụt ở mức kiểm soát được, phần nào từ quỹ dự trữ và phần nào từ vay trên thị trường trái phiếu nội địa.
Ông Inozemtsev bổ sung rằng tiền gửi cá nhân tại ngân hàng Nga đủ lớn, hiện gấp năm lần toàn bộ ngân sách quân sự năm 2025.
Ông kết luận rằng không nên ảo tưởng rằng giảm xuất khẩu Nga sẽ sớm làm suy yếu khả năng duy trì chiến dịch của Tổng thống Vladimir Putin. Có thể cần xem xét lại vấn đề này vào cuối năm 2027, nhưng không sớm hơn.
Việc xuất khẩu có thực sự giảm vẫn còn phải chờ xem. Bà Ribakova cho rằng Nga có lẽ sẽ tiếp tục xuất khẩu dầu, nhưng với chiết khấu lớn hơn và qua nhiều trung gian hơn để che giấu nguồn gốc. Với Trung Quốc, việc giám sát giao dịch giữa Nga và Trung Quốc gần như bất khả thi.