NSƯT Trần Quang Khải: 'Cải lương chỉ sống khi còn chạm được trái tim khán giả'
(CLO) Trước nỗi trăn trở về tương lai của cải lương, NSƯT Trần Quang Khải - Trưởng đoàn Cải lương chia sẻ, Nhà hát Sân khấu Truyền thống Quốc gia Việt Nam vẫn tin vào sức sống bền bỉ của sân khấu truyền thống.
Theo ông, trong thời đại công nghệ số, cải lương không thể chỉ dựa vào ký ức vàng son mà phải vừa giữ hồn cốt, vừa mạnh dạn đổi mới để chạm tới khán giả trẻ.
Cải lương đứng trước nỗi lo 'mai một'
Ra đời đầu thế kỷ XX ở Nam Bộ, cải lương từng là niềm tự hào của sân khấu Việt Nam, kết hợp giữa ca và diễn, trở thành loại hình nghệ thuật đặc sắc. Thập niên 1960 - 1970 là thời kỳ hoàng kim, khi các rạp Hưng Đạo, Thủ Đô, Kim Chung… luôn sáng đèn, quy tụ dàn nghệ sĩ huyền thoại như Út Trà Ôn, Lệ Thủy, Bạch Tuyết, Minh Vương, Thanh Nga…
Sau 1975, cải lương chuyển sang đề tài cách mạng, yêu nước với nhiều tác phẩm như Tiếng trống Mê Linh, Tô Ánh Nguyệt, Đời cô Lựu, Tiếng hò sông Hậu. Thập niên 1990 - 2000, hình thức video cải lương giúp bộ môn này đến với công chúng qua băng đĩa, tạo nên thế hệ nghệ sĩ được khán giả mến mộ như Vũ Linh, Tài Linh, Ngọc Huyền, Kim Tử Long... Tuy nhiên, khi Internet và truyền hình phát triển, cải lương dần thoái trào. Dù cuộc thi “Chuông vàng vọng cổ” (HTV, 2006) đã phát hiện nhiều tài năng, sân khấu vẫn chưa thể hồi sinh. Chính NSND Lệ Thủy từng đau đáu: “Cải lương sắp chết rồi".
NSƯT Trần Quang Khải cho rằng câu nói ấy là tiếng lòng của một thế hệ từng sống trong thời vàng son. “Loại hình nghệ thuật nào cũng có thăng trầm. Thách thức lớn nhất hiện nay chính là sự cạnh tranh khốc liệt của thời đại công nghệ", ông nói.
Theo ông, nghệ sĩ cải lương không thể đứng yên trước thời cuộc: “Chúng tôi phải tự rèn luyện, trau dồi năng lực ca hát, diễn xuất, bởi khán giả bây giờ đã khác". Công chúng hiện nay tìm đến sân khấu chủ yếu để giải trí, tìm sự cân bằng sau những áp lực cuộc sống. Vì thế, cải lương phải thay đổi tư duy làm nghề, vừa giữ cốt lõi, vừa thích ứng xu thế mới.
Để được khán giả công nhận là “giải trí”, tác phẩm cải lương phải “đã mắt, đã tai” - tức hấp dẫn cả nghe lẫn nhìn. Theo NSƯT Trần Quang Khải, nội dung cần sâu sắc nhưng không quá phức tạp, bởi nghệ thuật giải trí đòi hỏi sự dễ hiểu và cuốn hút.
Một thực tế đáng báo động là thói quen thưởng thức của khán giả đang thay đổi chóng mặt. “Nếu trong 3-5 phút sân khấu không có gì mới mẻ, khán giả sẽ cầm điện thoại ngay", ông chia sẻ. Vì thế, mỗi nghệ sĩ phải không ngừng sáng tạo để thu hút khán giả trong từng khoảnh khắc.
Bên cạnh nỗ lực cá nhân, ông cho rằng chính sách và đầu tư từ phía nhà nước có vai trò then chốt: “Nghệ sĩ phải nỗ lực, nhưng Nhà nước cũng cần có cơ chế đủ tốt để họ yên tâm sáng tạo". Hiện nay, lực lượng trẻ theo học và gắn bó với cải lương rất ít, nguyên nhân phần lớn do thu nhập và đời sống vật chất chưa bảo đảm. Dù vậy, ông bày tỏ sự lạc quan khi các chính sách mới đã bắt đầu điều chỉnh mức thù lao, lương tối thiểu cho nghệ sĩ sân khấu truyền thống.
Theo NSƯT Trần Quang Khải, các đoàn cải lương miền Bắc nhiều năm qua gặp khó khăn do không có rạp biểu diễn cố định. “Suốt 30 năm chúng tôi chưa có nhà hát riêng. Không có rạp thì không thể duy trì lịch diễn thường xuyên, càng khó tiếp cận khán giả trẻ", ông nói.
Ngoài cơ sở vật chất, cải lương cần xem lại đối tượng khán giả mà mình hướng tới. Nếu muốn thu hút lớp trẻ, nghệ sĩ phải linh hoạt trong cách thể hiện, kết hợp yếu tố giải trí và kỹ thuật hiện đại. Từ kinh nghiệm các nước, NSƯT Trần Quang Khải cho rằng yếu tố cốt lõi giúp nghệ thuật truyền thống hồi sinh là đầu tư. Trung Quốc, Hàn Quốc đã làm tốt điều này khi kết hợp công nghệ hiện đại với nghệ thuật cổ điển - từ âm nhạc, trang phục, đến sân khấu.
“Tôi có nhiều bạn ở các nước đó, họ nói rằng chính phủ đầu tư rất mạnh cho nghệ thuật truyền thống, đặc biệt là sân khấu - không chỉ trang thiết bị mà cả con người", ông cho biết. Dù công nghệ có phát triển đến đâu, “nghệ sĩ vẫn là trung tâm sáng tạo, là người truyền đi cảm xúc của tác phẩm".
Kết hợp để tạo 'sản phẩm nghệ thuật mới'
Sau khi ba nhà hát sáp nhập thành Nhà hát Sân khấu Truyền thống Quốc gia Việt Nam, hoạt động của cải lương có nhiều khởi sắc. “Chúng tôi đã có hai rạp biểu diễn - Kim Mã và Hồng Hà và bắt đầu kế hoạch biểu diễn bán vé định kỳ, kết hợp với nền tảng số", NSƯT Trần Quang Khải cho biết.
Đáng chú ý, đoàn Cải lương thể nghiệm đang hợp tác cùng Liên đoàn Xiếc Việt Nam dàn dựng vở “Trần Nhân Tông”, kết hợp giữa cải lương và xiếc, dự kiến ra mắt vào cuối tháng 11 tại Rạp Xiếc Trung ương. “Đây không chỉ là vở cải lương hay vở xiếc, mà là sản phẩm giải trí tổng hợp, phù hợp thị hiếu khán giả hiện đại", ông khẳng định.
Theo ông, đây chính là hướng đi mới giúp cải lương hòa nhập với thời đại, mở rộng biên độ sáng tạo mà vẫn giữ được hồn dân tộc. “Nghệ thuật phải tìm cách kết nối với khán giả hôm nay bằng ngôn ngữ của họ - đó là công nghệ, là sự kết hợp, là tốc độ, nhưng vẫn giữ lại tinh thần của vọng cổ", ông nói.
NSƯT Trần Quang Khải tin rằng cải lương chưa bao giờ mất đi mà chỉ đang chờ một cuộc hồi sinh đúng nghĩa. Để làm được điều đó, cần sự chung tay của nghệ sĩ, cơ quan quản lý và khán giả. “Mỗi người nghệ sĩ cần ý thức rằng mình là chủ thể sáng tạo. Nhưng nếu không có sự đầu tư, không có môi trường tốt, rất khó để họ cống hiến lâu dài", NSƯT Trần Quang Khải cho biết thêm.
Giữa thời đại công nghệ số, cải lương có thể khoác lên mình diện mạo mới - ngắn gọn hơn, sinh động hơn, ứng dụng công nghệ nhiều hơn nhưng vẫn giữ “linh hồn vọng cổ” làm gốc. Bởi như ông đúc kết rằng: “Chỉ khi khán giả còn xúc động vì một câu ca, một làn hơi, thì cải lương vẫn còn sống".