Góp ý Văn kiện Đại hội Đảng XIV: Cần chuyển nhanh sang nền kinh tế tri thức, lấy thể chế và con người làm 'hạ tầng mềm'

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đặng Văn Thanh, nguyên Chủ tịch Hiệp hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam cho rằng, Dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội XIV của Đảng đã phản ánh khá toàn diện kết quả phát triển kinh tế – xã hội giai đoạn 2021–2025, với tốc độ tăng trưởng bình quân 6,3%/năm, quy mô GDP ước đạt 510 tỷ USD, thu nhập bình quân đầu người khoảng 5.000 USD.

Tuy nhiên, sau gần bốn thập niên đổi mới, Việt Nam đang đối diện với giới hạn của mô hình tăng trưởng dựa vào vốn, tài nguyên và lao động giá rẻ. Mô hình tăng trưởng dựa trên năng suất, chất lượng, hiệu quả tuy đã được đề cập nhưng chưa thực sự trở thành động lực chủ đạo. Năng suất lao động vẫn thấp, tốc độ tăng năng suất bình quân 5 năm chỉ đạt khoảng 5,3%, chưa đạt mục tiêu đề ra. Điều này cho thấy hiệu quả đầu tư còn hạn chế, khi để có thêm một phần tăng trưởng, nền kinh tế phải bỏ ra lượng vốn lớn hơn mức cần thiết.

Vì vậy, cần chuyển nhanh sang nền kinh tế tri thức, dựa trên thể chế hiện đại và nguồn nhân lực chất lượng cao, trong đó con người là hạ tầng mềm của phát triển.

PGS.TS Đặng Văn Thanh góp ý, cần tiếp tục đổi mới mô hình tăng trưởng kinh tế theo hướng dựa trên năng suất, chất lượng và hiệu quả; kiên quyết từ bỏ mô hình tăng trưởng dựa vào vốn, tài nguyên và lao động giá rẻ.

Sau gần bốn thập niên đổi mới, bên cạnh nhiều thành tựu to lớn, các nguồn lực truyền thống như lao động giá rẻ, vốn đầu tư nước ngoài hay tài nguyên thiên nhiên sẵn có đang dần tới giới hạn. Vì vậy, cần phát triển kinh tế dựa trên các nguồn lực khác, trong đó nguồn lực thể chế và khoa học – công nghệ giữ vai trò quyết định.

Theo ông, thể chế trở thành nguồn lực quan trọng nhất để đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới. Trong thế giới hiện đại, sức mạnh và vị thế của một quốc gia không còn được quyết định bởi tài nguyên thiên nhiên hay quy mô dân số, mà bởi chất lượng thể chế, chất lượng tăng trưởng kinh tế.

Chất lượng thể chế chính là năng lực của quốc gia trong việc kiến tạo và vận hành một hệ thống quy tắc công bằng, minh bạch, hiệu quả, khơi dậy sáng tạo và giải phóng mọi nguồn lực cho phát triển kinh tế – xã hội.

Cạnh tranh giữa các quốc gia, xét đến cùng, là cạnh tranh về thể chế. Ai có thể chế tốt sẽ có cơ hội huy động nguồn lực nhanh hơn, phong phú hơn và sử dụng hiệu quả hơn cho phát triển kinh tế; vì vậy, công cuộc đổi mới sáng tạo sẽ mạnh mẽ hơn. Ngược lại, đổi mới sáng tạo lại thúc đẩy tăng năng suất, gia tăng giá trị sản phẩm và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, doanh nghiệp.

Thể chế nói chung, thể chế kinh tế nói riêng được coi là “hạ tầng mềm”, quyết định hiệu quả của mọi hoạt động kinh tế – xã hội, là hệ điều hành, hệ quản trị quốc gia, định hình mô hình phát triển kinh tế, năng suất, tốc độ và chất lượng tăng trưởng.

Thứ hai, cần đề xuất các giải pháp phát triển khoa học – công nghệ, tận dụng thành tựu của Cách mạng công nghiệp lần thứ tư để tạo ra công nghệ mới, sản phẩm mới, ngành kinh tế mới và thương hiệu riêng cho Việt Nam.

Cần xác định các động lực tăng trưởng mới, lấy khoa học – công nghệ làm trọng tâm nhằm làm mới các động lực tăng trưởng. Đồng thời, chú trọng sắp xếp các cực tăng trưởng mạnh, vùng kinh tế trọng điểm, các đô thị và đặc khu kinh tế thế hệ mới ngang tầm khu vực và toàn cầu.

Muốn vậy, phải có chính sách đầu tư thích đáng, phù hợp cho phát triển khoa học – công nghệ, cũng như tạo lập và phát triển thị trường công nghệ.

Thứ ba, nguồn nhân lực chất lượng cao là yếu tố then chốt bảo đảm phát triển kinh tế nhanh, bền vững và hiệu quả.

Dự thảo Báo cáo chính trị nhấn mạnh đột phá về nhân lực cho xây dựng đất nước và phát triển kinh tế – đây là bước tiến lớn về tư duy.

Báo cáo xác định cần chuyển đổi cơ cấu và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, trình độ cao; đẩy mạnh thu hút và trọng dụng nhân tài.

Trong mô hình kinh tế mới, nguồn nhân lực chất lượng cao không chỉ là người được đào tạo, mà cần gắn với chuyển đổi cơ cấu, đổi mới sáng tạo và hội nhập quốc tế.

Thứ tư, về cơ cấu kinh tế, cần có giải pháp cơ cấu toàn bộ nền kinh tế, bao gồm cơ cấu ngành, cơ cấu vùng và cơ cấu sản phẩm, phù hợp đặc điểm kinh tế – xã hội Việt Nam.

Cần xác định và ban hành chính sách đầy đủ về các thành phần kinh tế, có nhận thức rõ ràng, đúng và đủ về sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện quản lý, từ đó phân định rõ tài sản công, tài sản nhà nước và tài sản của các thành phần kinh tế, dân cư.

Thứ năm, cần dành nguồn lực tài chính thỏa đáng cho đầu tư phát triển kinh tế, ban hành và vận hành các chính sách thu hút vốn đầu tư từ các thành phần kinh tế và từ nước ngoài.

Vấn đề quan trọng là tổ chức lưu chuyển dòng vốn và phân bổ nguồn lực sao cho hiệu quả.

Thứ sáu, cần tăng quy mô tài chính và lành mạnh hóa nền tài chính quốc gia, xây dựng và điều hành chính sách tài khóa bền vững, linh hoạt, bảo đảm nền tài chính ổn định, tạo dư địa cho tăng trưởng và phát triển bền vững...

Minh Chí