“Tăng trưởng dữ liệu – Quản trị kết quả: Hướng đi mới trong Dự thảo Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết Đại hội XIV”

Khi mục tiêu lớn đòi hỏi phương pháp mới , đây là thay đổi phương thức cầm quyền quan trọng, tạo khuôn khổ để hệ thống báo chí, công luận phát huy vai trò giám sát, phản biện, đồng kiến tạo chính sách.

Bối cảnh mới: Cửa sổ cơ hội và ràng buộc

Kinh tế 9 tháng năm 2025 tăng 7,85%, là nền tảng tích cực để bước vào chu kỳ 2026–2030 với tham vọng cao hơn. PMI sản xuất tháng 10/2025 tăng mạnh lên 54,5 điểm – tín hiệu mở rộng bền vững của khu vực chế biến chế tạo. Lạm phát bình quân 9 tháng 2025 ở mức 3,27%- vừa phải cho mục tiêu ổn định vĩ mô. Kim ngạch thương mại hàng hóa 9 tháng ước 680,66 tỷ USD (+16,3%), cho thấy sức kéo phục hồi từ xuất nhập khẩu. Bên cạnh đó, kinh tế số năm 2024 ước đạt 18,3% GDP và mục tiêu 2025 là 20,5%, mở không gian tăng năng suất dựa trên dữ liệu – công nghệ. Những chỉ dấu này củng cố khả năng thực thi mục tiêu lớn, đồng thời phơi mở áp lực về năng lực thể chế, chất lượng hạ tầng và vốn nhân lực.

Những điểm mới nổi bật của Dự thảo

Chuyển mạnh sang quản trị theo kết quả. Dự thảo thiết kế cấu trúc “mục tiêu – đề án – đơn vị chủ trì – thời hạn – nguồn lực”, kèm yêu cầu nền tảng số giám sát tiến độ theo thời gian thực. Cách tiếp cận này cho phép báo chí và công chúng “đọc” được hội thoại chính sách qua dữ liệu, qua KPI, thay vì văn bản chung chung – một bước tiến để nâng chuẩn trách nhiệm giải trình. Đột phá thể chế cho mô hình tăng trưởng mới. Tinh thần “hậu kiểm – giảm tiền kiểm” đi cùng phân cấp, phân quyền; kiến tạo pháp lý cho kinh tế số, tài sản số, AI, FinTech; thí điểm cơ chế đặc thù cho cực tăng trưởng, đặc khu, khu thương mại tự do, trung tâm tài chính quốc tế; nghiên cứu Sở giao dịch vàng; thúc đẩy thị trường carbon, kinh tế tuần hoàn; chuẩn bị điện hạt nhân thế hệ mới (SMR) – đây là gói giải pháp “đổi chất” năng suất. Hạ tầng “3 lớp”: giao thông – năng lượng – số. Dự thảo ưu tiên các trục cao tốc, đường sắt tốc độ cao, logistics cảng biển – hàng không; năng lượng (điện hạt nhân, gió ngoài khơi) và hạ tầng số, dữ liệu quốc gia.

Với PMI cải thiện và mục tiêu chế biến chế tạo, “hậu cần cạnh tranh” sẽ quyết định biên lợi nhuận xuất khẩu và độ bền chuỗi cung ứng. Nâng chuẩn đô thị hóa gắn TOD và nhà ở xã hội. Mục tiêu đô thị hóa >50% đến 2030 phù hợp xu thế quản trị theo không gian, đòi hỏi liên kết vùng – và truyền thông chính sách phải “gần dân, sát dự án” để giảm chi phí giao dịch xã hội.

Trọng tâm con người – văn hóa – giáo dục – sức khỏe. Đưa tiếng Anh thành ngôn ngữ thứ hai ở trường học, phát triển nhân lực số, AI trong giáo dục; y tế cơ sở, sổ sức khỏe điện tử; an sinh đa tầng… tạo nền xã hội vững cho tăng trưởng nhanh nhưng bao trùm. Đây là “hạ tầng mềm” mà báo chí có thể đồng hành bằng giám sát chính sách và lan tỏa thực hành tốt.

Những điểm còn băn khoăn - cần “định lượng công khai”

Tính khả thi mục tiêu ≥10%/năm, tham vọng phù hợp khát vọng 2045, nhưng chênh lệch so với dự báo thận trọng của WB/IMF. Vì vậy, cần công khai “đường cong đóng góp” của TFP, vốn, lao động, và các nút thắt (năng lượng, đất đai, thủ tục). Báo chí có thể yêu cầu bảng phân rã tăng trưởng theo ngành - vùng để kiểm nghiệm lộ trình. Ổn định vĩ mô khi “đổi số - xanh” lạm phát 2025 tương đối ổn (3,27%) là thuận lợi, nhưng giá năng lượng – lương thực biến động và rủi ro tài sản (vàng, bất động sản) đòi hỏi cơ chế truyền thông chính sách kịp thời, nhất quán. Cần “bộ nguyên tắc truyền thông vĩ mô” để tránh kỳ vọng lệch pha. Chất lượng bứt phá công nghiệp PMI trên 50 cho thấy mở rộng, nhưng để đạt tỷ trọng chế biến chế tạo 28% và giá trị tăng thêm/người 2.400 USD, phải nâng nhanh “nội địa hóa tri thức” – không chỉ gia công. Cần KPI về R&D tư nhân, bằng sáng chế, tỉ lệ doanh nghiệp công nghệ lõi. Độ sâu kinh tế số 8,3% GDP (2024) và mục tiêu 20,5% (2025) là tích cực, nhưng cần chỉ số “sử dụng dữ liệu mở”, “mật độ API công”, “tỉ lệ dịch vụ công mức 4 thực sự dùng”, “tỉ lệ doanh nghiệp SME số hóa quy trình”. Báo chí số cần tham gia đo lường độc lập.

Khuyến nghị trọng tâm cho giai đoạn thực thi

Ban hành Bộ chỉ số Kết quả (KRM – Key Results for Ministries) công khai theo quý. Liên kết mỗi mục tiêu dự thảo với 3–5 chỉ số kết quả có chủ trì – nguồn dữ liệu – chuẩn so sánh ASEAN/OECD. Xây “bảng điều khiển công” theo thời gian thực cho: tăng trưởng vùng động lực; tiến độ cao tốc – đường sắt – logistics; công suất nguồn–lưới; số hóa thủ tục (từ tiền kiểm sang hậu kiểm). Báo chí sử dụng dashboard này làm “xương sống” giám sát.

(ii) Thực thi “Quy chế truyền thông kinh tế vĩ mô” 3 tầng (1) Phát tín hiệu sớm – thống nhất giữa tài khóa, tiền tệ, giá – lương; (2) Gắn mỗi điều chỉnh chính sách với câu chuyện dữ liệu (CPI, lãi suất, cung – cầu bất động sản, vàng…); (3) Cơ chế phản hồi nhanh tin giả. Các họp báo định kỳ cần có “gói dữ liệu tải về” để tòa soạn phân tích. Chuẩn hóa “hồ sơ tác động” cho mọi dự án đột phá. Đường sắt tốc độ cao, SMR hạt nhân, cảng trung chuyển, trung tâm dữ liệu, gió ngoài khơi… phải có hồ sơ tác động kinh tế– môi trường – xã hội, mô hình tài chính (PPP/“đầu tư công – quản trị tư”) và kế hoạch truyền thông rủi ro. Công khai hợp đồng – chỉ tiêu dịch vụ; mời báo chí tham gia hội đồng tham vấn cộng đồng ngay từ giai đoạn tiền khả thi.

(iii) Tăng tốc “môi trường dùng chung dữ liệu” cho kinh tế số . Ưu tiên pháp lý cho tài sản dữ liệu, tiêu chuẩn mở, danh mục API công; khuyến khích “mua dịch vụ số” thay vì đầu tư dàn trải. Công bố “chỉ số độ mở dữ liệu” cấp bộ – tỉnh; báo chí khai thác để xếp hạng minh bạch.

(iv) Liên kết Đô thị hóa – Nhà ở xã hội – TOD – Việc làm chất lượng. Mỗi metro/khu TOD phải kèm quỹ nhà ở xã hội, chuẩn dịch vụ công, chỉ số tiếp cận việc làm. Công bố “giá đi lại + nhà ở” như một chỉ số phúc lợi đô thị. Tòa soạn địa phương có thể tổ chức “điều tra công dân” định kỳ để phản ánh chất lượng sống.

(v) Cụ thể hóa chiến lược công nghiệp: từ gia công sang thiết kế – thương hiệu. Đặt mục tiêu R&D tư nhân/GDP, tỉ lệ doanh nghiệp có bằng sáng chế, và tỉ lệ linh kiện cốt lõi “made in Vietnam”. Gắn ưu đãi thuế theo “hàm lượng công nghệ –tri thức” thay vì quy mô vốn. Báo chí theo dõi bằng “hồ sơ doanh nghiệp tiên phong” hằng quý.

(vi) Quy hoạch truyền thông cho thị trường đặc thù. Với vàng, bất động sản, carbon, tín dụng… cần “lộ trình truyền thông” rõ ràng trước– trong –sau điều chỉnh. Nếu nghiên cứu Sở giao dịch vàng, phải minh bạch mục tiêu (ổn định – chuẩn hóa giao dịch – chống đầu cơ) và cơ chế phối hợp chính sách tiền tệ – tài khóa – truyền thông, tránh tạo kỳ vọng sai.

(vii) Đồng kiến tạo năng lực làm chính sách với báo chí. Tổ chức “Phòng tin – Phòng chính sách” liên ngành giữa bộ, địa phương và cơ quan báo chí để thử nghiệm cách kể chuyện dữ liệu (data narrative) cho từng cải cách; xây ngân hàng đồ thị, bản đồ, chỉ số dễ tiếp cận với công chúng.

Tóm lại, “Tăng tốc có trách nhiệm” – vai trò của báo chí trong kỷ nguyên dữ liệu. Dự thảo đã mở khóa phương pháp: mục tiêu rõ – đề án cụ thể – giám sát số hóa. Bối cảnh 2025 cho thấy nền tảng vĩ mô thuận lợi (tăng trưởng 7,85% 9T; CPI 3,27%; PMI 54,5; thương mại phục hồi; kinh tế số mở rộng). Nhưng “bước nhảy 10%” chỉ bền vững khi đi kèm kỷ luật thực thi, nhất quán truyền thông và minh bạch dữ liệu. Báo chí – công luận chính là động cơ mềm của quản trị theo kết quả: đặt câu hỏi đúng, đòi hỏi bảng điều khiển công, kể chuyện chính sách bằng chứng cứ – số liệu – so sánh quốc tế. Khi thông tin đáng tin cậy trở thành “tài sản chung”, niềm tin xã hội sẽ là vốn quý giúp nền kinh tế bứt phá trong thập niên mới.

PGS. TS. Ngô Trí Long - Chuyên gia Kinh tế