Góp ý Văn kiện Đại hội Đảng XIV: Xây dựng xã hội hạnh phúc, Nhà nước kiến tạo, nhân dân đồng hành

Đây không chỉ là sự thay đổi về cơ chế vận hành mà còn là một bước tiến quan trọng trong việc hình thành một xã hội công bằng, bền vững và hạnh phúc.

GS.TS Nguyễn Tuấn Anh, Tổng biên tập Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn khẳng định, mục tiêu “quản lý phát triển xã hội bền vững; bảo đảm tiến bộ, công bằng xã hội, chăm lo đời sống nhân dân” trong Dự thảo Báo cáo Chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng là một nội dung then chốt, phản ánh sâu sắc tư tưởng và chiến lược phát triển xã hội của Đảng.

Trong bối cảnh đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới, bảo đảm tiến bộ, công bằng và phúc lợi xã hội không chỉ là mục tiêu mà còn là điều kiện quan trọng để củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc, tạo nền tảng cho phát triển bền vững.

Thực tiễn 40 năm đổi mới đã chứng minh Việt Nam đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong lĩnh vực xã hội: giảm nghèo mạnh mẽ, mở rộng hệ thống an sinh xã hội, nâng cao tuổi thọ và mức sống của người dân, phát triển mạng lưới giáo dục, y tế và văn hóa toàn diện.

Tuy nhiên, quá trình phát triển xã hội cũng đang đứng trước những thách thức đáng lưu tâm: phân tầng và bất bình đẳng gia tăng, biến đổi nhân khẩu học nhanh chóng, tác động của biến đổi khí hậu, cùng những vấn đề liên quan đến việc làm, sinh kế, bảo hiểm và phúc lợi xã hội.

Trong bối cảnh đó, Dự thảo Báo cáo Chính trị nhấn mạnh sự cần thiết chuyển từ “quản lý phát triển xã hội” sang “quản trị phát triển xã hội” - một mô hình hợp tác đa chủ thể, trong đó Nhà nước giữ vai trò kiến tạo, còn các tổ chức xã hội, doanh nghiệp, cộng đồng và người dân cùng tham gia quản trị, nhằm hướng tới phát triển bền vững, công bằng và hạnh phúc cho nhân dân.

Quản lý phát triển xã hội từ công cụ thực thi chính sách đến nền tảng của phát triển bền vững

Quản lý phát triển xã hội là một trong những chức năng trọng tâm của quản lý nhà nước trong lĩnh vực xã hội, nhằm đảm bảo mọi chính sách, chương trình và dự án xã hội được thiết kế, tổ chức và thực thi một cách phù hợp, hiệu quả, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững, tiến bộ và công bằng.

Quản lý phát triển xã hội không chỉ là việc điều hành hành chính hay thực hiện các mệnh lệnh từ cấp trên xuống, mà còn bao hàm quá trình hoạch định, điều phối và giám sát các nguồn lực xã hội để phục vụ lợi ích của nhân dân và phát triển con người.

Trên thực tế, quản lý phát triển xã hội được triển khai qua nhiều giai đoạn có tính liên hoàn. Khởi đầu là khâu phân tích và xác định vấn đề xã hội, tức nhận diện các thách thức nổi bật trong đời sống xã hội. Tiếp đó là giai đoạn lập kế hoạch và thiết kế chính sách, nơi các mục tiêu, công cụ và biện pháp can thiệp được xác định rõ, nhằm đảm bảo sự thống nhất giữa phát triển kinh tế và tiến bộ xã hội.

Quá trình tổ chức triển khai và giám sát thực hiện đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành, địa phương cùng sự tham gia của các tổ chức chính trị - xã hội, doanh nghiệp và cộng đồng dân cư.

Đồng thời, việc xây dựng môi trường chính trị - xã hội thuận lợi, hình thành mạng lưới quan hệ và cơ chế đối thoại xã hội là cần thiết để huy động nguồn lực, khuyến khích sự tham gia, thảo luận và đồng thuận giữa các chủ thể liên quan. Trong môi trường này, việc ra quyết định không chỉ là hành động hành chính của cơ quan công quyền, mà còn là kết quả của quá trình tương tác xã hội, đòi hỏi sự lắng nghe, phản biện và điều chỉnh chính sách dựa trên thực tiễn.

Về lý luận, quản lý phát triển xã hội phản ánh trách nhiệm công của Nhà nước trong việc điều tiết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội. Thông qua quản lý phát triển xã hội, Nhà nước hướng tới phát triển con người toàn diện, nâng cao chất lượng cuộc sống, bảo đảm an sinh xã hội, an ninh con người, đồng thời củng cố niềm tin và sự đồng thuận xã hội - những yếu tố nền tảng cho ổn định chính trị và phát triển bền vững.

Tuy nhiên, trong bối cảnh Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển mới với những thách thức từ hội nhập quốc tế, đô thị hóa nhanh, già hóa dân số, chênh lệch vùng miền, biến đổi khí hậu và cách mạng công nghiệp lần thứ tư mô hình “quản lý” theo nghĩa truyền thống chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu về tính linh hoạt, đa trung tâm và tương tác xã hội, vốn là những đặc điểm ngày càng rõ nét trong đời sống hiện đại.

Từ “quản lý” đến “quản trị”: xu hướng quan trọng trong phát triển xã hội hiện đại

Khái niệm “quản trị” (governance) trong khoa học chính sách hiện đại được hiểu là quá trình hợp tác, phối hợp và điều phối đa chủ thể, trong đó Nhà nước không còn là chủ thể duy nhất mà cùng với các tổ chức xã hội, doanh nghiệp, cộng đồng và cá nhân tham gia vào việc ra quyết định, thực hiện và giám sát các hoạt động phát triển.

Nếu “quản lý” nhấn mạnh vào quyền lực hành chính, tính thứ bậc và tuân thủ theo trật tự mệnh lệnh, thì “quản trị” nhấn mạnh sự tương tác, đồng thuận và trách nhiệm chia sẻ.

Trong mô hình “quản trị phát triển xã hội”, Nhà nước đóng vai trò kiến tạo, định hướng và điều tiết, còn các tổ chức và cá nhân xã hội trở thành đối tác đồng hành, cùng hoạch định, triển khai và giám sát các chính sách, chương trình xã hội.

Quản trị phát triển xã hội là quá trình các chủ thể xã hội bao gồm Nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội, các tổ chức phi chính phủ, doanh nghiệp, cộng đồng và từng cá nhân hợp tác và phối hợp thông qua các cơ chế, thể chế và công cụ khác nhau để điều chỉnh và quản lý các vấn đề xã hội một cách phù hợp, hiệu quả và có giá trị thực tiễn.

Điểm cốt lõi của quản trị phát triển xã hội là mở rộng không gian tham gia của các chủ thể xã hội, đồng thời nâng cao tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và hiệu quả chính sách công. Thay vì chỉ tập trung vào hệ thống hành chính nhà nước, quản trị phát triển xã hội hướng tới tính liên kết ngang giữa các chủ thể, thúc đẩy sự chia sẻ thông tin, tăng cường năng lực cộng đồng và khuyến khích sáng kiến từ cơ sở.

Tóm lại, quản lý phát triển xã hội là tiền đề quan trọng, song quản trị phát triển xã hội mới là mô hình điều hành phù hợp với yêu cầu của thời kỳ mới thời kỳ hội nhập, chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững. Chuyển từ quản lý phát triển xã hội sang quản trị phát triển xã hội giúp xây dựng hệ thống phát triển xã hội linh hoạt, bao trùm và bền vững, nơi mọi công dân đều có cơ hội tham gia, cống hiến và thụ hưởng thành quả phát triển.

Chuyển trọng tâm từ “quản lý phát triển xã hội” sang “quản trị phát triển xã hội”

Trong nhiều năm qua, Đảng, Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội đã thể hiện rõ vai trò lãnh đạo, định hướng và tổ chức trong quản lý phát triển xã hội. Điều này được thể hiện qua hàng loạt chính sách, chương trình và chiến lược nhằm kiểm soát, điều tiết và giải quyết các vấn đề xã hội như giảm nghèo, bảo đảm an sinh xã hội, thu hẹp chênh lệch giàu nghèo, phòng ngừa xung đột xã hội, duy trì ổn định chính trị - xã hội, bảo đảm an ninh con người, an toàn xã hội và trật tự công cộng.

Hệ thống chính sách về giáo dục, y tế, việc làm, nhà ở, bảo hiểm xã hội, phúc lợi và công tác xã hội đã được triển khai rộng khắp, góp phần nâng cao đời sống nhân dân và thúc đẩy tiến bộ xã hội.

Tuy nhiên, nhìn từ góc độ tổng thể, hiệu quả của việc giải quyết và kiểm soát các vấn đề xã hội vẫn cần được nâng cao hơn. Tình trạng bất bình đẳng xã hội, phân tầng giàu nghèo, mất cân đối giữa các vùng miền, áp lực dân số đô thị, việc làm, ô nhiễm môi trường, thách thức từ già hóa dân số và biến đổi khí hậu đang đặt ra yêu cầu mới. Bên cạnh đó, nguồn lực cho giải quyết các vấn đề xã hội vẫn chủ yếu dựa vào khu vực Nhà nước, trong khi tiềm năng to lớn của khu vực tư nhân, các tổ chức xã hội, cộng đồng dân cư và các sáng kiến cá nhân vẫn chưa được phát huy hết.

Cơ chế phối hợp giữa các chủ thể bao gồm cơ quan quản lý nhà nước, tổ chức đoàn thể, doanh nghiệp và người dân vẫn cần đồng bộ hơn, tạo dựng mạng lưới tương tác và chia sẻ trách nhiệm rõ ràng. Đặc biệt, việc tham gia của các tổ chức xã hội, hiệp hội nghề nghiệp, tổ chức phi chính phủ, doanh nghiệp và người dân vào quá trình hoạch định, thực thi và giám sát chính sách cần được nâng cao nhằm tạo ra các kênh đối thoại xã hội hiệu quả và cơ chế phối hợp đa chủ thể trong giải quyết các vấn đề xã hội.

Vì vậy, việc chuyển từ “quản lý phát triển xã hội” sang “quản trị phát triển xã hội” không chỉ là khái niệm mà là sự thay đổi cách thức tổ chức, vận hành và điều phối xã hội trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Quản trị phát triển xã hội là hướng đi phù hợp cho giai đoạn phát triển mới

Quản trị phát triển xã hội là cách tiếp cận hiện đại, coi phát triển xã hội là kết quả của sự hợp tác, phối hợp và tương tác giữa nhiều chủ thể bao gồm Nhà nước, thị trường, các tổ chức xã hội, cộng đồng và cá nhân. Trong đó, Nhà nước trở thành nhà kiến tạo và điều phối, tạo ra khung thể chế, môi trường chính sách và không gian dân chủ để các chủ thể khác tham gia tích cực vào quá trình phát triển xã hội.

Quản trị phát triển xã hội hướng tới tăng cường tính tương tác hai chiều, nơi người dân không chỉ là đối tượng thụ hưởng chính sách mà còn là chủ thể đồng kiến tạo, giám sát và phản biện chính sách. Các tổ chức xã hội, doanh nghiệp và cộng đồng được khuyến khích tham gia vào việc cung ứng dịch vụ công, chia sẻ nguồn lực và trách nhiệm với Nhà nước, từ đó hình thành mạng lưới “đồng quản trị”.

Theo hướng này, việc chuyển từ “quản lý” sang “quản trị” phát triển xã hội không có nghĩa là giảm vai trò của Nhà nước, mà là tái định vị vai trò của Nhà nước từ “nhà điều hành trực tiếp” sang “nhà kiến tạo và điều tiết”. Nhà nước tập trung xây dựng khung pháp lý, chính sách, tạo động lực và khuyến khích các chủ thể khác tham gia.

Áp dụng tư duy “quản trị phát triển xã hội” giúp nâng cao hiệu quả, hiệu lực và tính bền vững của chính sách xã hội. Khi các chủ thể cùng chia sẻ trách nhiệm, chính sách sẽ trở nên thực tế hơn, khả thi hơn và phản ánh đúng nhu cầu xã hội. Đồng thời, mô hình này tăng cường tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và niềm tin của nhân dân đối với hệ thống chính trị, góp phần củng cố khối đại đoàn kết toàn dân và ổn định xã hội trong dài hạn.

Phát triển xã hội bền vững, tiến bộ và công bằng là mục tiêu nhất quán trong đường lối của Đảng. Trong bối cảnh mới, khi Việt Nam hướng tới mô hình phát triển bao trùm, lấy con người làm trung tâm, chuyển đổi từ “quản lý phát triển xã hội” sang “quản trị phát triển xã hội” là bước đi quan trọng.

Thực hiện quản trị phát triển xã hội giúp phát huy sức mạnh tổng hợp của hệ thống chính trị, doanh nghiệp, cộng đồng và người dân; tăng cường tính minh bạch, hiệu quả và niềm tin xã hội; qua đó bảo đảm an ninh con người, an sinh xã hội, nâng cao sức khỏe, thịnh vượng và hạnh phúc của nhân dân.

Đây cũng là tinh thần xuyên suốt của Dự thảo Báo cáo Chính trị Đại hội XIV: “Dưới lá cờ vẻ vang của Đảng, chung sức, đồng lòng thực hiện thắng lợi các mục tiêu phát triển đất nước đến năm 2030; tự chủ chiến lược, tự cường, tự tin, tiến mạnh trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc vì hòa bình, độc lập, dân chủ, giàu mạnh, phồn vinh, văn minh, hạnh phúc, vững bước đi lên chủ nghĩa xã hội”.

Văn Hiền