​Lào Cai: Những tín hiệu sáng trong cuộc chiến chống tảo hôn

​Các số liệu cho thấy sự thay đổi rõ rệt như: số trẻ sinh ra từ các bà mẹ dưới 20 tuổi giảm, nhiều thôn vùng cao duy trì thành tích nhiều năm không phát sinh tảo hôn mới. Thành công này có được nhờ sự phủ rộng của các mô hình và mạng lưới câu lạc bộ “nói không với tảo hôn” trên khắp địa bàn.

Ở nhiều xã vùng cao như Lùng Phình, Nậm Xé, Lùng Khấu Nhin…, câu chuyện những em gái vừa học xong cấp 2 đã làm vợ, làm mẹ không còn xa lạ. Họ bỏ dở sách vở, bước vào cuộc sống hôn nhân khi chưa đủ kiến thức, kỹ năng, kéo theo hệ lụy sức khỏe sinh sản, suy dinh dưỡng, bệnh tật cho thế hệ sau và gia tăng nguy cơ tái nghèo.

Báo cáo của các cơ quan chuyên môn chỉ ra: tảo hôn, hôn nhân cận huyết không chỉ là vi phạm pháp luật, mà còn “giữ chân” cả cộng đồng trong tình trạng tụt hậu, làm chậm lại các nỗ lực giảm nghèo bền vững, nâng cao chất lượng dân số ở địa phương.

Xu hướng giảm nhưng áp lực còn lớn

Báo cáo 6 tháng đầu năm 2025 của Sở Y tế Lào Cai cho thấy số trẻ sinh ra là con của phụ nữ dưới 20 tuổi đã giảm 31 trường hợp so với cùng kỳ năm trước – tín hiệu tích cực sau nhiều năm triển khai các biện pháp đồng bộ.

Tuy nhiên, bức tranh vẫn còn nhiều gam trầm. Tỷ lệ trẻ sinh là con của bà mẹ dưới 20 tuổi tập trung gần như hoàn toàn trong nhóm dân tộc thiểu số (95,4%), riêng người Mông chiếm khoảng 63,64%. Thị xã Sa Pa là địa phương có tỷ lệ cao nhất, trên 25% số trẻ sinh là con của phụ nữ dưới 20 tuổi.

Các cán bộ cơ sở chỉ ra, ngoài yếu tố tập quán, thì điện thoại thông minh và mạng xã hội đang trở thành “bà mối” kiểu mới. Nhiều đôi nam nữ quen nhau qua mạng, tự ý “về sống chung”, phụ huynh, chính quyền biết thì sự việc đã rồi, việc can thiệp trở nên rất khó khăn.

Từ mô hình thí điểm đến Nghị quyết 43-NQ/TU

Lào Cai không đi tay không vào cuộc chiến này. Ngay từ năm 2016, tỉnh đã thí điểm mô hình “Giảm thiểu tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống” tại các xã Tả Phời, Nậm Xé (cũ), ghi nhận hiệu quả rõ rệt trong thay đổi nhận thức của người dân.

Giai đoạn 2021–2025, tỉnh triển khai mạnh Tiểu Dự án 2 “Giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống vùng đồng bào DTTS và miền núi” thuộc Dự án 9, Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc. Cấp ủy, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc, đoàn thể các cấp đều được “giao việc”, cùng đưa nội dung phòng, chống tảo hôn vào chương trình hành động của mình.

Trên nền tảng đó, Ban Tuyên giáo – Dân vận và ngành Y tế tham mưu Tỉnh ủy ban hành Nghị quyết 43-NQ/TU về tăng cường phòng, chống tảo hôn trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số giai đoạn 2023–2030, đặt mục tiêu nâng cao trách nhiệm cán bộ, đảng viên và người dân trong tuân thủ pháp luật hôn nhân, từng bước chấm dứt tình trạng tảo hôn, trẻ em dưới 18 tuổi sinh con.

Trường học vùng cao: tuyến đầu “nói không với tảo hôn”

Một thay đổi quan trọng trong cách làm là xem trường học là “phòng tuyến đầu”. Từ Nậm Xé (Văn Bàn) đến Lùng Khấu Nhin (Mường Khương), các trường phổ thông dân tộc bán trú đã đưa nội dung phòng chống tảo hôn, hôn nhân cận huyết vào sinh hoạt lớp, ngoại khóa, sân khấu hóa bằng các cuộc thi, trò chơi, tiểu phẩm pháp luật.

Tại Trường PTDTBT THCS Lùng Khấu Nhin, thầy cô tổ chức cuộc thi “Rung chuông vàng – Lớn lên cùng ước mơ”, với câu hỏi xoay quanh sức khỏe sinh sản vị thành niên, Luật Hôn nhân và Gia đình, hậu quả tảo hôn, kỹ năng sống lành mạnh. Học sinh vừa chơi vừa học, dễ nhớ và chủ động chia sẻ lại cho bạn bè, anh em trong gia đình.

Sở Y tế phối hợp với trường học tổ chức các buổi nói chuyện chuyên đề, lồng ghép nội dung phòng chống tảo hôn trong tuyên truyền sức khỏe sinh sản; chỉ riêng một năm đã có hơn 10.000 lượt học sinh, giáo viên được tiếp cận thông tin này.

Không chỉ “đánh” trong trường học, công tác truyền thông cộng đồng được xem là xương sống. Ở thôn Pín Pé, xã Cát Thịnh và nhiều thôn bản khác, cán bộ thôn, hội phụ nữ, Mặt trận Tổ quốc thường xuyên họp dân, giải thích bằng tiếng dân tộc về nguy cơ tảo hôn, hướng dẫn bà con chăm sóc sức khỏe sinh sản, nuôi dạy con. Nhiều năm liền, thôn không xảy ra tảo hôn, hôn nhân cận huyết mới.

Tỉnh phát triển mạng lưới tổ, nhóm, câu lạc bộ phòng, chống tảo hôn ở các xã trọng điểm; phát hành tờ gấp song ngữ, dựng pano trực quan tại những vị trí dễ nhìn, phát sóng phóng sự, bài viết trên báo, đài và cổng thông tin điện tử. Vai trò già làng, trưởng bản, người có uy tín được phát huy như “cánh tay nối dài” của chính quyền trong việc khuyên nhủ, can ngăn các cuộc hôn nhân sớm.

Song song với đó, ngành Y tế xây dựng 27 mô hình giảm thiểu tảo hôn, hôn nhân cận huyết, tập trung tại các xã được coi là “điểm nóng”, kết hợp tư vấn sức khỏe sinh sản, sinh hoạt câu lạc bộ, giám sát cộng đồng, can thiệp sớm các trường hợp có nguy cơ.

Dù có nhiều tín hiệu sáng, chặng đường phía trước của Lào Cai không hề dễ dàng. Thực tế, gần như toàn bộ bà mẹ dưới 20 tuổi sinh con ở tỉnh này là người dân tộc thiểu số; tác động của phong tục, áp lực hôn nhân sớm, cộng với sự bùng nổ của mạng xã hội khiến việc kiểm soát các mối quan hệ yêu đương của thanh thiếu niên khó hơn nhiều so với trước.

Vì vậy, cùng với tuyên truyền, mô hình, nghị quyết, Lào Cai cần tiếp tục song hành các giải pháp mở đường học tập và việc làm cho thanh niên vùng cao: giữ chân các em ở trường lâu hơn, tạo cơ hội học nghề, đi làm xa, nâng cao đời sống vật chất. Khi có nhiều lựa chọn hơn cho tương lai, tảo hôn sẽ không còn là “lối thoát” duy nhất mà không ít gia đình từng nghĩ tới.

Từ những mô hình thí điểm ban đầu đến Nghị quyết 43-NQ/TU và mạng lưới 27 mô hình, hàng chục câu lạc bộ “nói không với tảo hôn”, Lào Cai cho thấy nếu chính sách đúng và cách làm đủ sâu, những hủ tục tưởng như không lay chuyển được vẫn có thể lùi bước. Câu hỏi còn lại không chỉ là “giảm được bao nhiêu ca tảo hôn mỗi năm”, mà là làm sao để những cô gái, chàng trai vùng cao có thể lớn lên trọn vẹn với trường lớp, nghề nghiệp và những lựa chọn hôn nhân thực sự tự nguyện, trưởng thành.

Đức Toàn