Tri thức nấu cỗ Bát Tràng là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia
(CLO) Tri thức nấu cỗ Bát Tràng gắn liền với lịch sử hơn 500 năm của làng gốm, tuân thủ nghi thức lễ nghi và những khẩu quyết dân gian truyền thống.
Tối 15/11, xã Bát Tràng (TP Hà Nội) tổ chức lễ công bố Quyết định ghi danh “Tri thức nấu cỗ Bát Tràng” vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Bát Tràng là vùng đất có truyền thống nghề gốm lâu đời, lưu giữ nhiều di tích lịch sử văn hóa có giá trị, đồng thời sở hữu hệ tri thức dân gian phong phú, trong đó “Tri thức nấu cỗ” là một phần không thể tách rời của đời sống văn hóa cộng đồng.
Tri thức nấu cỗ Bát Tràng gắn liền với lịch sử hơn 500 năm của làng gốm. Mâm cỗ không chỉ là món ăn, mà là nghệ thuật tổ chức ẩm thực, phản ánh thẩm mỹ, triết lý âm - dương, ngũ hành trong đời sống người Việt. Cỗ Bát Tràng hài hòa giữa dân dã và tinh tế, hướng đến sự cân bằng, thanh đạm, vừa dưỡng sinh tốt cho sức khỏe, vừa giàu tính biểu tượng, chứa đựng tri thức ẩm thực sâu sắc.
Tri thức nấu cỗ Bát Tràng được hình thành, tích lũy và truyền dạy qua nhiều thế hệ, chủ yếu bằng phương thức “học bằng làm” trong gia đình và cộng đồng.
Mâm cỗ Bát Tràng nổi bật bởi sự chuẩn mực trong sắp xếp, cân đối về hình thức và hương vị, lựa chọn nguyên liệu theo mùa, tuân thủ nghi thức lễ nghi và những khẩu quyết dân gian truyền thống như: “Luộc gà không sôi, canh trong mới ngọt”, “Cỗ khéo hơn cỗ đầy”. Từ món mặn, canh, xào, luộc đến món tráng miệng như chè kho, xôi vò, mỗi món đều mang nét tinh tế, vừa dân dã vừa trang trọng.
Một yếu tố đặc sắc khác khiến cỗ Bát Tràng mang tính bản địa cao là việc sử dụng đồ gốm truyền thống trong bày biện và phục vụ. Các bộ đồ đựng, đĩa, bát từ hàng gốm Bát Tràng tạo nên kết nối hài hòa giữa nghề gốm và ẩm thực, đồng thời góp phần tôn vinh giá trị làng nghề.
Ngoài kỹ thuật chế biến, tri thức nấu cỗ còn bao hàm quy tắc phân công “phường cỗ”, cách thức tiếp đãi và biểu hiện lễ nghĩa trong mối quan hệ dòng họ, làng xóm - tất cả tạo nên diện mạo văn hóa mang tính cộng đồng và biểu tượng cao.
Các nhà nghiên cứu nhận định, tri thức nấu cỗ Bát Tràng là di sản sống, phản ánh triết lý âm dương, ngũ hành trong tư duy ẩm thực Việt, đồng thời là minh chứng cho nếp sống trọng lễ nghĩa của cư dân ven sông Hồng. Việc công nhận di sản không chỉ ghi nhận giá trị văn hóa mà còn đặt trách nhiệm bảo tồn, truyền dạy và đưa giá trị này vào hoạt động du lịch, giáo dục cộng đồng.
Với những giá trị đặc biệt của di sản, ngày 27/6/2025, Bộ VHTT&DL đã c ghi danh “Tri thức nấu cỗ Bát Tràng” vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Quyết định này được xem là bước khích lệ để địa phương tăng cường các chương trình truyền dạy, lưu giữ công thức, phong cách bày cỗ, đồng thời phát triển mô hình trải nghiệm văn hóa ẩm thực gắn với du lịch làng nghề.
Lễ công bố Quyết định ghi danh “Tri thức nấu cỗ Bát Tràng” vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia cũng khởi động chuỗi hoạt động đặc sắc, gồm trình diễn nấu cỗ truyền thống, trưng bày tư liệu, hội chợ gốm sứ, triển lãm ảnh, chương trình giao lưu nghệ nhân, workshop giới thiệu kỹ thuật nấu cỗ và trải nghiệm ẩm thực.
Ban tổ chức kỳ vọng những hoạt động này sẽ thu hút du khách trong và ngoài nước, góp phần quảng bá hình ảnh Bát Tràng - nơi văn hóa truyền thống được gìn giữ, phát huy và hòa nhập sáng tạo với đời sống đương đại.