Đột phá khoa học, công nghệ và chuyển đổi số: Động lực chủ yếu cho phát triển quốc gia giai đoạn mới

Dự thảo Báo cáo Chính trị nhấn mạnh yêu cầu khẩn trương, quyết liệt đổi mới và hoàn thiện cơ chế, chính sách phát triển khoa học công nghệ phù hợp với nguyên tắc thị trường, chuẩn mực và thông lệ quốc tế; hoàn thiện các cơ chế, chính sách vượt trội phù hợp với đặc thù lao động sáng tạo, tháo gỡ dứt điểm các nút thắt, rào cản trong hoạt động khoa học, công nghệ và chuyển đổi số.

Trọng tâm là tháo gỡ dứt điểm các nút thắt, rào cản về cơ chế quản lý, đầu tư và cơ chế tự chủ cho các đơn vị sự nghiệp khoa học và công nghệ, đồng thời khuyến khích mạnh mẽ các doanh nghiệp đầu tư phát triển và ứng dụng công nghệ.

Nâng cao tiềm lực khoa học, công nghệ và chuyển đổi số quốc gia đạt trình độ tiên tiến ở những lĩnh vực quan trọng, thuộc nhóm dẫn đầu trong các nước có thu nhập trung bình cao.

Phát triển đồng bộ, liên ngành, có trọng tâm, trọng điểm khoa học xã hội và nhân văn, khoa học lý luận chính trị, khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật và công nghệ. Đồng thời, tạo môi trường thuận lợi để khu vực tư nhân tham gia đầu tư, nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ.

Hình thành các tổ chức, các nhóm nghiên cứu và triển khai mạnh, đạt trình độ khu vực và thế giới. Tăng cường hợp tác công tư trong thu hút, đào tạo, trọng dụng nguồn nhân lực khoa học, công nghệ chất lượng cao.

Phát triển, khai thác có hiệu quả hạ tầng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, nhất là hạ tầng số, cơ sở dữ liệu lớn, kinh tế dữ liệu. Chủ động đẩy mạnh hợp tác, hội nhập quốc tế về khoa học công nghệ; xây dựng mạng lưới đổi mới sáng tạo, thu hút chuyên gia, nhà khoa học nước ngoài, người Việt Nam ở nước ngoài. Hoàn thiện cơ chế đào tạo, sử dụng, đãi ngộ, tôn vinh nhân lực khoa học công nghệ trình độ cao

Dự thảo Văn kiện yêu cầu chủ động, tích cực tiếp cận nhanh, khai thác hiệu quả cơ hội và thành tựu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Ưu tiên tiếp thu, chuyển giao, ứng dụng sáng tạo, làm chủ các công nghệ tiên tiến, công nghệ chiến lược, công nghệ lõi, công nghệ nguồn, công nghệ số.

Đặc biệt là trong các lĩnh vực công nghiệp điện tử, chip bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, công nghệ hạt nhân, năng lượng nguyên tử, năng lượng mới, công nghệ không gian vũ trụ, công nghệ lượng tử.

Chú trọng nghiên cứu cơ bản, gắn với định hướng ứng dụng, làm chủ về công nghệ, khẳng định chủ quyền ở những lĩnh vực then chốt mà Việt Nam có nhu cầu, tiềm năng và lợi thế.

Đồng thời, có cơ chế, chính sách đột phá thúc đẩy chuyển đổi số, số hoá toàn diện các lĩnh vực kinh tế - xã hội gắn với bảo đảm an ninh, an toàn. Quản lý, thúc đẩy phát triển tài sản số, tiền kỹ thuật số lành mạnh, hiệu quả. Ứng dụng các công nghệ số, trí tuệ nhân tạo trong quản lý, điều hành của Đảng, Nhà nước; phát triển mạnh trợ lý ảo, công dân số.

Xây dựng và triển khai các khung khổ pháp lý, cơ chế, chính sách thử nghiệm, thí điểm vượt trội trong khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Phát triển hạ tầng công nghệ quốc gia; xây dựng tiêu chuẩn, quy chuẩn quốc gia phù hợp với quốc tế; phát triển thị trường khoa học và công nghệ, liên thông với khu vực và thế giới. Bảo vệ, nâng cao hiệu quả khai thác tài sản trí tuệ, tài nguyên số. Tăng cường liên kết viện – trường – doanh nghiệp.

Phát triển hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia, hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo, trong đó doanh nghiệp là trung tâm, viện nghiên cứu và trường đại học là chủ thể nghiên cứu mạnh, Nhà nước đóng vai trò kiến tạo. Xây dựng, nuôi dưỡng văn hoá đổi mới sáng tạo. Nâng cao chỉ số đổi mới sáng tạo quốc gia, địa phương, ngành.

Thúc đẩy liên kết giữa hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia, ngành, vùng gắn với các chuỗi giá trị, mạng lưới đổi mới sáng tạo khu vực và toàn cầu. Phát triển các trung tâm đổi mới sáng tạo, cụm liên kết, các khu công nghệ cao, khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, quỹ đầu tư mạo hiểm, vườn ươm công nghệ…

Dự thảo Văn kiện đề cập yêu cầu tăng cường ứng dụng khoa học và công nghệ trong điều tra tài nguyên, bảo vệ môi trường biển, nâng cao năng lực dự báo; đồng thời phát triển khoa học quân sự, khoa học an ninh, ứng dụng thành tựu khoa học và công nghệ hiện đại và chú trọng đào tạo – trọng dụng nhân tài trong các lĩnh vực then chốt.

Dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội XIV xác định phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của cả nhiệm kỳ, đồng thời gắn kết chặt chẽ với yêu cầu xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa hiện đại, hội nhập quốc tế sâu rộng và đáp ứng yêu cầu phát triển lực lượng sản xuất mới.

Cùng với các nhiệm vụ trọng tâm, Dự thảo Báo cáo xác định 3 đột phá chiến lược trong giai đoạn 2026–2030.

Thứ nhất, đột phá về thể chế phát triển, tập trung hoàn thiện đồng bộ hệ thống pháp luật và cơ chế điều hành để khơi thông mọi nguồn lực; đẩy mạnh phân cấp, phân quyền; thúc đẩy đột phá về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số phục vụ, kiến tạo phát triển; phát triển kinh tế tư nhân; xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp mới; phát triển lực lượng sản xuất mới, các mô hình, phương thức sản xuất kinh doanh mới.

Thứ hai, đột phá về nguồn nhân lực, trong đó phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, trình độ cao được xem là nhân tố quyết định. Dự thảo nhấn mạnh yêu cầu thu hút, trọng dụng nhân tài, khuyến khích cán bộ sáng tạo, dám nghĩ dám làm, cùng với đổi mới mạnh mẽ công tác cán bộ để đáp ứng yêu cầu phát triển mới.

Thứ ba, đột phá về kết cấu hạ tầng kinh tế – xã hội, chú trọng phát triển đồng bộ và hiện đại, với trọng tâm là hạ tầng giao thông đa phương thức, hạ tầng công nghệ, hạ tầng số, các hệ thống phục vụ chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, chuyển đổi năng lượng và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Phùng Thọ