Chỉ vài tuần sau khi Facebook chặn người dùng chia sẻ các cáo buộc tham nhũng chống lại ứng cử viên Tổng thống đảng Dân chủ Joe Biden và con trai Hunter Biden, Bộ trưởng Tư pháp bang New York Letitia James đã dẫn đầu nhóm 48 trong số 50 luật sư hàng đầu của cả hai đảng chính, trong một vụ kiện đối với CEO, chủ tịch và cổ đông kiểm soát đế chế Internet - Mark Zuckerberg.

Hôm thứ Tư (9/12), Ủy ban Thương mại Liên bang (FTC) và một liên minh lưỡng đảng gồm 48 tổng chưởng lý (Bộ trưởng Tư pháp) bang đã đâm đơn kiện Facebook, với cáo buộc mua bán chống cạnh tranh khi yêu cầu phương tiện truyền thông xã hội leviathan bán tháo WhatsApp và Instagram và bán dữ liệu người dùng cho các công ty như Cambridge Analytica của Anh.

Bên cạnh đó, Ủy ban Thương mại Liên bang (FTC), cơ quan quản lý chống độc quyền của Hoa Kỳ, cũng khởi động vụ kiện của riêng đối với Facebook Inc. có trị giá 130 tỷ USD.

"Facebook đã sử dụng sức mạnh độc quyền của mình để đè bẹp các đối thủ nhỏ hơn và loại bỏ sự cạnh tranh, tất cả đều phải trả giá bằng người dùng hàng ngày", bà James tweet. "Thay vì cải tiến sản phẩm của riêng mình, Facebook đã tận dụng lợi thế của người tiêu dùng và kiếm hàng tỷ đô la để chuyển đổi dữ liệu cá nhân của họ thành một nguồn thu khổng lồ".

Bà Tổng chưởng lý New York nói với các phóng viên tại một cuộc họp báo: “Bất kỳ nỗ lực nào nhằm kìm hãm sự cạnh tranh, làm tổn hại đến doanh nghiệp nhỏ, giảm sự đổi mới và sáng tạo, cắt giảm các biện pháp bảo vệ quyền riêng tư, sẽ được đáp ứng với toàn bộ lực lượng văn phòng của chúng tôi”.

Điều tra quyền riêng tư

Dòng tweet của bà James đề cập đến cuộc tranh cãi năm 2017 về công ty Cambridge Analytica của Vương quốc Anh, được chiến dịch tranh cử năm 2016 của ông Donald Trump thuê, để giúp điều chỉnh thông điệp của ông trong các bài phát biểu tại từng thành phố, dựa trên dữ liệu người dùng mua từ Facebook.

Trong khi một cuộc điều tra của Văn phòng Ủy viên Thông tin của Vương quốc Anh vào tháng 10/2020 cho thấy, Cambridge Analytica đã không hành động bất hợp pháp, FTC đã ban hành khoản phạt Facebook số tiền 5 tỷ đô la vào năm 2019 đối với việc khai thác dữ liệu của mình để kiếm lợi.

Mặc dù số tiền này tương đương 9% doanh thu năm 2018 của công ty, nhưng điều đó vẫn được coi là một trừng phạt nhẹ nhàng. Cuộc tranh cãi đã đặt ra câu hỏi về cách Facebook sử dụng hoặc lạm dụng thông tin về những người dùng có vi phạm quyền riêng tư?

Độc quyền truyền thông xã hội để có được khởi động?

Các vụ kiện trên tìm cách chấm dứt sự độc quyền của Facebook trên mạng xã hội sau khi mua lại trang chia sẻ hình ảnh chuyên dụng Instagram vào năm 2012 và ứng dụng nhắn tin trên điện thoại di động WhatsApp - đối thủ trực tiếp của ứng dụng Messenger của Facebook - vào năm 2014.

Tuy nhiên, phải đến năm 2019, FTC mới muộn màng đưa ra một thăm dò về tình trạng chống độc quyền nhắm vào Facebook Inc.

“Các hành động của Facebook nhằm lôi kéo và duy trì sự độc quyền của mình đã phủ nhận lợi ích của việc cạnh tranh cho người tiêu dùng”, Giám đốc Cục Cạnh tranh FTC, ông Ian Conner, cho biết trong một tuyên bố hôm thứ Tư (9/12).

“Mục đích của chúng tôi là khôi phục hành vi phản cạnh tranh của Facebook và khôi phục cạnh tranh để sự đổi mới và cạnh tranh tự do có thể phát triển mạnh mẽ”.

Các email nội bộ của công ty Facebook do tiểu ban Tư pháp Hạ viện về chống độc quyền thu được đã tiết lộ nỗi sợ hãi của CEO Zuckerberg vào thời điểm mua lại năm 2012, rằng Instagram đang đánh bại Facebook về việc thâm nhập thị trường nền tảng di động.

“Instagram có thể làm tổn hại chúng ta một cách có ý nghĩa mà không trở thành một doanh nghiệp lớn. Đối với những công ty khác, nếu họ trở nên lớn mạnh, chúng ta sẽ chỉ hối tiếc vì đã không làm được họ”, CEO của Facebook viết cho một nhân viên.

Người đồng sáng lập Instagram Kevin Systrom và cổ đông Matt Cohler tin rằng tỷ phú Zukerberg sẽ "chuyển sang chế độ tiêu diệt" đối với trang web của họ nếu họ từ chối bán.

Đặc quyền hợp pháp

Quốc hội Mỹ đã nhiều lần từ chối yêu cầu của Tổng thống Donald Trump về việc sửa đổi dự luật chi tiêu quân sự năm nay, để dỡ bỏ các đặc quyền 'Mục 230' mà các nền tảng truyền thông xã hội như Facebook và Twitter được hưởng.

Phần từ Đạo luật về khuôn phép trong thông tin năm 1996 bảo vệ các nhà cung cấp dịch vụ Internet khỏi trách nhiệm pháp lý đối với bất kỳ nội dung nào được xuất bản thông qua dịch vụ của họ, bao gồm cả tài liệu phỉ báng, xúc phạm hoặc có hại.

Nhưng ông Trump và những người khác đã lập luận rằng, những người khổng lồ truyền thông xã hội và công cụ tìm kiếm như Google đã tham gia vào việc chỉnh sửa hoặc kiểm duyệt các bài đăng và trang web của người dùng, bằng cách 'cấm đoán' hoặc xóa và cấm hoàn toàn.

Những năm gần đây, Google đã phải đối mặt với hàng loạt án phạt tại châu Âu như khoản phạt 1,5 tỷ euro vì chính sách quảng cáo tại thị trường châu Âu, khoản phạt 4,3 tỷ euro vì độc quyền nền tảng Android và khoản phạt 2,4 tỷ euro vì thao túng kết quả mua sắm trong khi sử dụng chức năng tìm kiếm của Google.

Chính phủ Mỹ vẫn chưa đưa ra mức phạt cụ thể đối với Google, nhưng công ty này khó tránh khỏi một án phạt nặng với những cáo buộc vi phạm độc quyền của mình.

Vụ kiện lớn đối với Facebook cũng chỉ mới bắt đầu, nhưng mạng xã hội truyền thông hàng đầu thế giới khó tránh khỏi một án phạt tương tự, hoặc họ sẽ phải có những điều chỉnh mang tính cách mạng nhằm tuân thủ luật chống độc quyền.

Không ai có thể phủ nhận những giá trị mà mạng xã hội mang lại, nhưng cũng không có ai có thể phủ nhận những tác hại mà nó có thể khiến người dùng phải hứng chịu. 

Cuộc chiến pháp lý tại Mỹ có thể sẽ mở đầu cho những vụ kiện ở cấp độ lớn hơn, nhắm vào các công ty truyền thông và công nghệ hàng đầu trên thế giới…