Nguồn tài nguyên khoáng sản của Ukraine đang trở thành tâm điểm trong bàn cờ địa chính trị toàn cầu, khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tìm cách đạt thỏa thuận với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky để tiếp cận chúng.

Nhưng những khoáng sản này thực sự là gì và tại sao chúng lại được săn đón đến vậy?

Kho báu ẩn giấu dưới lòng đất Ukraine

Ukraine từ lâu đã được biết đến với những cánh đồng màu mỡ và nền công nghiệp phát triển. Tuy nhiên, ẩn sâu dưới lòng đất nước này là một trong những cấu trúc địa chất đáng chú ý nhất thế giới - "Lá chắn Ukraine".

Đây là một khối đá kết tinh khổng lồ, hình thành cách đây hơn 2,5 tỷ năm, trải dài trên phần lớn lãnh thổ Ukraine và được xem là một trong những khối lục địa cổ và ổn định nhất của Trái Đất.

Trải qua nhiều giai đoạn kiến tạo địa chất, từ quá trình hình thành núi, hoạt động của dung nham đến những biến đổi địa chất khác, khu vực này đã tạo ra những điều kiện lý tưởng cho sự xuất hiện của nhiều mỏ khoáng sản quan trọng như lithium, graphite, mangan, titan và các nguyên tố đất hiếm.

Những khoáng sản này đóng vai trò thiết yếu trong nhiều ngành công nghiệp hiện đại, đặc biệt là cuộc cách mạng năng lượng xanh toàn cầu.

Ukraine – "mỏ vàng" tài nguyên chiến lược

Theo Liên minh châu Âu (EU), Ukraine sở hữu 22 trên tổng số 34 loại khoáng sản thiết yếu đối với an ninh năng lượng, đưa nước này vào danh sách những quốc gia giàu tài nguyên nhất thế giới.

Trong bối cảnh thế giới đẩy nhanh quá trình khử carbon, nhu cầu về khoáng sản chiến lược ngày càng tăng vọt. Các phương tiện chạy điện, tua-bin gió, tấm pin mặt trời và hệ thống lưu trữ năng lượng đều cần đến lithium, cobalt và các nguyên tố đất hiếm – những tài nguyên mà Ukraine có trữ lượng lớn.

Giá lithium đã tăng từ 1.500 USD/tấn vào những năm 1990 lên khoảng 20.000 USD/tấn trong những năm gần đây. Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), số lượng xe điện toàn cầu dự kiến sẽ vượt 125 triệu chiếc vào năm 2030, kéo theo nhu cầu sử dụng lithium và kim loại pin tăng vọt.

Một chiếc xe điện cần lượng lithium nhiều hơn đáng kể so với các thiết bị điện tử thông thường. Chẳng hạn, một viên pin của Tesla Model S có thể chứa tới 63 kg lithium tinh khiết.

Tiềm năng lớn nhưng chưa được khai thác hết

Ukraine có ba mỏ lithium lớn, bao gồm Shevchenkivske (tỉnh Donetsk), Polokhivske và Stankuvatske (tỉnh Kirovograd, miền trung Ukraine) - tất cả đều nằm trong khu vực "Lá chắn Ukraine". Tuy nhiên, chiến sự với Nga đã làm gián đoạn các hoạt động khai thác và phá hủy cơ sở hạ tầng, khiến nhiều mỏ khoáng sản vẫn chưa được khai thác đúng mức.

Mỏ lithium Shevchenkivske có hàm lượng spodumene cao, đây là khoáng vật chính chứa lithium được sử dụng trong sản xuất pin. Trữ lượng mỏ này ước tính vào khoảng 13,8 triệu tấn quặng lithium, nhưng để khai thác cần khoản đầu tư khảo sát từ 10-20 triệu USD.

Trong khi đó, mỏ Polokhivske với trữ lượng khoảng 270.000 tấn lithium được đánh giá là một trong những khu vực có điều kiện khai thác thuận lợi nhất châu Âu nhờ địa chất phù hợp, giúp giảm chi phí khai thác.

Tuy nhiên, lithium chỉ là một phần trong kho báu khoáng sản của Ukraine. Theo khảo sát của Cục Địa chất Mỹ, Ukraine là quốc gia sản xuất rutile lớn thứ ba thế giới, chiếm 15,7% sản lượng toàn cầu. Ngoài ra, nước này còn đứng thứ sáu về sản lượng quặng sắt (3,2%), titan (5,8%) và thứ bảy về sản lượng quặng mangan (3,1%).

Không dừng lại ở đó, Ukraine sở hữu trữ lượng uranium lớn nhất châu Âu, đóng vai trò quan trọng trong ngành năng lượng hạt nhân và công nghiệp quốc phòng. Quốc gia này cũng có trữ lượng lớn các nguyên tố đất hiếm như neodymium và dysprosium, vốn được sử dụng trong chế tạo điện thoại thông minh, tua-bin gió và động cơ điện.

Đặc biệt, Ukraine sở hữu trữ lượng mangan đã được kiểm chứng lớn nhất thế giới, với khoảng 2,4 tỷ tấn, tập trung chủ yếu ở Bể Nikopol, phía nam "Lá chắn Ukraine".

Mỹ và cuộc đua khoáng sản toàn cầu

Tầm quan trọng chiến lược của khoáng sản Ukraine ngày càng được quốc tế chú ý. Các cuộc đàm phán song phương gần đây giữa Ukraine và Mỹ càng cho thấy vai trò địa chính trị của nguồn tài nguyên này.

Theo một thỏa thuận đang được đề xuất, Ukraine có thể trích 50% doanh thu từ các nguồn tài nguyên khoáng sản, dầu khí và các tài nguyên khai thác khác vào một quỹ đầu tư tái thiết đất nước sau chiến tranh. Quỹ này sẽ do Kyiv và Washington đồng quản lý.

Mỹ có gì và tại sao vẫn cần Ukraine?

Mỹ quan tâm đến khoáng sản Ukraine không chỉ vì nhu cầu sử dụng ngày càng tăng mà còn do sự biến động giá cả và rủi ro chuỗi cung ứng.

Dù Mỹ có nhiều khoáng sản tương tự Ukraine, nhưng trong nhiều năm qua, nước này đã chuyển giao hoạt động khai thác và tinh chế ra nước ngoài do các quy định môi trường khắt khe, chi phí lao động cao và điều kiện khai thác không thuận lợi bằng các thị trường nước ngoài.

Hệ quả là Mỹ ngày càng phụ thuộc vào nhập khẩu khoáng sản, đặc biệt là từ Trung Quốc – quốc gia đang thống trị ngành khai thác và chế biến khoáng sản quan trọng. Việc tiếp cận nguồn tài nguyên Ukraine thông qua một thỏa thuận đối tác chiến lược sẽ giúp Mỹ giảm phụ thuộc vào Trung Quốc, đồng thời đảm bảo nguồn cung ổn định.

Hiện nay, Mỹ đang thực hiện chiến lược đa dạng hóa nguồn cung khoáng sản, trong đó ưu tiên các quan hệ đối tác khoáng sản để xây dựng chuỗi cung ứng ổn định và bền vững hơn.

Dù sở hữu nhiều mỏ lithium tại Nevada (thung lũng Clayton) và North Carolina (Kings Mountain), phần lớn lithium tại Mỹ hiện nay vẫn đến từ khai thác nước muối (brine extraction) – phương pháp chiết xuất lithium từ dung dịch muối như nước biển hoặc hồ muối, thường tốn kém hơn so với khai thác từ đá cứng.

Ukraine – cơ hội vàng sau chiến tranh

Thế giới đang chuyển dịch mạnh mẽ sang năng lượng xanh và giao thông điện khí hóa, với 80% sản lượng lithium toàn cầu hiện được sử dụng cho sản xuất pin. Các tập đoàn xe hơi lớn đang đầu tư hàng tỷ USD vào ngành xe điện, thúc đẩy nhu cầu về khoáng sản quan trọng tăng chưa từng có.

Với lợi thế tài nguyên dồi dào, Ukraine có thể trở thành một trung tâm khoáng sản hàng đầu thế giới trong cuộc cách mạng năng lượng sạch. Khi tình hình ổn định trở lại, quốc gia này sẽ có cơ hội lớn để định hình lại chuỗi cung ứng khoáng sản toàn cầu.

Ngay cả khi trích 50% lợi nhuận cho Mỹ, Ukraine vẫn có thể sử dụng phần còn lại để phát triển hạ tầng, mở rộng công nghiệp, tạo việc làm và khôi phục nền kinh tế sau chiến tranh.

Dũng Phan (Theo The Independent)