Sự suy giảm dân số nhanh chóng của Nhật Bản chủ yếu là do mức sinh thấp liên tục. Tỷ lệ sinh của Nhật Bản đã giảm kể từ giữa những năm 1970, đạt tổng tỷ suất sinh (TFR) vào khoảng 1,3 con/phụ nữ vào đầu những năm 2000. TFR của Nhật Bản đạt mức thấp 1,26 vào năm 2005, nhưng có sự phục hồi khiêm tốn với TFR khoảng 1,4 trong những năm 2010.

Sinh con ngoài hôn nhân chỉ chiếm khoảng 2% tổng số ca sinh kể từ những năm 1950. Tỷ lệ sinh đẻ của Nhật Bản giảm chủ yếu là do ngày càng ít phụ nữ trẻ kết hôn. Trong khi tỷ lệ phụ nữ không kết hôn ở độ tuổi 25 - 34 đã ổn định cho đến giữa những năm 1970, tỷ lệ phụ nữ độc thân ở độ tuổi 25 - 29 đã tăng từ 21% vào năm 1975 lên 66% vào năm 2020. Tỷ lệ độc thân của phụ nữ trong độ tuổi 30 - 34 thậm chí còn tăng mạnh hơn, từ 8% lên 39%.

Phụ nữ trẻ Nhật Bản ngày càng không muốn kết hôn và sinh con một phần do cơ hội kinh tế của họ được cải thiện nhanh chóng. Tỷ lệ học đại học của phụ nữ bắt đầu tăng nhanh vào cuối những năm 1980 và đạt 51% vào năm 2020. Tỷ lệ có việc làm của phụ nữ trẻ cũng tăng lên đáng kể. Tỷ lệ tham gia lao động của phụ nữ 25 - 29 tuổi tăng gần gấp đôi từ 45% năm 1970 lên 87% năm 2020.

Tỷ lệ kết hôn giảm của Nhật Bản cũng là do áp lực truyền thống, vốn đặt gánh nặng lên vai phụ nữ trong việc quản lý công việc nhà và chăm sóc con cái. Đóng góp của nam giới Nhật Bản cho các công việc gia đình vẫn còn rất thấp và sự mất cân bằng giới tính trong ngành giúp việc gia đình vẫn còn đáng chú ý.

Việc duy trì vai trò giới bất bình đẳng trong gia đình trong khi mở rộng kinh tế cho phụ nữ đã khiến việc cân bằng giữa công việc và cuộc sống gia đình trở nên rất khó khăn đối với phụ nữ đã kết hôn, làm giảm sức hấp dẫn của hôn nhân.

Do lo ngại về những hậu quả xã hội và kinh tế liên quan đến mức sinh thấp kéo dài và già hóa dân số nhanh chóng, Chính phủ Nhật Bản đã khởi động một loạt chương trình giải quyết mức sinh thấp vào giữa những năm 1990. Trọng tâm ban đầu là cung cấp hỗ trợ nuôi dạy con cái thông qua việc tăng cường cung cấp các dịch vụ chăm sóc trẻ em và ủng hộ sự cân bằng giữa công việc và cuộc sống.

Khi tỷ lệ sinh tiếp tục giảm vào cuối những năm 2000, các nỗ lực chính sách của Nhật Bản đã trở nên toàn diện hơn. Chính phủ Nhật Bản đã ủng hộ việc hỗ trợ chính sách dài hạn từ sơ sinh đến thanh niên.

Trong những năm 2010, mức sinh thấp đã trở thành một vấn đề không thể thiếu trong định hướng chính sách công của Nhật Bản. Các chính sách về mức sinh thấp đã được đưa vào chính sách kinh tế vĩ mô của Nhật Bản, quy hoạch đất đai quốc gia, phát triển vùng và địa phương.

Bất chấp những nỗ lực liên tục và toàn diện nhằm tăng tỷ lệ sinh, Nhật Bản đã không đạt được mục tiêu tăng mức sinh nhằm giảm thiểu các tác động xã hội và kinh tế của sự suy giảm và già hóa dân số.

Tuy nhiên, các chính sách của Nhật Bản đã ngăn chặn thành công việc tỷ lệ sinh tiếp tục giảm. Không giống như các nền kinh tế Đông Á khác như Hàn Quốc có TFR vào năm 2021 giảm xuống 0,81, tỷ lệ của Nhật Bản vẫn ở mức 1,30.

Kinh nghiệm của Nhật Bản cho thấy việc khôi phục TRF là khó khăn như thế nào, đặc biệt là khi một quốc gia có dân số khá lớn và tỷ lệ sinh thấp liên tục. Số người chết ở Nhật Bản dự kiến ​​sẽ tăng trong vài thập kỷ tới do dân số già gia tăng nhanh chóng.

Điều đó có nghĩa là quốc gia này không có lựa chọn nào khác ngoài việc tăng cường các nỗ lực để duy trì và hy vọng tăng tỷ lệ sinh. Để làm được điều này, Tokyo nên giúp phụ nữ và các cặp vợ chồng cân bằng giữa công việc và vai trò gia đình để giảm bớt các chi phí kinh tế và xã hội nặng nề liên quan đến sự suy giảm dân số.

Quốc Thiên (theo AT)