Giàu khoáng sản quý hiếm

Việc Afghanistan nhanh chóng rơi vào tay lực lượng Taliban có thể khiến nước này rơi vào một cuộc khủng hoảng chính trị và nhân đạo, khiến hàng nghìn người tìm cách chạy trốn khỏi đất nước. Bên cạnh đó, các chuyên gia an ninh còn bày tỏ lo ngại về cách Taliban quản lý nguồn tài nguyên khoáng sản khổng lồ chưa được khai thác hết của Afghanistan.

Afghanistan là một trong những quốc gia nghèo nhất thế giới. Tuy nhiên, vào năm 2010, các quan chức quân sự và các nhà địa chất Mỹ tiết lộ rằng quốc gia nằm ở ngã tư Trung và Nam Á này đang sở hữu các mỏ khoáng sản trị giá gần 1 nghìn tỷ USD. Nếu được phát triển, “kho báu” tài nguyên này có thể thay đổi triển vọng kinh tế của Aghanistan.

Các mỏ khoáng sản như sắt, đồng và vàng nằm rải rác khắp các tỉnh của Afghanistan. Ngoài ra, quốc gia này còn sở hữu một trong những mỏ lithium lớn nhất thế giới.

Lithium là thành phần quan trọng nhưng khan hiếm, được dùng để chế tạo pin sạc và những công nghệ cần thiết cho nỗ lực giải quyết cuộc khủng hoảng khí hậu toàn cầu.

“Afghanistan chắc chắn là một trong những khu vực giàu kim loại quý truyền thống và cả những loại kim loại cần thiết cho nền kinh tế đang lên của thế kỷ 21”, Rod Schoonover, nhà khoa học kiêm chuyên gia, cho biết.

Nhiều trở ngại lớn

Trước đây, những thách thức về an ninh, thiếu cơ sở hạ tầng và tình trạng hạn hán nghiêm trọng đã cản trở Afghanistan khai thác hầu hết các loại khoáng sản có giá trị quý.

Nếu Taliban hoàn toàn nắm quyền kiểm soát Afghanistan và xây dựng bộ máy chính quyền, điều này vẫn khó có thể thay đổi nhanh chóng. Tuy nhiên, nguồn khoáng sản khổng lồ của Afghanistan vẫn được nhiều nước quan tâm như Trung Quốc, Pakistan và Ấn Độ.

Chính phủ Mỹ ước tính trữ lượng khoáng thể lithium tại Afghanistan có thể sánh ngang với Bolivia, nơi được ví là “vựa lithium lớn nhất thế giới”.

“Nếu Afghnaistan có vài năm bình ổn để khai thác các nguồn tài nguyên khoáng sản, họ có thể trở thành một trong những quốc gia giàu có nhất trong khu vực chỉ sau một thập kỷ”, chuyên gia Said Mirzad thuộc Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ chia sẻ với tờ Science vào năm 2010.

Tuy nhiên, Afghanistan không bao giờ có được cơ hội đó. Phần lớn khoáng sản của Afghanistan vẫn nằm trong lòng đất, theo ông Mosin Khan, cựu giám đốc khu vực Trung Đông và Trung Á tại Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cho biết.

Trên thực tế, nước này đã triển khai hoạt động khai thác vàng, đồng và sắt. Tuy nhiên, việc khai thác lithium và các loại đất hiếm khác đòi hỏi sự đầu tư lớn hơn, kỹ thuật khai thác cao hơn và cũng mất nhiều thời gian hơn. Theo ước tính của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), phải mất trung bình 16 năm kể từ khi phát hiện ra một mỏ khoáng sản cho tới khi bắt đầu khai thác khoáng thể.

Hiện tại, Afghanistan chỉ kiếm được một tỷ USD mỗi năm nhờ vào các khoáng vật, theo ông Khan. Ông cho rằng 30-40% trong số đó bị thất thoát do tham nhũng, cũng như do các lãnh chúa và lực lượng Taliban, những người kiểm soát các dự án khai thác nhỏ, cắt xén.

Theo ông, Taliban vẫn có khả năng sử dụng quyền lực mới của mình để phát triển việc khai thác khoáng sản. Tuy nhiên, Schoonover cho rằng khả năng này không cao vì Taliban cần tập trung nguồn lực để sớm giải quyết hàng loạt vấn đề từ an ninh cho tới nhân đạo.

“Taliban đã lên nắm quyền nhưng quá trình chuyển giao từ một nhóm nổi loạn thành chính phủ quốc gia sẽ không dễ dàng chút nào. Việc quản lý lĩnh vực khai thác khoáng sản còn non yếu có lẽ sẽ mất thêm nhiều năm nữa”, Joseph Parkes, nhà phân tích an ninh châu Á tại công ty tư vấn chiến lược và rủi ro Verisk Maplecroft, nhận định.

Cơ hội cho Trung Quốc

Theo chuyên gia Khan, trước khi Taliban giành quyền kiểm soát đất nước, Afghanistan rất ít nhận được vốn đầu tư nước ngoài. Do đó, việc thu hút vốn đầu tư tư nhân bây giờ sẽ càng khó khăn hơn, đặc biệt khi nhiều doanh nghiệp và nhà đầu tư toàn cầu đang phải tuân thủ các tiêu chuẩn ngày càng cao về quản trị, xã hội và môi trường.

“Ai sẽ đầu tư vào Afghanistan bây giờ, khi mà trước đây họ cũng không sẵn sàng đầu tư? Các nhà đầu tư tư nhân cũng sẽ không đánh cược lớn đến vậy”, ông Khan cho biết.

Nhu cầu sử dụng các kim loại như lithium và cobalt, cũng như các loại đất hiếm như neodymium tăng vọt trong bối cảnh nhiều nước chuyển sang sử dụng ô tô điện và các công nghệ sạch khác.

Hồi tháng 5 vừa qua, IEA cho rằng nguồn cung cấp lithium, đồng, kẽm, cobalt và các loại đất hiếm khác cần tăng mạnh. Nếu không, thế giới sẽ không thể giải quyết được vấn đề khủng hoảng khí hậu.

Vào hôm 16/8, Trung Quốc – quốc gia dẫn đầu thế giới về khai thác đất hiếm – cho biết họ vẫn “giữ liên lạc với lực lượng Taliban”. Hiện, Trung Quốc, Cộng hòa Dân chủ Congo và Australia chiếm 75% sản lượng lithium, cobalt và đất hiếm của thế giới.

“Trung Quốc đang bắt đầu triển khai một chương trình phát triển năng lượng xanh”, ông Khan cho hay. “Hiện, lithium và đất hiếm không thể thay thế được do đặc tính của chúng. Trung Quốc rất có thể đã thêm những khoáng vật này vào kế hoạch lâu dài của họ”.

Dù vậy, ông Schoonover cho rằng nếu Trung Quốc đầu tư vào Afghanistan, nhiều người sẽ lo ngại về tính bền vững của các dự án khai thác. “Nếu khai thác không cẩn thận có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng về môi trường, ảnh hưởng đến cuộc sống của những người dân Afghanistan”, ông cho biết.

Tuy nhiên, Trung Quốc có thể còn nhiều lo ngại về việc hợp tác với Taliban trước tình hình bất ổn hiện tại, và vì thế tập trung vào các vùng khác. Ông Khan chỉ ra một dự án khai thác đồng khiến Trung Quốc bị lỗ và sau đó dự án này bị trì hoãn.

“Trung Quốc sẽ tập trung vào những vùng đang trên đà phát triển trước khi đầu tư cho Taliban”, ông Howard Klein, chuyên viên tư vấn cho các nhà đầu tư về khoáng sản lithium, chia sẻ.