Trình bày Tờ trình (tóm tắt) dự thảo Nghị quyết, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh cho biết, việc sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy theo quyết định của cấp có thẩm quyền có tác động trực tiếp, sâu rộng đến toàn bộ hệ thống văn bản pháp luật (ở cấp Trung ương là 5.026 văn bản, với số lượng lớn các văn bản quy phạm pháp luật cần xử lý ngay bao gồm các luật, bộ luật, nghị quyết của Quốc hội; ở địa phương là 2.828 văn bản quy phạm pháp luật do Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, cấp huyện ban hành). Với số lượng rất lớn các văn bản nêu trên cần xem xét, xử lý trong thời gian ngắn, cấp bách như hiện nay thì việc đặt ra yêu cầu sửa đổi từng văn bản trong hệ thống là nhiệm vụ “bất khả thi” và có nguy cơ dẫn đến khoảng trống pháp lý khi thực hiện sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước.

Do vậy, để bảo đảm cơ sở pháp lý cho việc sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước theo quyết định của cấp có thẩm quyền, cũng như hoạt động của bộ máy được liên tục, thông suốt, không bị gián đoạn, kịp thời xử lý các vấn đề phát sinh thì việc ban hành Nghị quyết của Quốc hội là phù hợp với bối cảnh, yêu cầu cấp bách, cần thiết của thực tiễn hiện nay.

Theo Bộ trưởng Bộ Tư pháp, mục đích ban hành Nghị quyết nhằm tạo cơ sở pháp lý thực hiện việc sắp xếp tổ chức bộ máy của các cơ quan nhà nước ở Trung ương và địa phương theo tinh thần “vừa chạy, vừa xếp hàng”, qua đó xử lý kịp thời các vấn đề phát sinh, tránh khoảng trống pháp luật; bảo đảm hoạt động bình thường, liên tục, thông suốt của nhà nước và toàn xã hội; bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, doanh nghiệp khi sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước.

Quan điểm xây dựng Nghị quyết là bám sát định hướng sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của các cơ quan, tổ chức, đơn vị theo yêu cầu của Nghị quyết số 18-NQ/TW, các chủ trương, chỉ đạo của Bộ Chính trị, đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm, Ban Chỉ đạo của Trung ương và Ban Chỉ đạo của Chính phủ. Đồng thời việc đề xuất các quy định tại Nghị quyết phải rõ ràng, cụ thể, kịp thời xử lý được các yêu cầu cấp bách, một số vấn đề phát sinh khi sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước trong điều kiện chưa sửa đổi, bổ sung ngay được tổng thể các văn bản…

Báo cáo thẩm tra sơ bộ dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về nội dung này, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng cho biết, Thường trực Ủy ban Pháp luật tán thành sự cần thiết trình Quốc hội ban hành Nghị quyết quy định về xử lý một số vấn đề liên quan đến sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước. Hồ sơ dự thảo Nghị quyết đã đầy đủ theo quy định, đủ điều kiện trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, cho ý kiến.

Thường trực Ủy ban Pháp luật cơ bản tán thành việc xác định phạm vi điều chỉnh là tất cả cơ quan, tổ chức có liên quan trực tiếp đến việc thực hiện sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy nhà nước như tại dự thảo Nghị quyết nhưng đề nghị quy định cụ thể hơn các trường hợp sắp xếp tổ chức bộ máy được áp dụng Nghị quyết để thuận tiện cho việc tổ chức thực hiện. Bên cạnh đó, có ý kiến cho rằng, khi thực hiện sắp xếp bộ máy thì số lượng cấp phó của người đứng đầu cơ quan, tổ chức có thể sẽ cao hơn so với quy định hiện hành tại các luật, nghị quyết, nghị định. Do đó, đề nghị bổ sung quy định về việc cho phép số lượng cấp phó của người đứng đầu cơ quan, tổ chức khi sắp xếp tổ chức bộ máy có thể nhiều hơn số lượng tối đa theo quy định hiện hành để tạo cơ sở pháp lý cho việc bố trí, sắp xếp và đáp ứng yêu cầu quản lý, điều hành hoạt động của cơ quan, tổ chức.

Về thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan, người có thẩm quyền (Điều 3), Thường trực Ủy ban Pháp luật cơ bản tán thành với các nguyên tắc về việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan, người có thẩm quyền sau sắp xếp tổ chức bộ máy như quy định tại Điều 3 của dự thảo Nghị quyết. Để bao quát hết các trường hợp, đề nghị quy định khái quát theo hướng cho phép cơ quan, người có thẩm quyền có quyền quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, cơ cấu tổ chức của các cơ quan thuộc thẩm quyền khác với quy định của cơ quan nhà nước cấp trên được ban hành trước khi sắp xếp tổ chức bộ máy mà chưa kịp sửa đổi, bổ sung để áp dụng thống nhất cho tất cả các cơ quan trong hệ thống chính trị thay vì chỉ cho phép Chính phủ, Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ có thẩm quyền này như dự thảo Nghị quyết do Chính phủ trình.

Liên quan đến xử lý các vấn đề phát sinh khi sắp xếp tổ chức bộ máy (Điều 14), Thường trực Ủy ban Pháp luật tán thành giao Chính phủ xem xét, giải quyết các vấn đề phát sinh sau sắp xếp tổ chức bộ máy thuộc thẩm quyền của Quốc hội để tăng tính chủ động của Chính phủ và kịp thời xử lý được các vấn đề phát sinh mà chưa được điều chỉnh trong Nghị quyết. Đối với quy định “cho phép một số chủ thể ban hành văn bản hành chính để hướng dẫn giải quyết các vấn đề phát sinh do sắp xếp tổ chức bộ máy”, đề nghị bổ sung quy định về một số điều kiện đối với việc ban hành các văn bản loại này để bảo đảm tính chặt chẽ, tránh lạm dụng.

Về hiệu lực thi hành, Thường trực Ủy ban Pháp luật đề nghị xác định Nghị quyết này có hiệu lực ngay tại thời điểm ban hành để các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan xây dựng kế hoạch và kịp thời triển khai các công tác cần thiết cho hoạt động của tổ chức bộ máy sau khi sắp xếp. Đồng thời cần xác định thời hạn có hiệu lực của Nghị quyết này tối đa là từ 2 - 3 năm (tương tự như Nghị quyết số 30/2021/QH15) để nâng cao trách nhiệm của các cơ quan trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật.