Ở xã Vầy Nưa, huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình, ông Bàn Văn Thân vẫn được mọi người gọi bằng cái tên thân mật là "thầy giáo U80".

Dáng người nhỏ nhắn, tuổi đã 80, nhưng người thầy giáo dân tộc Dao Tiền Bàn Văn Thân vẫn toát lên sự nhanh nhẹn, hoạt bát. Sinh ra và lớn lên tại xóm Dướng, xã Vầy Nưa, đối với ông Thân, những con chữ Nôm Dao như sợi dây gắn kết cộng đồng, kết nối tâm linh và trong đó chứa đựng những giá trị văn hóa, đạo đức.

Ông Thân kể, từ khi còn nhỏ, ông đã được bố truyền dạy chữ viết, văn hóa, tập tục truyền thống của dân tộc Dao Tiền. Khi trưởng thành và công tác ở xã, ông đã thông thạo chữ viết, các làn điệu dân ca, các câu thành ngữ, tục ngữ của dân tộc Dao Tiền.

Theo ông Thân, trước đây trong cộng đồng người Dao ở Hòa Bình thường xuyên mở các lớp học chữ Nôm. Tuy nhiên, qua thời gian, những lớp học tiếng Dao cứ ít dần rồi mất hẳn.

Năm 2009, nhận thấy nguy cơ chữ Nôm Dao bị mai một nên ông đã nhờ sự trợ giúp của những thành viên mạng lưới bảo tồn tri thức bản địa dân tộc thiểu số tỉnh Hòa Bình, lập tờ trình đề nghị UBND xã Vầy Nưa cho dạy phổ biến chữ Nôm Dao.

Từ đó đến nay, cứ vào thứ 7 hằng tuần, bất kể mưa nắng, ông Thân cần mẫn điều khiển chiếc xe máy cũ kỹ vượt quãng đường rừng ngoằn ngoèo gần 20km vùng lòng hồ Hòa Bình, đến các điểm dạy chữ Nôm Dao ở xóm Dướng, xóm Lau Bai (xã Vầy Nưa); xóm Ngù (xã Hiền Lương) để "gieo chữ" cho bà con người Dao Tiền.

Mỗi lớp học ấy thường “biên chế” khoảng từ 25 - 30 học viên, già có, trẻ có nhưng ở họ có một điểm chung là ai nấy đều tích cực đến lớp, chăm chỉ học chữ với mong muốn biết thêm được chữ viết và bản sắc văn hóa của dân tộc mình.

Nói về những khó khăn khi truyền dạy tiếng Dao cho học sinh, ông Thân bộc bạch rằng, học chữ Nôm đã khó, để hiểu, dịch nghĩa, phiên âm sang tiếng dân tộc Dao còn khó hơn, đòi hỏi người học phải thực sự đam mê học hỏi.

Theo ông Thân, mỗi một cuốn sách dạy chữ Nôm Dao đều chứa đựng những câu chuyện về ý nghĩa lịch sử, văn hóa của người Dao Tiền, từ thuở du canh, du cư đi tìm vùng đất tốt để sinh sống. Những con chữ Nôm Dao như sợi dây gắn kết cộng đồng, tình làng nghĩa xóm của người Dao Tiền, kết nối tâm linh và trong đó chứa đựng những giá trị văn hóa, đạo đức lưu truyền mãi với thời gian.

"Chữ Nôm Dao còn giáo dục con người về đạo đức, nhân nghĩa, sự hướng thiện, cách đối nhân xử thế, cách làm ăn và đoàn kết cùng với nhau. Đến nay, hầu hết bà con người Dao Tiền ở vùng lòng hồ Hòa Bình đều hiểu rõ về ngôn ngữ, chữ viết, tập tục của người Dao Tiền và có thể truyền dạy các tri thức văn hóa của người Dao cho con cháu và những người xung quanh", ông Thân chia sẻ.

Được biết, cho đến nay, 3 lớp học tiếng Dao miễn phí, mỗi lớp kéo dài trên 3 năm của ông Thân đã truyền dạy được cho hàng trăm người dân xã Vầy Nưa.

Chia sẻ về lớp học của ông Thân, trưởng xóm Dướng là anh Bàn Văn Linh cho biết, trong xóm có 79 hộ với 333 nhân khẩu, 100% là người dân tộc Dao Tiền. Trước đây, số người biết đọc, viết chữ Nôm Dao rất ít, nhất là thế hệ trẻ.

“Lớp học chữ Nôm Dao của ông Thân đã “xóa mù” cho đồng bào Dao. Mỗi tuần, bà con học chữ vào ngày thứ 7; học trong 1- 2 năm thì biết đọc biết viết. Sách học là 2 quyển tiếng Dao do ông Thân cùng các cao niên ở xóm Dướng biên soạn”, anh Linh nói.

Chủ tịch UBND xã Vầy Nưa Xa Văn Si cho biết, từ khi có lớp học chữ Nôm Dao của ông Thân, số người biết chữ Dao cũng tăng lên đáng kể. Việc mở lớp chữ Dao giúp ngôn ngữ, chữ viết, văn hóa người Dao được phổ biến rộng rãi, góp phần giữ gìn, bảo tồn nét đẹp văn hóa của dân tộc. Ông Si khẳng định, chính quyền xã sẽ luôn tạo điều kiện để hỗ trợ cho thầy Thân và các lớp học ầy được tiếp tục mở rộng, phát triển hơn nữa trong thời gian tới.

Thế Vũ