Hôm thứ Ba (11/5), Trung Quốc đã công bố kết quả điều tra dân số mỗi thập kỷ một lần. Tỷ lệ tăng dân số của nước này đã giảm xuống mức thấp nhất kể từ khi chính sách một con được áp dụng vào cuối những năm 1970, với con số 1,41 tỷ người, chưa đạt chỉ tiêu 1,42 tỷ dân đặt ra vào năm 2016.

Có một chi tiết chú ý là tỷ lệ thanh niên tăng đột biến, với 17,95% dân số từ 14 tuổi trở xuống vào năm 2020, so với 16,6% năm 2010. Tuy nhiên, tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động giảm. Có 894,38 triệu người trong độ tuổi 15-59, chiếm 63,35% dân số, giảm 6,79% so với cuộc điều tra dân số năm 2010.

Theo Cục Thống kê Quốc gia Trung Quốc, số người cao tuổi Trung Quốc đang tăng lên, một minh chứng cho tình trạng già hóa dân số. Cụ thể, có 264,02 triệu công dân từ 60 tuổi trở lên, tương đương 18,70% dân số, cao hơn 5,44% so với năm 2010, trong đó, có 190,64 triệu người từ 65 tuổi trở lên, chiếm 13,5% dân số.

Những số liệu thống kê này cho thấy phần lớn thế hệ những năm 1960, những người đã làm nên cuộc kiến tạo kinh tế vĩ đại của Trung Quốc, đặt nền móng cho một siêu cường thế giới hiện tại, đã và đang dần rời khỏi lực lượng lao động, tạo ra một cuộc chuyển đổi mạnh mẽ về lực lượng lao động tại quốc gia tỷ dân này.

Cách Trung Quốc phản ứng với việc nghỉ hưu hàng loạt này trong thập kỷ tới sẽ định hình lại nền kinh tế thế giới, giống như chính những người đó đã xây lại nền kinh tế toàn cầu thông qua cuộc sống làm việc của họ. Tuy nhiên, lần này, Trung Quốc sẽ phục vụ nhu cầu của họ chứ không phải họ làm việc để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng toàn cầu.

Câu chuyện dân số của Dongbei

Không có khu vực nào kể câu chuyện về thách thức dân số già của Trung Quốc cũ thể và rõ ràng hơn ba tỉnh đông bắc của Trung Quốc cùng được gọi là Dongbei (Đông Bắc): Hắc Long Giang, Cát Lâm và Liêu Ninh.

Theo giáo sư Yi Fuxian của Đại học Wisconsin-Madison, Dongbei có tổng tỷ lệ sinh thấp nhất thế giới với 0,55 ca sinh trên một phụ nữ, khoảng 1/4 so với tỷ lệ thay thế là 2,1. Một giai đoạn đình trệ kinh tế kéo dài bắt đầu từ những năm 1990 giúp giải thích điều đó đã xảy ra như thế nào.

Cần phải nói rằng, Dongbei là cái nôi của ngành công nghiệp nặng sau khi nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa được thành lập năm 1949. Đây cũng là một trong những vùng nông nghiệp lớn của Trung Quốc, là hậu phương vững chắc, nguồn cung cấp cho các vùng khác của đất nước trong những năm khó khăn.

Tuy nhiên, những cải cách áp đặt đối với nền kinh tế công nghiệp nặng, do nhà nước sở hữu trong khu vực trước khi Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới không chỉ khiến hàng nghìn lao động dôi dư mà còn khiến nhiều người trẻ trong khu vực bị loại bỏ.

Trong nhiều năm, Dongbei đã không thể thu hút đầu tư, nền kinh tế không bắt kịp đà phát triển chung và khu vực này dường như không còn giữ vai trò quyết định như trước đây trong động lực tăng trưởng kinh tế. Mặc dù chính quyền khu vực đã nỗ lực cải thiện môi trường đầu tư, với khẩu hiệu “Phục hưng vùng Đông Bắc Trung Quốc” đã diễn ra hơn một thập kỷ trước, nhưng nền kinh tế của khu vực vẫn trì trệ, thậm chí tăng trưởng sụt giảm mạnh hơn kể từ năm 2014.

Một trong những nguyên nhân có vẻ nằm ở phạm vi hạn chế về tiềm năng công nghiệp của Dongbei cũng như sự di cư lớn của lao động trong vùng.

Về mặt địa lý xa xôi và băng tuyết vào mùa đông, Dongbei, ngoại trừ thành phố ven biển cao cấp Đại Liên, đã phải vật lộn để phục hồi suốt hai thập kỷ, với việc chính quyền trung ương phải cứu trợ liên tục các chương trình lương hưu trong thập kỷ qua.

Chuyến thăm của Phó Thủ tướng Trung Quốc Lưu Hạc đến Liêu Ninh vào tháng 3 năm 2021 báo hiệu rằng những thách thức địa chính trị rộng lớn hơn có thể chuyển lịch sử trở lại có lợi cho Đông Bắc.

Ông Lưu nói: “Liêu Ninh được hưởng lợi thế về địa lý và có một số ngành công nghiệp chiến lược là huyết mạch của nền kinh tế quốc gia và an ninh quốc gia. Nói cách khác, Dongbei, là một trong những khu vực sản xuất ngũ cốc hàng đầu của Trung Quốc, là chìa khóa cho an ninh lương thực của Trung Quốc. Các lĩnh vực công nghệ và quốc phòng lâu đời của khu vực cũng đang được chú trọng trở lại”.

Nhưng ngay cả bước ngoặt bất ngờ đó sẽ không tự nó cung cấp cho những người nông dân thực tế, hoặc thuyết phục các nhà khoa học giỏi nhất của Trung Quốc, di chuyển về phía đông bắc. Hơn nữa, những nỗ lực gần đây để thu hút lao động và thanh niên mới đến khu vực đã không tìm được sự ủng hộ của quốc gia.

Trước hai kỳ họp của Đảng Cộng sản Trung Quốc, cuộc họp thường niên của Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc và Hội nghị Hiệp thương Chính trị Nhân dân Trung Quốc vào đầu năm nay, Ủy ban Y tế Quốc gia đã đưa ra ý tưởng nới lỏng tất cả các giới hạn định lượng sinh con ở Đông Bắc. Sau khi các khu vực khác phản đối việc khu vực này được cấp một đặc quyền như vậy, ý tưởng này đã không đạt được sự chú ý.

Cũng trong tháng 3, đại diện Chen Xiangqun của Liêu Ninh đề xuất rằng vùng đông bắc được phép thực hiện chính sách thuế thu nhập ưu đãi, bao gồm đề xuất cắt giảm thuế thu nhập lên tới 50%. Ý tưởng là việc cắt giảm như vậy có thể áp dụng cho những người lao động chủ chốt như giáo viên, những người sẽ đảm bảo những đứa trẻ quý giá của khu vực có thể trở thành những người có nền giáo dục tốt nhất quốc gia, do đó thu hút các gia đình có con em trong độ tuổi đi học đến khu vực. Một lần nữa, ý tưởng này dường như biến mất nhanh chóng như khi nó được công bố.

Thách thức

Cuộc thảo luận trực tuyến đề xuất rằng Dongbei trở thành một cái gì đó nhanh chóng để trở thành thường trú nhân cho những người di cư trẻ tài năng, với trọng tâm là công dân từ các nước thuộc khối Liên Xô cũ, dường như đã không nằm ngoài cuộc tranh luận chính thức.

Tuy nhiên, Dongbei sẽ được hưởng lợi từ kế hoạch 5 năm mới của Trung Quốc tập trung vào các dịch vụ liên quan đến dân số liên quan đến người già và chăm sóc trẻ em. Nhưng vẫn còn phải xem liệu khu vực có được hưởng lợi đầy đủ hay không, với tình hình nhân khẩu học cực đoan và phản ứng tiêu cực gần đây trước những ý kiến ​​cho rằng Dongbei được đối xử đặc biệt.

Tuy nhiên, chuyến thăm của ông Lưu Hoạt vẫn có thể giúp thay đổi tư duy quốc gia, do tầm quan trọng chiến lược của khu vực được nâng cao trong các lĩnh vực then chốt.

Dù bằng cách nào, nếu Dongbei, ví dụ điển hình cho thấy Trung Quốc có dấu hiệu già cỗi và sự thúc đẩy thâm dụng vốn mới của họ, không thể nâng cao lĩnh vực công nghệ cao và nâng cao năng suất nông nghiệp trong khu vực nói chung, thì nó có khả năng tiếp tục trì trệ, và tỷ lệ sinh của nó cũng tương ứng.

Nhưng nếu Dongbei có thể nâng cao thành công năng suất trên mỗi lao động và gia nhập chuỗi giá trị thâm dụng vốn cao hơn, thì điều này sẽ đánh dấu sự thành công trong chương trình nghị sự của Trung Quốc nhằm chủ động ứng phó với tình trạng già hóa dân số. Một bước cũng nhằm chuẩn bị cho thời kỳ suy giảm dân số, với tổng dân số của Trung Quốc dự kiến ​​sẽ bắt đầu giảm trong thập kỷ này.

Là nơi có tổng tỷ lệ sinh thấp nhất thế giới, cũng như một số ngành công nghiệp chiến lược quan trọng nhất của Trung Quốc, Dongbei về một số mặt được coi là biên giới phát triển và dân số cuối cùng trong thế kỷ 21 của Trung Quốc. Với dấu ấn toàn cầu của Trung Quốc, sự tiến bộ của nó rất đáng để theo dõi.