Lệnh ngừng bắn được giám sát như thế nào?

Các cuộc đàm phán đã và đang được Nga, Ukraine và Mỹ thảo luận, dần tiến tới một lệnh ngừng bắn hoàn toàn dọc theo toàn bộ tuyến tiếp xúc chiến đấu. Theo kết quả của những cuộc hội đàm gần đây tại Ả Rập Xê Út, các bên đã đạt được thỏa thuận ngừng tấn công vào cơ sở hạ tầng năng lượng của nhau và mới nhất là ngừng bắn trên Biển Đen, giúp hàng hóa Nga và Ukraine có thể giao thương bình thường trở lại ở vùng biển này.

Tuy nhiên, xung đột Nga và Ukrane còn diễn ra trên nhiều mặt trận và chiến tuyến khác. Thậm chí, chiều dài đường tiếp xúc giữa lực lượng vũ trang của Nga và Ukraine là khoảng 2 nghìn km. Nếu đặt một trạm quan sát cho mỗi km trong khoảng cách này, thì sẽ cần phải xây dựng, chuẩn bị, trang bị công nghệ và đặt 2 nghìn vật thể trên mặt đất. Một điểm quan trọng là cần phải bảo đảm an toàn tuyệt đối cho quan sát viên.

Ngoài ra, yếu tố then chốt là những quan sát viên phải được cả hai bên xung đột đồng ý và tất nhiên, luôn nhất quán quan điểm, chủ trương trung lập, không đứng về bất kỳ bên nào tham gia xung đột. Tất cả những điểm này chắc chắn đã và đang nằm trong chương trình nghị sự của các cuộc đàm phán Mỹ-Nga.

Nếu thỏa thuận bao gồm việc ngừng tấn công vào các cơ sở hạ tầng và hỏa lực trên tuyến giao tranh, thì các bên cần phải bảo đảm kiểm soát việc chấm dứt các hoạt động quân sự trên bộ, trên không và trên biển. Hơn nữa, cũng cần phải kiểm soát chặt chẽ hệ thống vũ khí của mỗi bên, bắt đầu từ vũ khí hạng nhẹ đến máy bay không người lái và tên lửa. Đồng thời, theo logic của lệnh ngừng bắn, hệ thống pháo binh và tên lửa của lực lượng mặt đất phải được rút về phía sau đường tiếp xúc.

Về việc hạn chế các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng, cả hai bên có thể sẽ thống nhất về một danh sách về nhiều địa điểm và tọa độ. Việc cả hai bên chấp thuận một văn bản như vậy sẽ là một nhiệm vụ rất khó khăn đối với các nhà đàm phán. Nhưng với những tiến triển như hiện nay, một danh sách các đối tượng mục tiêu mà các bên không thể “đụng tới” có thể được thông qua.

Ai có thể giám sát lệnh ngừng bắn?

Câu hỏi tiếp theo là ai sẽ giám sát lệnh ngừng bắn? Cách đơn giản nhất là tách lực lượng vũ trang của các bên ra và đưa quan sát viên giám sát đường tiếp xúc. Lực lượng này sẽ thuộc về quốc gia hay tổ chức nào vẫn là một câu hỏi khó trả lời.

Có ý kiến cho rằng, lực lượng “mũ nồi xanh” của Liên hợp quốc hoặc các quan sát viên từ Ấn Độ và Trung Quốc sẽ phù hợp cho vai trò này. Nga khó có thể hài lòng với lực lượng gìn giữ hòa bình từ các nước NATO. Ngoài ra, Mỹ hiện là động lực chính trên con đường hòa bình cho cuộc xung đột Ukraine hiện nay và cũng là nước có khả năng giám sát lệnh ngừng bắn từ xa. Với ảnh hưởng của mình đối với chính quyền Kiev, Mỹ có thể bảo đảm rằng Ukraine thực hiện lệnh ngừng bắn một cách nghiêm tú. Việc theo dõi lệnh ngừng bắn có thể được thực hiện bởi các hệ thống kiểm soát không gian và trên không của Mỹ.

Việc giám sát các vụ phóng tên lửa hành trình và hoạt động của nhiều hệ thống phòng thủ tên lửa phức tạp hơn, nhưng cũng có thể được thực hiện bằng máy bay không người lái trinh sát. Thiết bị bay không người lái và thiết bị trinh sát điện tử cũng có thể theo dõi hoạt động của lực lượng mặt đất trong khu vực tiếp xúc chiến đấu, cũng như hoạt động của máy bay không người lái FPV và sự xuất hiện của các vật thể không xác định trên không phận. Trong trường hợp này, yêu cầu là các bên phải xác định được một khu vực lãnh thổ phi quân sự mà Mỹ có thể giám sát toàn diện.

Nhìn chung, nếu chính quyền Tổng thống Donald Trump thực sự quyết tâm thúc đẩy một lệnh ngừng bắn, Washington có đầy đủ điều kiện, phương tiện kỹ thuật cần thiết để bảo đảm việc thực hiện lệnh ngừng bắn.

Vấn đề tiếp theo là về các quan sát viên. Cái khó ở đây là luồng thông tin giám sát được truyền tới một hoặc nhiều bên trong cuộc xung đột. Ukraine và các nước phương Tây chắc chắn bị Nga nghi ngờ vì thời gian qua Moscow cáo buộc Ukraine liên tục sử dụng dữ liệu tình báo của cả Mỹ và NATO.

Theo đó, hoặc Mỹ phải ngừng trao đổi dữ liệu giám sát với các hệ thống thông tin của NATO, hoặc NATO phải ngừng trao đổi dữ liệu với Kiev, ít nhất là trong thời gian ngừng bắn. Với động lực hòa bình mà Tổng thống Donald Trump muốn đạt được, đây là nhiệm vụ hoàn toàn có thể giải quyết được.

Ngoài ra còn có những lựa chọn thay thế - sử dụng các phương tiện quốc tế thay vì hệ thống giám sát của Mỹ. Điều này hoàn toàn có khả thi, mặc dù nó liên quan đến một số chi phí nhất định và việc tổ chức tương tác giữa một số hệ thống tình báo quốc gia.

Trong bối cảnh căng thẳng không ngừng leo thang giữa Nga và các nước châu Âu, những quan sát viên trung lập có thể tìm thấy ở châu Á, châu Phi hay ở Mỹ Latinh.

Trung Quốc có thể đảm nhận vai trò này, nhưng Mỹ khó có thể đồng ý để Trung Quốc độc quyền tham gia giám sát quá trình ngừng bắn. Do đó, giải pháp thay thế duy nhất cho nước Mỹ có thể là một lực lượng giám sát viên quốc tế nào đó. Câu trả lời nhiều khả năng sẽ rõ ràng hơn trong những ngày tới. Về nguyên tắc, vấn đề có thể được giải quyết nếu tất cả các bên ký kết đều thể hiện thiện chí.

Điều quan trọng nhất hiện nay là việc các bên có thể xây dựng các điều kiện bình đẳng, công bằng, xóa bỏ trò chơi một chiều, mang lại lợi ích cho tất cả các bên. Chỉ khi đó, sau một lệnh ngừng bắn ngắn ngủi 30 ngày, cộng đồng quốc tế sẽ có thể tìm được một nền hòa bình lâu dài, bền vững mà tất cả ác bên đều chấp nhận.