Với đồng bào Mông, trong mâm cơm ngày Tết, ngoài rượu thịt, thì bánh dày là thứ không thể thiếu.

Bánh dày vừa để cúng tổ tiên vào ngày Tết, vừa là món ăn được các gia đình người Mông mời khách quý đến chơi. Bên mâm cỗ, cùng nâng chén rượu ngô thơm nức, bánh dày luôn là một món ăn hấp dẫn.

Theo tiếng Mông, bánh dày có tên gọi là "Dúa pả”. Đồng bào quan niệm: Bánh dày tượng trưng cho đất trời và sự an lành, no ấm của cuộc sống với mùa màng bội thu.

Chị Tráng Thị Nênh, Bản Pa Khen 2, thị trấn Nông trường Mộc Châu, huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La cho biết, để có được những chiếc bánh dày thơm, dẻo và ngon thì gạo để làm bánh là loại gạo nếp nương thơm dẻo không bị pha tạp. Sau khi chọn được loại gạo ngon thì mang  phơi để khi xay xát hạt gạo không bị gãy nát mà vẫn giữ được vị thơm ngon và độ dẻo cho bánh. Nguyên liệu để gói bánh là những tàu lá dong hoặc lá chuối rừng được rửa sạch, lau khô. Khi xôi đã nhuyễn và dẻo quánh thành một khối là lúc các bà, các chị khéo léo nặn thành những chiếc bánh tròn hoàn chỉnh.

Nhìn thì có vẻ đơn giản, nhưng trong quy trình làm bánh dày, việc giã bánh là công đoạn vất vả và tốn nhiều công sức hơn cả. Cối để giã bánh dày của người Mông được làm bằng thân cây gỗ trắc, mịn thớ, có mùi thơm. Chày giã bánh cũng được làm từ các loại gỗ cứng và nặng.

Vậy nên những người thực hiện việc giã bánh bao giờ cũng là những chàng trai người Mông khỏe mạnh, lực lưỡng. Mỗi lượt giã sẽ có 2 người, những cánh tay thoăn thoắt đưa chày lên rồi hạ xuống sẽ làm mềm nhuyễn từng hạt xôi. Khi họ đã thấm mệt thì lại chuyển cho 2 người khác giã thay. Giã càng kỹ thì bánh dầy làm ra càng dẻo, ngon và để được lâu. Tuy nhiên cũng không thể giã quá lâu, vì khi xôi đã nguội thì việc giã bánh sẽ khó hơn và gạo sẽ không nhuyễn được nữa. Vì vậy, nhiều nhà phải cùng nhau giã bánh chung để còn có nhiều người thay nhau giã.

Là người có kinh nghiệm nhiều năm giã bánh giầy, anh Hàng A Chua, ở bản Pa Khen 2, thị trấn Nông Trường Mộc Châu, huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La chia sẻ: "Giã bánh dày phải nhanh và có kỹ thuật. Nếu giã không nhanh, không dứt khoát thì chày sẽ bị dính gạo, khó nhấc lên lại bị mất sức, gạo không mềm nhuyễn. Khi giã, lúc đầu cần giã nhẹ cho xôi quyện và dính; sau đó phải dùng hết sức để giã liên tục đến khi xôi dẻo, mịn là có thể đem làm bánh được”.

Thường thì cứ vào ngày 29 tết, các gia đình người Mông đều ngâm gạo, đồ xôi để giã bánh dày. Cả bản người Mông khi đó luôn âm vang những tiếng chày "cắc", "bụp" vào cối gỗ giã bánh dày.

Khi bánh giã xong để không dính tay và tăng độ thơm ngon cho chiếc bánh dày khi nặn bánh, người ta thường lấy trứng gà luộc lên sau đó bỏ lòng trắng chỉ dùng lòng đỏ để xoa đều lên tay và các dụng cụ làm bánh. Điểm khác biệt nữa của chiếc bánh dày người Mông so với các loại bánh khác đó là bánh dày không hề có nhân bên trong, không dùng các loại gia vị. Người ăn có thể ăn nóng, cũng có thể để nguội rồi đem rán với mỡ lợn cho phồng lên hoặc nướng trên bếp lửa và chấm với mật ong rừng khi ăn.

Ông Lầu Nhìa Tàng, Bản Pa Khen 2, thị trấn Nông Trường Mộc Châu, huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La chia sẻ: “Theo người Mông, đến tết thì mọi người, già hay trẻ đều mong nhất là có bánh dày. Bánh dày khi giã xong thì cái bánh đầu tiên nặn thành là phải để cúng tổ tiên trước, những cái còn lại sau đó mới là để cho những người trong gia đình và mọi người cùng ăn và làm quà cho khách đến thăm.

Trước đây đồng bào Mông thường đón tết cổ truyền trước tết Nguyên đán khoảng 1 tháng, tức là vào cuối tháng 11, đầu tháng 12 âm lịch. Thực hiện nếp sống văn hóa mới, nhiều nơi đồng bào Mông giờ đã ăn Tết cổ truyền cùng cả nước. Tuy nhiên, người Mông  vẫn gìn giữ những nét phong tục tập quán văn hóa truyền thống rất riêng, trong đó có tục làm bánh dày ngày Tết.

Vào dịp đầu xuân hay các ngày lễ hội, một số bản người Mông còn tổ chức thi làm bánh dày giữa các dòng họ, các gia đình, các bản. Đây là một cách bảo tồn, gìn giữ và giới thiệu những nét văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Mông với du khách thập phương.

Theo VOV